بشکه زرد چیست و چرا طالبان از آن به‌منزله نماد پیروزی استفاده می‌کنند؟

مختار وفایی

اعضای طالبان در سه سال گذشته و در رژه‌های نظامی که برای تجلیل از بازگشتشان به قدرت برگزار کردند، از بمب‌های کناره جاده‌ای معروف به بشکه زرد به‌منزله نماد پیروزی استفاده کردند. روز چهارشنبه ۲۴ مرداد نیز در جریان برگزاری رژه نظامی در شهرهای مختلف جنجگجویان این گروه سوار بر موتورسیکلت بشکه‌های زردرنگ را با خودشان حمل کردند.

افزون بر این، طالبان سلاح‌ها، خودروهای زرهی، تانک‌ها، هلیکوپترها و هواپیماهای نظامی را که از دولت پیشین افغانستان و نیروهای آمریکایی به میراث برده‌اند به نمایش گذاشتند. در رژه نظامی طالبان در پایگاه هوایی بگرام، بقایای موشک‌های بالستیک کوتاه‌برد اسکاد را، که از دوران حاکمیت دولت‌‌های سوسیال دموکراتیک افغانستان تحت حمایت شوروی برجا مانده‌اند و قابل استفاده نیستند، نیز به نمایش گذاشتند. طالبان تمامی تسلیحات و تانک‌ها و خودروهای نظامی برجا‌مانده از دولت‌های پیشین را ازنو رنگ‌آمیزی کرده‌اند و از آنان در رژه‌های نظامی‌شان استفاده می‌کنند. بخشی از این تسلیحات در سال ۱۴۰۰ از پنجشیر به کابل منتقل شد. پس از سقوط دولت نجیب‌الله در ۱۹۹۲ و به پیروزی رسیدن مجاهدین، سران حزب جمعیت اسلامی بخشی از تانک‌ها، خودروها و تسلیحات نظامی برجامانده از ارتش شوروی را به هدف یادبود از دوره جهاد به پنجشیر منتقل کردند. این ادوات نظامی در مکان‌های عمومی در انظار عموم گذاشته شدند تا یادآور مبارزات مسلحانه دربرابر اشغال نظامی شوروی باشد. طالبان پس از تصرف پنجشیر تمامی این ادوات نظامی را از پنجشیر به کابل منتقل کردند و اکنون از بخشی از آنان در رژه‌های نظامی‌شان استفاده می‌کنند.

 بمب‌های کنار جاده‌ای «بشکه زرد» در جریان ۲۰ سال جنگ طالبان با دولت جمهوری، از مرگبارترین سلاح‌هایی بود که تلفات گسترده نظامیان و غیرنظامیان را باعث شد. طالبان پس از بازگشت به قدرت، از این بمب‌ها به‌منزله نماد به قدرت رسیدن استفاده می‌کنند و در برخی موزه‌ها آن را در کنار اشیای قدیمی و ارزشمند تاریخی می‌گذارند.

بشکه زرد چگونه به بمب مرگبار بدل شد؟

بمب‌های دست‌ساز کنار جاده‌ای خیلی پیش از آنکه طالبان از آنها استفاده کنند، در دیگر مناطق دنیا ازجمله در ایرلند شمالی و عراق استفاده می‌شدند. شورشی‌ها و چریک‌های شهری در نبردهای مختلف از این وسیله به‌منزله مرگبارترین اسلحه برای ضربه زدن به دشمن استفاده می‌کردند. نخستین‌بار ارتش بریتانیا در جریان مبارزه با شورشی‌های ایرلند شمالی اصطلاح بمب دست‌ساز را به کار برد. شورشی‌های ایرلند شمالی با استفاده از بمب‌های دست‌ساز و جاگذاری آن در کنار جاده‌ها به ارتش بریتانیا صدمه وارد می‌کردند. 

گروه‌های مسلح شورشی در عراق در سال ۲۰۰۳ نمونه مرگبارتر این اسلحه را علیه نیروهای آمریکایی و ائتلاف بین‌المللی استفاده کردند. براساس گزارش‌های منتشرشده از تلفات نیروهای ائتلاف بین‌المللی در عراق، بمب‌های کنار جاده‌ای دست‌ساز عامل ۶۳ درصد از تلفات این نیروها بوده است.

همچنین این بمب‌ها از سال ۲۰۰۴، که شورش طالبان در افغانستان از سر گرفته شد، عامل ۶۶ درصد تلفات نیروهای آمریکایی و کشورهای عضو ائتلاف بین‌المللی بود. براساس تحقیقی در دانشگاه براون، از زمان حضور نیروهای ائتلاف بین‌المللی به رهبری آمریکا در افغانستان تا اوت ۲۰۲۱ و بازگشت طالبان به قدرت، سه هزار و ۶۱۲ سرباز کشورهای عضو ائتلاف کشته شده و ۲۷ هزار و ۹۶۴ سرباز مجروح شده‌اند.

