ظریف ؛ آقای مذاکره با آمریکا و دست راست پزشکیان

شادی ملک‌پور

محمدجواد ظریف از معدود مقام‌های جمهوری اسلامی ایران در سال‌های اخیر است که بعد از کنار رفتن از دایره مدیریت و مواجهه با انتقادها و حمله‌‌های فراوان، همچنان نامش در عرصه سیاسی باقی مانده است؛ او مرداد ماه امسال برخلاف وعده‌اش درباره نپذیرفتن مقام، جزو اولین مردانی بود که به کابینه رییس‌جمهور جدید پیوست.

بعضی از اطرافیان و هواداران آقای پزشکیان،‌ محمدجواد ظریف را «منجی‌» او می‌دانند. بعد از چند مناظره‌ انتخاباتی مسعود پزشکیان که حتی هوادارانش «بی‌رمق» می‌دانستند، حضور آقای ظریف در یکی از مناظره‌ها «طوفانی» توصیف شد؛ آقای ظریف که مدت‌ها در تلویزیون دیده نشده بود، حدود هشت دقیقه آخر مناظره را با حرارت و شدت زیاد به منتقدان توافق هسته‌ای تاخت.

در عکس‌ها محمدجواد ظریف کنار آقای پزشکیان دیده می‌شد. او همراهی همیشگی بود حتی وقتی با حرکاتی عجیب از جمله گذاشتن علامت پیروزی پشت سر پزشکیان که به «شاخ» تعبیر شد، همه نظرها را به خود جلب می‌کرد. یا زمانی که در مرکز رای‌‌گیری نسبتا خلوت در میان جمعی فشرده با صورتی نسبتا برافروخته خود را به صندوق رای نزدیک می‌کرد. در شبکه‌‌های اجتماعی این جنب و جوش مورد توجه بود و جلب توجه، یکی از روش‌های تبلیغ.

وزیر خارجه دولت روحانی، در نشست‌‌های انتخاباتی انرژی خود را برای جلب نظر شصت درصدی گذاشت که در دور اول از انتخابات روی برگردانده بودند. گرچه در دور دوم موفقیت چشم‌گیری در زمینه افزایش مشارکت حاصل نشد، اما در نهایت در بی‌رمق‌ترین انتخابات جمهوری اسلامی ایران، نامزد اصلاح‌طلبان از صندوق بیرون آمد.
به این ترتیب پیروزی مسعود پزشکیان در انتخابات زودهنگام بعد از مرگ ابراهیم رئیسی، مدیون وزیر خارجه سابق ایران محسوب شد. حسام‌الدین آشنا، مشاور سابق حسن روحانی در وصفش نوشت:‌ «کاری که آقای ظریف برای آقای پزشکیان می‌کند، بایدن برای اوباما نکرد.»
بعد از پیروزی آقای پزشکیان او در جایگاه ریاست شورای راهبری مسئول معرفی نامزدهای وزارتخانه‌ها در کابینه شد. او نیم ساعت در بخش زنده خبری درباره روند انتخاب نامزدهای وزارت توضیح داد. این دومین حضور آقای ظریف در تلویزیون بود و در پایان برای این فرصت از صدا و سیما تشکر کرد.

الهه کولایی، استاد دانشگاه حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران و نماینده سابق مجلس می‌گوید: «حضور دکتر ظریف در کنار پزشکیان، همان‌گونه که در پیروزی‌اش بسیار تاثیرگذار بود، در ادامه تلاش برای تامین خواسته‌های مردم ایران اثربخش خواهد بود.»

آقای معاون
آقای ظریف که قرار بود مسئول مرکز مطالعات استراتژیک ریاست جمهوری باشد، حالا وارد کابینه هم شده است. مسعود پزشکیان با تعیین بخشی جدید به نام معاونت راهبردی، حکم معاونت او و همچنین ریاست مرکز مطالعات را با هم امضا کرده است.

بعضی قول او درباره نپذیرفتن مسئولیت اجرایی را به رویش آوردند. آقای ظریف در ایکس دلیل قبول معاونت را «نگرانی، دلخوری و اصرار هم میهنان بزرگوار، به ویژه در فضای مجازی» اعلام کرد.

خانم کولایی از افرادی است که از این انتصاب دفاع می‌کند: «آقای ظریف در ساختار جدید همکاری با رئیس جمهور، در جایگاه معاون راهبردی، توان ایجاد ارتباط با جامعه نخبگان علمی و اجرایی را دارد، که انتظار می‌رود از آن به خوبی بهره‌برداری کند.»

علیرضا نامورحقیقی، تحلیلگر سیاسی، هم نقش محمدجواد ظریف را یک پل ارتباطی یا واسطه بین بخش تکنوکرات و مسعود پزشکیان می‌داند که «پیام مدیریت عقلانی را به کابینه پمپاژ کند، چه از لحاظ انتخاب گزینه‌های وزارت چه از لحاظ مدیریت مطالعات استراتژیک برای کمک به اتخاذ سیاست‌های راهبردی کارآمدتر دولت.»

