قسمتهائی از مقاله فارسی زبان

ميزان
زايايی يک زبان پی ببريم و احتمالا آن را با زايايی زبان های ديگر مقايسه کنيم، بايد ببينيم در آن زبان با چه درجه از
سهولت می توان از يک مقولهً دستوری به مقولهً ديگر رفت. از ميان تغييرات اشتقاقی گوناگون، آنکه از همه مهم تر است
گذر از مقولهً اسم يا صفت به مقولهً فعل است، يا به بيان ساده تر، ساختن فعل از اسم و صفت است. دليل اين امر آن است که
فعل خود از زايايی زيادی برخوردار است و می توان از آن مشتق های ديگری به دست آورد .مثلا" در زبان انگليسی از
يون “ion” که اسمی است از اصطلاحات فيزيک و شيمی فعل می سازند و سپس از آن مشتق های ديگر به ترتيب زير به
دست می آورند :
ion ionizable
ionize ionizability
ionized ionization
ionizing ionizer
و سپس از راه ترکيب اين مشتق ها با واژه های ديگر اصطلاحات جديدی می سازند :
ionization chamber
ionization energy
ionization potential
ionization track
ionizing radiation
ionized gas
به طوری که می بينيم، پس از اينکه ion با استفاده از پسوند ize به فعل تبديل شد می تواند منشاء هفت مشتق يا واژهً جديد
باشد که خود می توانند با واژه های ديگر ترکی شوند و شش اصطلاح جديد بسازند که جمعا ١٣ واژه و ترکيب می شود،
واين به هيچ وجه پايان زايايی فعل ionize نيست .
اما ببينيم در زبان فارسی وضع چگونه است :
١.در فارسی فقط فعل های ساده يا بسيط هستند که زايايی دارند، يعنی می توان از آنها مشتق به دست آورد .
٢.در فارسی امروز ديگر فعل ساده ساخته نمی شود، يعنی نمی توان به طور عادی از اسم يا صفت فعل ساخت .
٣.شمار فعل های ساده ای که زايايی دارند و از گذشته به ما رسيده اند بسيار اندک است .
۴.از اين شمار اندک نيز بسياری در حال از بين رفتن و متروک شدن هستند، و جای خود را به فعل های مرکب می دهند.
ولی فعل های مرکب عقيم هستند و نمی توان از آنها مشتق به دست آورد .
۵.از "مصدرهای جعلی" فارسی، چه آنها که از اسم های فارسی ساخته شده اند و چه آنها که از واژه های عربی ساخته شده
اند، مشتق به دست نمی آيد. به بيان ديگر، مصدرهای جعلی زايايی ندارند .
۶.نتيجه :زبان فارسی، در وضع فعلی برای برآوردن نيازهای روزمرهً مردم با مشکلی مواجه نيست، ولی برای واژه سازی
علمی از زايايی لازم برخوردار نيست و نمی تواند يک زبان علمی باشد،