سخنانی بسیار سنجیده و

از ایران یک «ذات مقدس» و یک «ایران خانم ناموسی» ساخته اند و شب و روز در ستایش آن شعر می‌سرایند و خطابه می‌نویسند، نخواهد رفت. در کتاب «سه سال در آسیا» گوبینو می‌نویسد که در سفری به شمال ایران، مردم روستایی در گیلان از او درخواست می‌کنند که از قول آنان از امپراتور روس بخواهد که سرزمین آنان را نیز مانند شهرهای قفقاز به امپراتوری خود بپیوندد. این اتفاق نشان می‌دهد که مردم به جان آمده در آن زمان هیچ علاقه‌ای به کشوری به نام ایران نداشتند. مردم در مناطق گوناگون می‌توانند از ایران دل بکنند. چنان که اکنون دل کنده‌اند. این را با مراجعه به آرای عمومی بدون تهدید و ارعاب می توان نشان داد. تعلق خاطر بیمارگونۀ میهن‌پرستان رمانتیک به ایران (که تازه معلوم نیست این ایران چیست؟)، یک ذهنیت کاملاً ساختگی است. اینان آتش افروزان جنگ های قومی در ایران اند و گمان می‌کنند که از اندیشه ای والا دفاع می‌کنند. آخر شما که شب و روز به مردمان ایرانی که خواسته‌هایی بحق مطرح می‌کنند، ناسزا می‌گویید، به چه ایرانی دلبسته‌اید؟ اما من گمان می‌کنم که فدرالیسم راه حل ایران نیست.، چون معلوم نیست با توجه به ترکیب پیچیدۀ قومی، زبانی و دینی ایرانیان بر چه پایه‌ای باید استوار باشد. کشورهای فدرال از به هم پیوستن واحدهای جدا از هم به وجود آمده‌اند. در ایران باید به دنبال راه حل های دیگر گشت. در درجه اول باید گام به گام به خواسته‌های فرهنگی و سپس اقتصادی و سیاسی مردم در مناطق گوناگون پاسخ گفت.