کسروی قبل از اینکه تئوری

احمد كسروی

1. مقدمه

عموماً چنین پنداشته میشود كه در سرزمین پارسیان( ایران) [2]به جز زبان فارسی مردم به زبان دیگری صحبت نمیكنند، و تعداد كمی از گسترش زبان تركی در سرتاسر ایران آگاه هستند، شاید زبان تركی بیش از زبان فارسی متداول است، و اگر از اكثر ایرانیان سؤال شود كه در كشور آنها به زبان تركی صحبت میشود، جواب خواهند داد: مطمئنا در ایالتهای آذربایجان و خمسه (زنجان). و اكثر آنها این را، همجواری این ایالتها با قفقاز و سرزمین عثمانی تركیه میدانند.

من تا به حال ندیده ام، یا در میان ایرانیان یا در میان خارجیها، كه در مورد ایران و مسائل اجتماعی آن صحبت میكنند، كسی در رابطه این موضوع اطلاعات صحیح داشته باشد…….. به ویژه در كتابهای خارجی، مستشرقین كه در مورد زبان تركی و مردم تركی زبان تحقیق كرده اند تحقیقاتشان را به سرزمین عثمانی مردم تركستان و مسلمانان شناخته شده روس یعنی تاتارها محدود كرده اند و به ندرت در مورد ترك زبانان ایران صحبت كرده اند، و آنهایی كه در مورد ایران و زبانهای متداول در آن بحث كرده اند، فقط زبان فارسی و لهجه های آن مانند گیلكی، مازندرانی، لری و غیره [3]را مورد بحث قرار داده اند، كه اینها در این ایالتها متداول هستند. اما در مورد زبان تركی، آنها از ذكر آن غفلت كرده اند و به ندرت در مورد آن صحبت كرده اند، و وقتی هم صحبتی از آن به میان آورده اند گفته اند این زبان در آذربایجان متداول است. شاید اطلاعات آنها از طریق مسافرین، كارمندان سفارتها، یا مسیونرهائی است كه عموماً در ایالتها و شهرهای بزرگ رفت و آمد داشتند، و آنها به ندرت به خودشان زحمت میدهند به روستاها یا ایلات چادرنشین مسافرت و در مورد زبان و آداب و رسوم آنان تحقیق كنند….. مفسرین مسائل ایران از توجه به سایر زبانهای متداول مانند تركی در ایران غفلت ورزیده اند.

در مقایسه با زبان فارسی، زبان تركی شبیه دختر زیبائی است كه به آرامی در كنار یك زنی بدون حجاب نشسته كه او دل را با جواهرات و عشوه هایش و مغز را با آرایشش افسون میكند. (اینجا ما تركی را در یك كفه ترازو و فارسی و تمامی لهجه های آن را مانند مازندرانی، گیلكی، لری، كردی، سمنانی، و غیره را در كفه دیگر ترازو قرار میدهیم. و اگر منظورمان فارسی سنتی است و آن را با تركی مقایسه میكنیم، تركی به آن برتری دارد. هیچ كس نمیتواند آن را انكار كند.[4]

اما ما میخواهیم در این جاده پیش برویم و دروازه ای را كه هرگز باز نشده است باز كنیم. ما ادعا نمیكنیم كه این مقاله كامل است یا یك بررسی و تلاش دقیق است. بلكه، ما بحث خودمان را محدود میكنیم به سفرهاییكه در ایالتهای ایران داشتیم……

2. آیا در ایران ترك یا فارس در اكثریت هستند؟

تركها در یك ایالت ایران به سر نمیبرند، همانطوریكه برخی عقیده دارند آنها تقریباً در تمامی ایالتهای ایران پراكنده شده اند، [5] برای اختصار، ما ترك زبانان را «ترك» خواهیم گفت [6]. تركها و فارسها همانند دو توده جدا شده نیستند بلكه همانند تخته شطرنج در جریان بازی هر بازیكنی به طرف دیگر رخنه میكند و مهره های سیاه با مهره های سفید به هم آمیخته میشوند. در میان روستاهائی كه عادتاً فارسی صحبت میكنند، اكثر شهرها مانند تهران، شیراز، قزوین و همدان با روستاها یا ایلات تركی زبان احاطه شده اند. و مردم دو شهر اخیر هر دو زبان تركی و فارسی را میفهمند [7].

امروزه فهمیدن این كه ترك یا فارس اكثریت را تشكیل میدهند مشكل است. این بعد از سرشماری كه هویت فارس و ترك را روشن سازد معلوم میشود، اما حكومت ایران همچون سرشماری را برای شهروندان خود یا جمعیت ایالتها انجام نداده است [8]، تا اینكه فارسها را از تركها تشخیص دهیم؛ نظر مؤلف این است كه اكثریت با تركها میباشد و این یك تخمین الكی نیست.