هومن :قلمرو سرزمین وکشورو

تپه یحیی امروزه به عنوان یکی از مهمترین آثار و تپه های کلیدی در باستان شناسی ایران است. کاوشهای علمی باستان شناسی این تپه از سال 1347 به وسیله هیئت مشترک ایرانی-آمریکایی و طی چند فصل صورت گرفته است. حاصل کاوشهای علمی که در این تپه عظیم باستانی صورت پذیرفته حکایت از دوره های مختلف استقرار انسانی دارد. این محوطه باستانی تقریباً بطورمداوم از نیمه اول هزاره پنجم پیش از میلاد تا دوره ساسانی مسکونی بوده است. در پایان دوره عیلام یعنی حدود 2200 سال پیش از میلاد وقفه ای در تپه یحیی مشاده می شود که دلیل آن هنوز روشن نیست. قدیمی ترین نشانه های سکونت بشری در تپه یحیی که روی خاک بکر وجود دارد , تعدادی خانه های کوچک خشتی است که آثار باقیمانده آنها در پنج لایه روی هم قرار گرفته است.

قدیمی ترین این آثار که مربوط به نیمه هزاره پنجم پیش از میلاد است , به صورت محوطه های کوچک چهارگوش است که اندازه هر ضلع آن به حدود 5/1 متر می رسد. اغلب اتاقها فاقد درگاه است و ورود و خروج احتمالاً از طریق روزن موجود در سقف صورت می گرفته است. دیوارها از خشتهایی است که با دست تهیه شده و در آفتاب خشک گردیده است. وجود قطعاتی از چوب , نی و حصیر در کف اتاقها حکایت از سقفهای فروریخته اتاقها دارد.آلات و ابزار پایین ترین لایه یعنی دوره 6 (عصر نوسنگی) از استخوان و سنگ چخماق از مهمترین آثار مکشوفه در تپه یحیی اشیایی است که از سنگ صابون ساخته شده و به صورت مهره هایی ساده تا ساغرهای زیبایی بوده و جملگی شباهت بسیار به اشیاء مشابهی دارد که در دورترین مراکز تمدن دوران مفرغ همچون "موهنجودارو"مرکز تمدن "هاراپا" در دره سند و همچنین در "ماری" واقع در بین النهرین مشاهده گردیده است. در خلال کاوشهای باستان شناسی , یکی از نقاطی که احتمالاً معدن سنگ صابون تپه یحیی بوده , کشف گردیده که آثاری از کندوکاو و تراش خوردگی در عهد باستان در سطح حفره نمودار است و به نظر می رسد تپه یحیی از مراکز تولید استخراج و صدور سنگ صابونی بوده است. از دیگر آثار باارزش و قابل توجه مکشوفه در تپه یحیی لوحه های گلی با خطوط پروتوعیلامی (آغاز عیلامی) است که از راست به چپ به وسیله قلم نوک تیز بر متن گل نرم ایحاد شده است. گفتنی است که مشابه این آثار در شوش و تپه سیلک کاشان نیز بدست آمده است.با کشف آثار ارزشمند در تپه یحیی مسلم گردیده که فرهنگ عیلامی بیشتر از آنچه پیش از این تصور می رفت , پردامنه بوده است. تپه یحیی محل و موقعیت مناسبی برای رابطه بین نخستین تمدنهای بین النهرین و فرهنگی که بعدها در دره سند ظهور کرده است , بود.
/منبع :اسناد کاوش های باستانشاسی میراث فرهنگی