خانم اشرف اهقانی ! از آن سال

. « باور عمومی چنین بود که باقراوف طرح ضمیمه کردن آربایجان ایران ، به آذربایجان شوروی را اماده کرده و بعد از کسب موافقت استالین آن را به موقع اجرا گذاشته بود. البته در سال های اخیر برخی از پژوهشگران برخوردی دیگر به این مسئله داشته و گفته اند که طراح اصلی نقشه استالین و مجری آن باقراوف بوده است.
به عقیده ی آن ها استالین می خواست از مسئله ی آذربایجان به عنوان وسیله ی فشار علیه دولت ایران در جهت به دست آوردن امتیاز نفت شمال ایران استفاده کند. »
« با فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در سال های پایانی دهه ی 1980میلادی، نه فقط بخش مهمی از مضامین و مسائل تاریخی مربوط به این دوره که تا پیش از آن به دلیل اختناق حاکم بر اتحاد شوروی امکان طرح و بحث نداشتند، از نو مورد توجه و بررسی قرارگرفتند، بلکه با گشایش بسیاری از آرشیوهای محرمانه شوروی، اسناد و مدارک بسیار مهمی نیز در دسترس پژوهشگران قرارگرفتند که آن نیز به نوبه ی خود در روشن کردن بیش از پیش این مضامین و مسائل مؤثر واقع شد.
بحران آذربایجان در سال های پایانی جنگ دوم جهانی ، یعنی نقش شوروی در تشکیل یک حکومت خود مختار در آذربایجان، چگونگی تبدیل این واقعه به یکی از نخستین صحنه های رویارویی شرق و غرب در جنگ سردی که در آستانه ی شروع بود و بالاخره تحولاتی که به لزوم پایان دادن به این ماجرا منجر شد، یکی ار مضامین و مسائل تاریخی است که اینک به دلیل فراهم آمدن یک فضای تحقیقاتی مناسب در جمهوری آذربایجان و همچنین دسترسی پژوهشگران به گوشه هایی از اسناد و و مدارک ذی ربط ، به نحوی جدی و اساسی مورد بررسی قرارگرفته است. »
از جمله این تحقیقات ، دو کتاب از پروفسور جمیل حسنی( محققی از جمهوری آذربایجان) است که به گونه ای مشروح، نقش آشکار اتحاد جماهیر شوروی را، در راه اندازی فرقه دموکرات آذربایجان ( همینطور، جمهوری مهاباد ) نشان می دهد. پروفسور حسنلی ( به رغم اسنادی که خود ارائه می کند) و به رغم
تَأکید بر این که « وابسته بودن فرقه ی دمورکات به مسکو، خواه ناخواه این فرقه را آلت دست اتحاد جماهیر شوروی در پیش بردن سیاست توسعه طلبانه اش مبدل کرده است» ، با این همه ،هنوز به چیزی به نام « جنبش جدایی خواهانه آذربایجان » معتقد است ، از آن جانبداری می کند و آن را حرکتی مترقی می داند............. ده سال پیش ( از گزیده ی دو تحقیق پروفسور جمیل حسنلی ) کتابی ، به ترجمه اقای منصور حمامی به بازار آمد . خواندن این کتاب را ، به خانم اشرف دهقانی و دوستان دیگر توصیه می کنم. ................ مشخصات کتابشناسی کتاب ِ مذکور :
« فراز و فرود فرقه دموکرات آذربایجان ، به روایت اسناد محرمانه آرشیوهای اتحاد جماهیر شوروی، جمیل حسنلی، نشر نی، برگردان از آذربایجانی منصور حمامی ، تهران ، اسفند 1383») .