– از نظر زمانی ترکی بر فارسی

و ترک شناس معروف آذربایجانی بسال ۱۳۷۲ نوشته اند که حاوی ۱۷۵۰ کلمه ترکی از این قبیل است . نویسنده معتقد است در صورت استقصاء و پی جوئی صد ها لغت دیگر از این قبیل بدست خواهد آمد ، زیرا با توجه بلغت نامه ها یا دیکسیونر های ترکی عثمانی و آذربایجانی مشاهده میشود بیش از ۳۰% لغات باهم متفاوت اند و از هر کدام یک الی چهار کلمه ذکر شده ، در حالیکه در ترکی از یک کلمه تعداد زیادی کلمات ساخته میشوند که دارای معانی متفاوت هستند . باتوجه بوجود بیش از ۲۰ زبان و لهجه ترکی که دارای کتابت هستند و هر کدام بیش از ۱۰۰۰ لغت مترادف دارد، هزاران واژه در ترکی موجود است که در فارسی موجود نیست .


3 – افعال ترکی در قیاس با فارسی فوق العاده زیاد و حدود ۲۴ هزار واژه است در حالیکه بنوشته دکتر زهتاب محقق و نویسنده قواعد و گرامر زبان ترکی، زبان فارسی بیش از ۳۵۰۰ و در نهایت تا ۴۰۰۰ واژه دارد بنا بر این فارسی در قیاس با ترکی الکن ونارسا است . افعال ترکی از نظر نوع ، وجه زمان بسیار غنی و متنوع است و این غنا بیشتر تابع حرکات و قابلیت لغت سازی ، ایجاد مفاهیم جدید ، غنای مفاهیم مجرد ، تنوع و قدرت بیان ، تفرعات و تفاوت های جزئی کلمات است ، و از این رو شخصی مانند امیر علیشیر نوائی و بسیاری از شرق شناسان معتقدند که نثر زبان ترکی برای بیان اندیشه و مفاهیم ادبی ، علمی ، اجتماعی و فلسفی رسا ترو مناسب تراز بسیاری زبانهاست . مثلا در ترکی برای بیان انواع درد ها ۲۶کلمه بکار میرود که هر کدام درد بخصوصی را بیان میکند ولی در فارسی بیش از ۵ یا ۶ کلمه وجود ندارد . یا برای دعوا و مرافعه و شکل و حالت ویژه آن، کلمات متعددی هست که در فارسی محدود است یا برای بیان هیجانات قلب حدود ۳۱ کلمه موجود است که در فارسی بیش از ۵ تا نیست . برای بیان پخش و پلا شدن چیزی در ترکی ۱۵ کلمه و در فارسی ۵ تاست و یا برای ترسیدن و پریدن ، یا برای بیان انواع صدا ها و … هر کدام چندین و چند واژه وجود دارد که در فارسی محدود است . بنا براین با وجود کلمات متنوع و متعدد ترکی میتوان با دقت ، ظرافت و مناسبت داد سخن داده و احساس و اندیشه خود را بشکل دلخواه بیان نمود و این خود دلیل بر وسعت ، گستردگی ، غناء و کمال زبان ترکی است .


4 – در ترکی لغات مشابه ( آمونیم ) یا لغات همانند و یکسان با معانی مختلف بسیار است که در شعر و ادبیات و مخصوصا اشعار خلقی ( بایاتی ) استعمال زیاد دارد و عموما بصورت جناس در می آید مثل واژه ( آت یعنی بیانداز ) و ( آت بمعنی اسب ) – در بایاتی قشنگ زیر« گؤزلر » در دو معنی بکار رفته است :
عزیزیم کیمی گؤزلر تار چالان سیمی گؤزلر
قاشین کیمین قاش اولماز گؤزلرین کیمی گؤزلر
که « گؤزلر »اولی بمعنی« انتظار» و دومی بمعنی «چشمها »آمده. و یا در عبارت « آخار سولار درین اولماز » و « آغاج دان میوه نی درین » که درین ، اولی بمعنی « عمیق » و دومی بمعنی « به و دومی بمعنی « به چینید » آمده . و هکذا در جمله « آغاجدان آلما دوشدو » و « سن او سؤزی اؤزن آلما » که «آلما » در اولی بمعنی« سیب »و در جمله دوم بمعنی « نگیر » میباشد .آقا اسامه مقاله قدرت زبان تورکی ادامه دارد