جایی که لباس ملی بر پوشش اسلامی ارجحیت دارد

سهراب ضیا

تصاویر منتشرشده در شبکه‌های اجتماعی تاجیکستان نشان می‌دهد که برخی از زنان و دختران محجبه در مکان‎‌های عمومی برای نوع پوشش خود از سوی مسئولان تذکر می‌گیرند. اما شورای علمای مرکز اسلامی تاجیکستان با صدور فتوایی گفت که منظور از لباس بیگانه تنها روسری و حجاب زنان نیست، بلکه لباس‌های «حریر و تنگ و سیاه» هم شامل چنین لباس‌هایی می‌شوند. در این میان تعدادی از طرفداران لباس‌های ملی نیز دست به کار شده‌اند و همین موجب شده که بازار بحث لباس بیگانه و لباس ملی بار دیگر رونق بگیرد.

فرزانه سفریان، یکی از طرفداران پروپاقرص لباس‌های ملی تاجیکی به‌رغم هوای گرم در کنار مجسمه اسماعیل سامانی شهر دوشنبه خلعتی از پارچه اطلس پوشیده و مقابل دوربین فیلمبرداری قرار گرفته است.

خانم سفریان چند سال است که در شبکه‌های اجتماعی خلعت‌های تاجیکی اعم از پارچه و پیراهن را تبلیغ می‌کند.

در سفر اخیرش به پاریس در یک گالری لباس‌های گران، جامه زنانه از بخمل با دوخت به سبک تاجیکی را به قیمت بیش از دو هزار یورو دید.
همانجا تصمیم گرفت در بازگشت به تاجیکستان، یک جامه اطلس با طراحی سبک رایج در مستچاه، از شهرستان‌های استان سغد تاجیکستان، سفارش دهد.

خانم سفریان، جهانگردی را دوست دارد. می‌گوید، همیشه در سفرهای خارجی چند دست لباس ملی با خود می‌برد. مثلاً، یک جامه چکن یا گلدوزی‌شده را در سفرش به پاریس برده بود که توجه زیاد گردشگران کشورهای دیگر به آن جلب شده بود.

فرزانه می‌گوید «وقتی من این را به تن کردم، آدمان می‌آمدند و به رنگ‌هایش نگاه می‌کردند و در باره پارچه و رنگ‌های متنوع آن می‌پرسیدند.»

به گفته او «لباس ملی یادگاری از گذشتگان است و هر بانوی تاجیک ‌باید این فرهنگ خود را پاس بدارد و زنده نگاه دارند و میراث آن را برای نسل‌های آینده بگذارد.»

او می‌گوید: «مدرن شدن به فکر است، نه این که لباس‌های سنتی خود را فراموش کنیم و به لباس‌هایی که برای فرهنگ ما بیگانه است رو بیاوریم.»

لباس ملی اما آستین بلند

در یکی از خیاطی‌های شهر دوشنبه با نادره دیدار کردم. او سال‌هاست که از راه خیاطی زندگی خود و سه فرزندش را اداره می‌کند.

می‌گوید، مشتریانش هم برای تهیه لباس‌های ملی و هم اروپایی به او سفارش می‌دهند. اما بر اساس مشاهدات این دوزنده تاجیک، در سال‌های اخیر زنان و دختران پیراهن‌هایی با طرح ملی، اما با آستین‌های بلند را ترجیح می‌دهند، مثل خود او.

«من یک زن معمولی هستم. بیشتر به لباس‌های آستین بلند علاقه دارم. شاید به خاطر سن و سال یا فهم من از دین اسلام باشد. پست کردن قهر، صبر... همه این چیزها را من از اسلام آموختم.»

بحث لباس بیگانه و ممنوعیت خرید و فروش آن

بحث لباس بیگانه در ملاقات امامعلی رحمان، رئیس جمهور تاجیکستان با فعالان، نمایندگان جامعه و خادمان دین در ۹ مارس سال ۲۰۲۴ مطرح شده بود.

آقای رحمان در آن همایش گفت که «بیگانه پرستی در سر و لباس، یعنی پوشیدن لباس بیگانه با نام‌های ساختگی سطر (روسری در گویش تاجیکی) و حجاب دیگر مسئله مبرم برای جامعه ما است.»

به گفته او«امروز گروه‌هایی پیدا شده‌اند که می‌خواهند نه به خاطر اهداف اسلامی، بلکه برای عملی‌سازی نقشه‌های غرضناک (مغرضانه) خود همه را زیر یک شعار تغییر دهند.»

