اولیاء چلبی، سیّاح نامدار ترک اهل آناتولی که در سال ۱۰۵۰هجری از تبریز دیدن کرده در مورد مدارس این شهر مینویسد:
تبریز چندین مدرسه دارد که علوم مختلف در آنها تدریس میشود. تعداد این مدارس ۴۷ عدد میباشد که همه مهم و مورد استفاده میباشند. این مدارس برای بزرگسالان بوده و دانشمندان مشهوری در آن تدریس میکنند.
وی در مورد زبان مردم تبریز میگوید: مردم این شهر، ترکی را با لهجة بخصوصی صحبت میکنند. سپس نمونه ای از جملات زبانشان داده، و مینویسد: مثلاً میگویند "هله تانیمهمیشم".
این جملات نشان میدهد که مردم تبریز به ترکی صحبت میکردند ولی چون ترکی آذربایجانی اندکی با ترکی استانبولی فرق داشته و در لهجة ترکی استانبولی به جای «تانیمامیشام», «تانیمادیم» گفته میشود اولیاء آن را «لهجة مخصوص» گفته که تفاوت اندک در حد لحن و لهجه، زبان ترکی آذربایجانی با زبان استانبولی را نشان میدهد.
در ایران عموماً بیشتر به ترکی سخن گفته میشود تا فارسی, مخصوصاً در دربار و بین بزرگان رجال. . . غلامان شاه هم که از اقوام مختلف اند بیشتر به ترکی سخن میگویند و فارسی نمیدانند. از این رو نه تنها امرا در امور مربوط به قشون، بلکه خود شاه هم که بیشتر اوقاتش را در میان آنان بسر میبرد, برای تفهیم مطالب خود به ترکی سخن میگوید. و در نتیجه این زبان در تمام دربار و بین زنان و دیگران رواج یافته است.».و وی ادامه میدهد که زبان ترکی در میان طبقات آنچنان معمول بوده که میتوان گفت زبان عامه بوده است.