آقای مذاکره
اما وقتی نام محمدجواد ظریف به میان می‌آید، مذاکرات هسته‌ای و رابطه با غرب و آمریکا جزئی جدانشدنی از هویت سیاسی او است. برداشت عمومی از نقش احتمالی آقای ظریف در کنار مسعود پزشکیان، هموار کردن مذاکرات با غرب برای رسیدن به توافق و جبران عقب‌افتادگی‌های اقتصادی ناشی از تحریم است.

آقای نامورحقیقی معتقد است تیم وزارت خارجه دولت پزشکیان با دیدگاه‌های آقای ظریف همخوانی خواهد داشت و به گفته او «قطعا آقای ظریف با حضور در دولت در مدیریت مذاکرات هسته‌ای و نظارت بر آن نقش کلیدی خواهد داشت چون هم عقل منفصل است، هم مشاوره می‌دهد، سخنگو است و می‌تواند در سفرهای خارجی در کنار رییس‌جمهور باشد.»

به اعتقاد این تحلیلگر سیاسی که به دقت مذاکرات هسته‌ای را دنبال کرده است، «مهم‌ترین کار پزشکیان، سامان دادن به سیاست خارجی است که به توافق هسته‌ای دست پیدا کند. در غیر این صورت دولتش موفقیتی نخواهد داشت.»

اما آقای ظریف می‌داند راه همواری پیش رو ندارد، حتی اگر رهبر ایران در پشت پرده حامی او باشد.

کیهان،‌ همشهری،‌ فرهیختگان و سایر رسانه‌های اصولگرا حملات خود را به آقای ظریف آغاز کرده‌اند.

مرتضی مطیعی،‌ امام‌جمعه سمنان ساعاتی پس از انتصاب ظریف در سخنانی که در تلویزیون ایران پخش شد، گفت: «برخی هنوز فکر می‌کنند آمریکا کدخدای جهان و ناجی است. ساده‌اندیشی است که مجرم را به جای حکم جا بزنیم. استفاده از این افراد در مسائل راهبردی تاسف دارد.»

کیهان هم پرسید:‌ «آقای ظریف غیر از سوء‌مدیریت در حوزه دیپلماسی و تحمیل خسارت‌های سنگین یک توافق نامتوازن و بی‌پشتوانه به نام برجام که موجب دو برابر شدن تحریم‌ها شد، چه تخصص و دانش دیگری مثلا در فهم بدیهیات مدیریت اقتصادی و وزارتخانه‌های تخصصی ذی‌ربط دارد که بخواهد معاونتی به نام معاونت راهبردی را برای تعیین راهبرد دولت به عهده بگیرد؟!»

چند روز قبل در ۲۹ تیرماه فیلمی منتشر شد که نشان می‌داد در حاشیه نماز جمعه تهران عده‌ای در شعارهایی تند علیه ظریف می‌گویند: ««ظریف گورت را گم کن!»

آقای «علاج»
منتقدان آقای ظریف در هر دو گروه حامیان و مخالفان «نظام» فراوان هستند و منتظر یک اشتباه.

بسیاری از منتقدان جمهوری اسلامی ایران در تب و تاب دور دوم انتخابات ریاست جمهوری، یادآوری می‌کردند که او زمانی به دنبال «علاج» یا به تعبیر آنها «رفع و رجوع» ماجرای شلیک سپاه به هواپیمای مسافری اوکراین بوده است. بیش از سه سال پیش، در فایل صدای درز کرده از گفت‌وگو با سعید لیلاز، حرف‌های آقای ظریف شنیده می‌شد که می‌گفت: «من ظهر جمعه رفتم جلسه ویژه‌ای که دبیرخانه شورای عالی امنیت ملی برگزار کرد. عرض کردم دنیا می‌گوید به هواپیما موشک خورده‌است. اگر واقعا موشک خورده‌ بگویید ببینیم ما چطور می‌توانیم آن را علاج کنیم.»

اما «علاج‌کننده» تنها صفتی نیست که منتقدان آقای ظریف را به آن منسوب می‌کنند. سال ۱۳۹۸ توییتر فارسی وزارت خارجه آمریکا در اقدامی عجیب او را «ماله‌کش اعظم» خواند و روزنامه کیهان هم واکنش او به درز فایل صوتی را «ماله‌کشی»‌ دانست.

آقای ظریف حالا نه محبوبیت دوران مذاکرات برجام در دولت روحانی را دارد، نه فرصتی بی‌انتها برای موفقیت مذاکرات هسته‌ای.

محمدجواد ظریف در زمان تبلیغات انتخابات ریاست‌جمهوری تاکید کرده بود هیچ سمتی در کابینه مسعود پزشکیان نخواهد داشت. با پذیرفتن معاونت راهبردی رییس‌جمهور ایران، او اولین قولش را زیر پا گذاشت. حالا با معرفی کابینه باید دید در مرحله اول، چه اندازه از وعده‌های او برای داشتن کابینه‌ای با ۶۰ درصد وزرای تازه و زیر پنجاه سال محقق خواهد شد