رئیس جمهوری تاجیکستان گفت که «گروه‌های افراطی و بیگانه‌پرست کوشش می‌کنند که برای رسیدن به اهداف ناپاک خود با شعارهای دینی ما را از دولت و ملت خود، از اصل تاجیک بودن و پایه‌های استوار تاریخ و تمدن نیاکان‌مان دور سازند.»

آقای رحمان معتقد است که «اسلام لباس نیاورده است» و همه ملت‌ها، اقوام و قبایل، لباس ملی خود را با شروط اسلامی تطبیق کرده‌اند.

سه ماه پیش در هشتم ماه مه ، پارلمان تاجیکستان قانون تنظیم جشن و مراسم را اصلاح کرد و خرید و فروش و پوشش لباس «بیگانه» را در اماکن عمومی ممنوع اعلام کرد. بسیاری بر این باورند که منظور از لباس بیگانه روسری و حجاب زنان و دختران است.

قانون اصلاح شده در ۲۰ ژوئن به تأیید رئیس جمهوری تاجیکستان رسید و اکنون اجرایی شده است. تصمیمی که انتقاد مخالفان دولت را برانگیخت و نوعی محدود کردن آزادی‌های مدنی زنان و دختران درتاجیکستان ارزیابی شد.

شبکه‌های اجتماعی نیز به میدان بحث و مناظره مخالفان و موافقان سطر و حجاب تبدیل شد. در فضای مجازی بحث داغی میان ملاهای افغانستان و تاجیکستان راه افتاد. برخی هم به این نکته توجه کردند که در تاجیکستان مخالف پوشش اسلامی زنان هستند، اما درایران رعایت حجاب اسلامی برای زنان و دختران اجباری است.
در پی این بحث‌ها، دو هفته پیش در ۲۶ ژوئیه، شورای علمای مرکز اسلامی تاجیکستان فتوایی صادر کرد و به زنان و دختران پوشش لباس‌های «تنگ، سیاه و حریر» را توصیه نکرد.

سعیدمکرم عبدالقادرزاده، رئیس شورای علمای مرکز اسلامی تاجیکستان در پاسخ به سوال خبرنگار بی‌بی‌سی در این باره گفت:«ما لباس‌های نیم عريان را هم در نظر داریم که برای ملت ما بیگانه است و پوشیدن این گونه لباس‌ها توصیه نمی‌شود.

آقای عبدالقادرزاده افزود: درنظر اکثریت کل مردم تاجیکستان، چه مادران و چه خواهران، رنگ سیاه چندان قابل قبول نیست. دیگر این که سر و لباس بی‌نهایت به تن چسپیده که تمام عضوهای بدن نمایان می‌شود و آن را به نام حجاب می‌پوشند، هم حجاب اسلامی نیست.»

در این فتوا تأکید شده که زنان و دختران تاجیک با داشتن لباس ملی نیز می‌توانند معیارهای شریعت اسلامی را رعایت کنند.

سعیدمکرم عبدالقادرزاده، رئیس شورای علمای مرکز اسلامی تاجیکستان در این باره گفت: «چه ملت اندونزی، چه مالزیایی و چه عرب و چه دیگر ملت‌ها، با رنگ و نوع و دوخت خاص ملت‌های خود، معیارهای شرعی را رعایت می‌‌کنند. مادامی که معیارهای شرعی رعایت شود، صد در صد در بر کردن آن بهتر و خوب‌تر و افضل‌تر است و شورای علما همان لباس‌های ملی را توصیه می‌دهد.

نگرانی از گسترش افراطگرایی دینی؟

این روزها به منظور تبلیغ لباس ملی، برای نخستین بار در تاجیکستان جشنواره لباس‌های ملی برگزار می‌شود. همچنین در روزهای آینده، لباس‌های توصیه شده برای زنان و دختران که از سوی کارشناسان نهادهای دولتی تهیه شده، معرفی خواهد شد.

برخی از روحانیان مقیم خارج از بعضی از نمونه‌های این لباس‌ها که رسانه‌ای شده، انتقاد کردند. به گفته آنها، در این لباس‌ها، گردن، قفسه سینه و موی سر زنان دیده می‌شود، آستین پیراهن‌ها کوتاه و دستان زنان هم نمایان هستند که این همه مغایر با شریعت اسلام است.

با این همه، چنین به نظر می‌رسد که هدف اصلی مقام‌ها از مبارزه با لباس به گفته آنها بیگانه، جلوگیری از گرایش جامعه به سمت اسلامی شدن و گسترش افراط‌گرایی دینی در تاجیکستان است.