ایران یوگسلاوی خاورمیانه؟
آ. ائلیار
ایران یوگسلاوی خاورمیانه؟ پاسخ مسئله اینست که « نه، ایران یوگسلاوی نمیشود». اگر « پتانسیل موجود جامعه به درستی به کار گرفته شود». چه مقدار امکان هست که این پتانسیل به کار گرفته شود؟ امکان زیاد است. و امکان استفاده نشدن کم. از این رو میشود گفت : ایران عمدتاً یوگسلاوی نخواهد شد. اما عوامل غیر عمده بعید نیست که این خطر را پیش بیاورند. احتمال کمی هست و خطر منفی نیست. علت یوگسلاوی نشدن ایران تفاوت زیاد جامعه ایران با همه کشورهای یاد شده در مقاله است. جامعه ایران از نظر سطح پیشرفت سیاسی و فرهنگی شبیه هیچکدام از جوامع یاد شده نیست. در این جوامع، یک یا دو مشکل عمده بودند؛ عنصر «ملی»، یا ملی و دموکراسی. با این دو نیرو تغییر جواب مثبت نمیدهد. همچنان که در کشورهای یاد شده نداده است. در ایران سه مشکل عمده است: دموکراسی-ملی- عدالت اجتماعی.
و سطح این عناصر هم تفاوت زیادی با کشورهای دیگر دارند. از اینرو نیز ایران برای رسیدن به جواب مثبت و یوگسلاوی نشدن موقعیت بهتری دارد. هدف حمایت غولهای جهانی «چلبی سازی» از خارج یا در داخل است. و در حالت دیگر ایجاد دیکتاتوریهای ملی در سیستم سرمایه داری وابسته. ایران آن موقعیت را دارد که به این کجراهه ها نیافتد. چیزی که در مقاله توجه نشده «شرایط خاص» ایران است. با این پارامتر تحلیل میتوانست به کلی تغییر یابد. اما با اینهمه نویسنده در نشان دادن خطر و راه حل-درست پیش رفته است.