رسول¬زاده و آلمان نازی

او همانند فاشیست¬ها، فکر دیکتاتوری را از مخالفان خود یاد گرفته اما در این میان وی فقط بین¬الملل¬گرایی را با ملی¬گرایی عوض کرده است »(Ibidem). و در مقاله¬ای دیگر در روزنامه استقلال تحت عنوان "دموکراسی و سویت¬لر" می¬نویسد: «در نظر دشمنان داخلی و خارجی، هیتلریسم مخالف رژیم دموکراسی است که روی کار آمده است. نحوه اداره [حکومتی ] که ایشان شروع کرده همانند فاشیست¬های ایتالیا است »(استقلال، 1933، شماره 30: 1؛Yaqublu, 1999: 58؛ Yaqublu, 2005: 99 ). رسول¬زاده در مذاکره باآلمان¬ها به نمایندگی از طرف آذربایجانی¬ها درخواست 12 ماده¬ای خود را در یادداشتی برای مذاکره با نازی¬ها ارائه کرد. از جمله درخواست¬های مهم رسول¬زاده از آلمان¬ها می¬توان به آزادی آذربایجانی¬هایی که در آلمان گرفتار حبس شده بودند و تشکیل ارتش ملی آذربایجان اشاره کرد. وقتی که این درخواست¬های رسول¬زاده مورد قبول آلمان قرار نگرفت، رسول¬زاده تصمیم به ترک آلمان گرفت. با اصرار "فان مندن" مدیر بخش وزارت خارجه آلمان که از نفوذ رسول¬زاده در قفقاز و در بین ترک‌های مسلمان شوروی به خوبی آگاه بود، رسول¬زاده با وعده¬های مختلفی تا آگوست 1943 (شعبان 1361/ مرداد 1322 ) در آلمان نگه داشته شد، اما رسول¬زاده که دیگر به بی¬فایده بودن این گفتگوها پی برده بود، آلمان را ترک کرد (Sultanli, 2014: 83). با وجود همکاری رسول¬زاده با آلمان¬ها در شکل¬گیری لژیون¬ها، وی هنوز به نیّت و اهداف هیتلر در موضوع آذربایجان بدبین بود. زیرا هیتلر به هیچ یک از کمیته¬های ملی در قفقاز علاقه نشان نمی¬داد. وی بعدها در این باره می¬گوید: «در سالهای 1943-1942 به دعوت وزارت خارجه آلمان به همراه دیگر مهاجران سیاسی به آلمان رفتم... نظر هیتلر درباره مسائل ملی قفقاز منفی بود. از برلین انتظار به رسمیت شناخته شدن اصول مبارزات ملی عبث و بیهوده است»(Yaqublu, 2005: 99 ). سرانجام هنگامی که رسول¬زاده فهمید هیتلر قصد داردپس ازجنگ باکورابه طورکامل تابع المان کند وبقیه قسمت¬های آذربایجان همانند سابق به خان نشینهایی تقسیم کند. آلمان را در آگوست 1943 ترک کرد؛ چون این فکرهیتلرباهدف رسول-زاده که درصدد تشکیل یک دولت مستقل درآذربایجان بود،مغایرتداشت(Ələkbərov, 2014: 71 ). ایشان برای اینکه ملی بودن مسئله آذربایجان را به آلمان¬ها بقبولاند، "کمیته ملی آذربایجان" را بوجود آورده بود(Ibid: 72) و برای همین هیچ چیزی جزء استقلال ملی آذربایجان وی را راضی نمی¬کرد.