این بمب در کشورهای مختلف به روش‌های مختلف استفاده شده است. برای مثال، در دهه ۹۰ میلادی در درگیری کرواسی و صرب‌ها این بمب به‌شکل بمب بشکه‌ای که از چرخبال به مواضع دشمن پرتاب می‌شد استفاده شده است. 

اما طالبان این بمب را در نسخه بومی‌تر و با استفاده از بشکه پلاستیکی روغن ساختند. طالبان داخل بشکه‌های ۱۰ تا ۲۰ کیلویی روغن را خالی می‌کردند و آن را از میخ، آهن، تروتیل، مواد سوختی اشتعال‌زا و بقایایی از مواد منفجره ازجمله سرگلوله‌های آرپی‌جی و دیگر مواد منفجر پر می‌کردند. در سال‌های اخیر با دسترسی طالبان به عناصر تشکیل‌دهنده بمب‌های انفجاری، که از پاکستان وارد افغانستان می‌شود، ساختن این بمب‌ها آسان‌تر و عمومی‌تر شد و تمامی واحدهای چریکی طالبان یک بمب‌ساز همراه خودشان دارند.

طالبان بمب‌های بشکه‌ای را در کنار جاده‌ها و معمولا شب‌هنگام زیر خاک پنهان می‌کردند و عبور خودروها از روی این بمب‌ها باعث انفجار مهیبی می‌شد که همواره تلفات سنگینی برجا می‌گذاشت. در برخی موارد خودروهای مسافربری و شخصی شکار این بمب‌ها می‌شدند. در کنار تلفات سنگین واردشده به نیروهای کشورهای عضو ائتلاف بین‌المللی در افغانستان، در ۲۰ سال حاکمیت دولت جمهوری، ۸۶ هزار سرباز و نیروهای محلی حامی دولت کشته شدند و یک‌صد و ۱۱ هزار نفر زخمی شدند. بیشتر این تلفات ناشی از بمب‌های کنار جاده‌ای کارگذاری شده به دست طالبان بودند.

موزه جهادی طالبان

وزارت اطلاعات و فرهنگ طالبان در سال ۲۰۲۱ طرح ایجاد موزه جهادی برای نگهداری و به نمایش گذاشتن آثار و ابزارهای جنگی این گروه را ارائه کرد. این موزه در چندین شهر ازجمله در کابل، قندهار، میدان وردک و مزارشریف ایجاد شد. طالبان در این موزه بمب بشکه‌ای یا همان بشکه زرد را همراه با موتورسیکلیت و چند نوع بمب دیگر برای عموم به نمایش گذاشتند. وزارت اطلاعات و فرهنگ طالبان از اعضای این گروه خواست که اگر ابزارهای جنگی بومی را که خودشان ساخته‌اند در اختیار دارند به این موزه واگذار کنند.

اعضای طالبان به حدی به بمب کنار جاده‌ای به‌منزله ابتکار خودشان افتخار می‌کنند که یک بار این بمب‌ها را در نمایشگاه صنایع داخلی به نمایش گذاشتند. بازرگانان افغان در فرودین‌ماه امسال نمایشگاهی در شهر چاریکار مرکز پروان راه‌اندازی کردند تا در آن تولیدات داخلی افغانستان به نمایش بگذارند. طالبان در یکی از غرفه‌ها چند بمب پر از باروت را گذاشتند و در بنری نوشتند: «تولیدات وطن برای ختم اشغال».

در سه سال گذشته و در رژه‌های نظامی که طالبان برای تجلیل از بازگشتشان به قدرت برگزار کردند نیز این بمب‌ها به‌منزله نمادی از جنگ طالبان برای تصاحب قدرت به نمایش گذاشته شد. هرچند کسانی که در داخل افغانستان زندگی می‌کنند به دلیل ترس از مواجه شدن با طالبان در چنین مواردی اظهار نظر نمی‌کنند، بسیاری از کاربران رسانه‌های اجتماعی نمایش بمب‌های بشکه‌ای را به معنی به رخ کشیدن خون‌ریزی‌های ۲۰ سال جنگ طالبان با دولت جمهوری می‌دانند. در چند روز اخیر هزاران پیام در رسانه‌های اجتماعی با هشتگ «روز سیاه» منتشر شده است که اشاره به ۱۵ اوت روز سقوط کابل به دست طالبان دارد.