در این موضوع چند مسئله پیش

. شرایط است که ایجاب میکند از ابزار دروغ و دروغگویی استفاده شود. اگر در کار و زندگی و جامعه شرایط امنیت و تربیت و اخلاق به استفاده از این ابزار نیاز نداشته باشد آن به تدریج کم و کمتر شده و عمدتا بایگانی میشود. اما چنین شرایط نابی در هیچ جا و جود ندارد. و هیچ انسانی در زندگی و سیاست و غیره دارای چنین شرایط نابی نیست. این که دروغگویی اسلحه است برای همه- در آن شکی نیست. اما استفاده از این اسلحه بستگی به افراد و شرایط آنها دارد. 4- « نام دوستانت را بگو»! مأمور دیکتاتوری به یک مبارز سیاسی امر میکند. او هم جواب میدهد« من تنها هستم»! عمداً حسن و حسین را مخفی میکند و دروغ میگوید. نویسنده ای که یک کتاب نوشته میگوید« 10 تا کتاب نوشته ام»! خوب اینهم دروغ میگوید. عمل نویسنده بد و زشت است ولی دروغگویی فرد سیاسی در مثال بالا خوب و زیباست! و بسیاری مثالهای دیگر. وقتی هم دروغ و دروغ گویی مورد استفاده قرار نمیگیرد «خنثی»ست. و به کسی هم خیر و زیانی ندارد. اما در دنیای ما که معمولاً چشم چپ به چشم راست دروغ میگوید ضروریست شرایط خاص استفاده از اسلحه ی دروغ و دروغگویی را در نظر داشته باشیم. و بیجا و غیر لازم نباید مورد استفاده قرار گیرد. 5- گزافه گویی و دروغ پراکنی در تبلیغات- در نوشته های تبلیغی که بخشی از آنها در همین مقاله بالا آمده مربوط به زمینه «علوم انسانی» ست. اینجا «گزافگویی» به عنوان اسلحه و ابزاری در خدمت تدارک «امنیت و تسلط» ناسیونالیسم ایرانی بکارگرفته شده است. اصول علمی اینست که نباید در دانش از اسلحه ی دروغگویی بهره گرفت. چون متضاد با دانش و حرمت آن است و غیراخلاقی. ولی چون در کوتاه مدت وسیله فریب و تحکیم تسلط است با علاقه مورد استفاده قرار گرفته است. خوب جهان و شرایط ما چنین است. و چنین اعمال و رفتارهایی هم صورت میگیرد. چاره تنها «نقد علمی» این کارهاست.6- گزافه و دروغ و چاخان-گویی در علوم انسانی تنها مختص پان فارسیسم نیست. پان ترکیسم و پانهای دیگر- و حتی دیدگاههای غیر پانی هم در سیاست و علوم انسانی گزافگویی و چاخان پیشه میکنند. گفتیم که برای حفظ امنیت و تسلط و پیروزی بر دیگری ست. اما زاویه نگاه چیست؟ وقتی به یک فنومن نگاه نظری میکنیم آنرا زاویه دید گویند.و کلاً دو نوع است: الف- مستقیم یا کرگردنی؛ب- دایره ای. در نگاه کرگردنی یا مستقیم تنها یک سو را می بینیم و آنرا گزارش میکنیم. اما در نگاه دایره ای هم جلو-و هم راست و چپ و پشت سر و داخل پدیده را بررسی و گزارش میکنیم.این نگاه را همه جانبه نیز گویند. 7- نگاه نویسنده در مقاله یکسویه است. چاخان را در پان فارسیسم می بیند. در دیگر جا ها این پدیده مورد توجه او نیست. و از این رو نیز نگاه مستقیم تنها زاویه روبرو را به ما گزارش میکند- بخشی از واقعیت را. اما برای شناخت کامل و نه ناقص نیاز هست که دایره نگاه را کامل کنیم و همه جانبه به پدیده بنگریم. متأسفانه نگاه ملیتی به پدیده ها غیر علمی، یکسویه، و کرگردنی ست. نگاه ملیتی در ناسیونالیسم ترکی و فارسی و غیره به پدیده ها همه کرگردنی ست. آنچه مورد نیاز ماست - آنچه ضرورت روشنگری ست نگاه علمی همه جانبه و دایره ای ست که عاری از تعصب نیز هست. نگاه کرگردنی دانسنه یا ندانسته به تعصب آلوده است. چاخان گرایی در سیاست از «من گرایی» بر میخیزد. از سود و زیان و خواست من برمیخیزد. وقتی واقعاً «ماگرایی» پیشه شود، به جمع رجوع میکنند و از گزافگویی هم خبری نمیشود. افسانه و اسطوره و طرفداری از این شخصیت یا آن فرد سیاسی و یا یک دیدگاه نظری سنجش خاص خود را دارند و نباید همه چیز را با هم در آمیخت و زیر عنوان دروغگویی قرار داد. روشن است که منظورم کلی ست و این قسمت مربوط به مقاله نمیشود. گزارش «بخشی از واقعیت به صورت عمدی» فریب است. و غیر عمدی آن- تنها گزارش « ناقص واقعیت» است.