پیش از آشوریان و تشکیل دولت

اقوام بومی آذربایجان:

« به تأیید آثار سومری، اکدی، هوریانی،
پیش از رسیدن آشوریان، مادیها، اقوام بومی لولوبی، کوتی، از حدود هزاره ی سوم پیش از میلاد اتحادیه های قبیله ای خود را در اراضی میان قسمت علیای دیاله تا دریاچه ی اورمیه و خط همدان-قزوین، یعنی جنوب غربی آذربایجان و بخشهایی از کردستان ایران را تشکیل داده بودند....
اقوام لولوبی و کوتی احتمالا با عیلامیان قرابت نژادی [ منظور رئیس نیا خویشی طایفه ای] داشته اند. ..
قبایل دیگر تئورلی، مسسی، دالی، سونبی، کوموردی، ظاهرا با آنها هم نژاد بودند در همسایگی ایشان زندگی میکردند...
هوری ها، کاسیت ها، همسایگان عیلامیان...
هوریان از بخشهای از سواحل غربی و شمالی دریاچه ی اورمیه تا کوههای زاگروس اقامت داشتند.
- اورارتوت ( اورارتویی ها) با این قوم [ هوری] بستگی نژادی داشتند.
عنصر هوریانی- اورارتویی از حدود سده ی 9 قبل از میلاد به بعد در اراضی میان رود ارس تا دریاچه ی اورمیه و کرانه ی شمال غربی دریاچه ی اورمیه تفوق داشته است. ص. 161-162 آذربایجان در سیر تاریخ - رئیس نیا.
میتوان گفت از هزاره ی 3 قبل از میلاد گرفته تا اوایل هزاره ی نخست قبل از میلاد ترکیب قومی و زبانی مردمی که در این این سامان زندگی میکردند تغییرو تحول چندانی روی نداده است.تا حدود سده ی 7 ق.م . زبان ساکنان آذربایجان و کردستان ایران اساسا لول لوبی- کوتی مانده است.» ص 162 منبع قبلی.
این اقوام نه «سامی بودند و نه به اصطلاح هند-اروپایی».اینان را تاریخ نویسان اصطلاحاً «اقوام آسیانی» گفته اند.
ص. 162.
در هزاره ی اول قبل از میلاد در اراضی آذربایجان اقوام کادوسی، کاسپی، Gel گل ، .... زندگی میکردند.
----
خویشی اقوام بومی آذربایجان( دولت ماننا) با سومر و ایلام :

قبایل و اقوام بومی در آذربایجان بعدها دولت ماننا را تشکیل دادند. ریچارد فرای-تاریخدان- زبان ماننا را بسیار نزدیک به زبان عیلامی میداند. با توجه به نام « اشخاص و مکانها» که کلمات اتصالی زبان هستند و نزدیک به ترکی مانند:
« آتار ada, atarآدآ= آتا= پدر در ترکی
taş تاش =برادر در ترکی. سیموت وارتاش، لی لا ایر تاش، اون تاش گال، ووو.[ gal واژه ای که در سومری هم رایج است مانند lu-gal= حاکم، شاه، فرمانروا. معنی لغوی "بزرگ"قوم ]
خان =خان در ترکی، در "شوماخان"، گون آفتاب در "گون گونون"،
سو = آب در ترکی: ماسو، سومودو... وووو» منبع رئیس نیا
--
مطرح شدن نام ترک با دولت هون ها:
در منابع چینی

بعضي پژوهشگران براي يافتن قوم يا ملتي که در گذشته هاي دور نام ترک داشته اند جستجو کرده اند. به نوشتة
هامر ـ پورگشتال (١١٨٨ـ١٢٧٢ /١٧٧٤ـ١٨٥٦ (طايفة ترک بايد همان باشد که هرودوت در تأليفات خود
تارژتااوس / ترگيتاوس ذکر کرده و در تورات توقارمه / توغارمه آمده است (ج ١ ص ٣ .(توگرماه / توجرمه نوادة
يافث بن نوح بوده است و «بيت توجرمه اسم شهر يا بلادي مي باشد که اهل آنجا با صور تجارت اسب و استر
داشتند» و ظاهرا بلاد توجرمه در طرف شمال شرقي آسياي صغير بوده است (سفر تکوين ١٠:٣ کتاب حزقيال نبي
٢٧:١٤ ٣٨ :٥ـ٦ هاکس ذيل «توجرمه »). رحیم رئیس نیا- ترک -ترکها
--
محققان تاريخ ترکها را عموما با «هسيونگ ـ نو» ها/ «هيونگ ـ نو» ها که در منابع چيني هون ها ناميده شده
اند آغاز مي کنند و آنان را نياکان ترکها به شمار مي آورند (چاپليکا ص ٦٢ د. اسلام چاپ اول ج ٨ ص ٩٠٠
بارتولد ١٣٧٦ ش ص ٣٣ .(محققان همچنين به ظهور هيونگ ـ نوها در حدود دويست پيش از ميلاد و انتساب
ترکها به آنان اشاره کرده و هيونگ ـ نو را نامي مشترک براي ترکها و مغولها و احيانا تونگوز هاي باستان ذکر
کرده و بنيانگذار امپراتوري بزرگ هيونگ ـ نو را ترک دانسته اند ( بريتانيکا همانجا د. ا. ترک ج ١٢ بخش ٢ ص
١٤٨ . - رحیم رئیس نیا- ترک -ترکها