جناب ازبک:
اسامه
جناب ازبک:
در زبان به اصطلاح تورکی افعال به جی بن فعل ، فعل امر هستند که تک هجایی اند مانند گلم و یاز بی هیچ پسوندی چون ترکی پسوند فعل ساز ندارد به همین دلیل دو پسوند جعلی ماق و مک(همان اولمک و اولماق) را فرهنگستان توکی ساخته که مصدر مرکب جعلی بسازد که ازر بی فعلی نجات یابید
در فارسی پسوند های فعل ساز تنها دن و یدن نیست:
پسوند و روشهای فعل ساز در زبان فارسی عبارتند از :
فعلهایی که با افزودن «یدن» به ریشه/ستاک ساخته میشوند: پریدن، دویدن...
فعلهای که با افزودن «آدن» به ریشه/ستاک ساخته میشوند: افتادن، ایستادن، فرستادن، نهادن...
فعلهایی که با افزودن «دن» به ریشه/ستاک ساخته میشوند: کندن، آکندن، افکندن، پراکندن، ستاندن، سپاردن
فعلهایی که با حذف «ن» از ریشه و افزودن «دن» به ریشه/ستاک ساخته میشوند: گزیدن (گزین)، زدن
فعلهایی که با حذف «ن» از ریشه و افزودن «دن» به ریشه/ستاک ساخته میشوند: گزیدن (گزین)، زدن (زن)، چیدن (چین)، آفریدن (آفرین)، ریدن (ریدن)
فعلهایی که با تغییر آوای پایانی ریشه (آی) به «و» و افزودن «دن» به ریشه فعل ساخته میشوند: ساییدن (سودن)،فرمودن، گشودن، ستودن، سرودن، فرسودن، افزودن، نمودن، آزمودن، آسودن...
فعلهایی که با افزودن "تن" به ریشه/ستاک ساخته میشوند: کشتن، بافتن، شکافتن، سریشتن، ...
فعلهایی که با افزودن "استن" به ریشه/ستاک ساخته میشوند" دانستن، خواهستن](خواستن]، بایستن، شایستن، پایستن، آراستن، پیراستن، ویراستن، زیستن و ...
شایان ذکر است که ایدن/آدن/دن/تن همگی یک روش هستند و بنا بر تغییرات آوایی ریشه بکار میروند. در گویشهای مختلف نیز ممکن متفاوت باشد، چنانچه افتادن را در برخی گویشها، افتیدن میگویند. در میان فعلهایی که با افزودن «تن» به ریشه ساخته میشوند افعالی وجود دارند که با قواعد پیچیده تری ساخته میشوند که میتوان به موارد زیر شاره کرد:
فعلهایی که با تغییر آوای پایانی (ز/س/ش) به «خ» و افزودن «تن» به ریشه فعل ساخته میشوند: سوز (سوختن)، دوز (دوختن)، شناس (شناختن)، فروش (فروختن) و...
فعلهایی که با تغییر آوای پایانی (ب) به «ف» و افزودن «تن» به ریشه فعل ساخته میشوند: روب (رفتن)، یاب (یافتن)، کوب (کوفتن)، خواب (خفتن)، شتاب (شتافتن)، فریب (فریفتن)،آشوب (آشفت)، سنب (سفت)، نهنب (نهفت)، رو (رفت)، گوی (گفت)، گیر (گرفت)، پذیر (پذیرفت)
فعلهایی که با تغییر آوای پایانی (ر) به «ش» و افزودن «تن» به ریشه فعل ساخته میشوند: انبار (انباشتن)، انگار (انگاشتن)، دار (داشتن)، گذار (گذاشتن)
فعلهایی که با تغییر آوای پایانی (س) به «ش» و افزودن «تن» به ریشه فعل ساخته میشوند: ریس (رشتن/ریسیدن)، لیس (لشتن)، نویس (نوشتن)
فعلهایی که با تغییر آوای پایانی (ه) به «س» ساخته و افزودن «تن» به ریشه فعل میشوند: خواه (خواستن)، کاه (کاستن)، جه (جستن)، ره (رستن)
برخی فعلهای روشمند نیز دارای قواعد پیچیده تری هستند، مانند:
فعلهایی مانند پیوستن (پیوند)، بستن (بند
فعلهایی مانند نَوَشتن/نوردیدن، گشتن (گردیدن)
نکتهٔ جالب دیگر اینکه برخی از فعلها به چند روش ساخته میشوند. مانند: گذاشتن/گذاردن، گشتن/گردیدن، کوفتن/کوبیدن، رستن/روییدن، خفتن/خوابیدن، رشتن/ریسیدن، نَوَشتن/نوردیدن و...
پیشوندهای فعلی در فعلهای ساده:(فعل هایی که با پیشوند ساخته میشوند:
پیشوند معنی نمونه
آ پیشوند فعل ساز آکندن(ä-kand)، آوردن(a-vare)، آمدن(ä-gam)، آراستن(ä-räiti)، آماردن، آورد به معنی نبرد(ä-part)، آمیختن
اف به معنی بالا افکندن()، افراشتن، افروختن()
پی مخالف، علیه پیوستن، پیمودن، پیکار
فر پیش فرستادن(fra-stä)، فریاد(fra-däta)، فرجام(fra-jäma)، فروختن(fra-vaxš)
ن پایین، به سوی نوشتن، نوردیدن، نغوشیدن/نیوشیدن، نگریستن، نگاشتن، نشستن
وی جدا کردن ویراستن
گ (تحول یافته وی) جدا کردن گداختن(vi-taxti)، گواردن(vi-kär)، گشادن(vi-sä)، گسستن، گمیختن، گماردن، گزیدن(vi-ĉay)
پر دور پرستیدن(pairi-sta)، پراکندن(pairi-kan)
ز/س/آز بیرون زدودن، سگالیدن، آزمودن
ان (دیس دیگری از هم) هم اندودن، انداختن، انباشتن
ش شتافتن، شکاریدن
فعلهایی که با تغییر آوای پایانی ریشه (آی) به «و» و افزودن «دن» به ریشه فعل ساخته میشوند: ساییدن (سودن)،فرمودن، گشودن، ستودن، سرودن، فرسودن، افزودن، نمودن، آزمودن، آسودن...
فعلهایی که با افزودن "تن" به ریشه/ستاک ساخته میشوند: کشتن، بافتن، شکافتن، سریشتن، ...
فعلهایی که با افزودن "استن" به ریشه/ستاک ساخته میشوند" دانستن، خواهستن](خواستن]، بایستن، شایستن، پایستن، آراستن، پیراستن، ویراستن، زیستن و ...
شایان ذکر است که ایدن/آدن/دن/تن همگی یک روش هستند و بنا بر تغییرات آوایی ریشه بکار میروند. در گویشهای مختلف نیز ممکن متفاوت باشد، چنانچه افتادن را در برخی گویشها، افتیدن میگویند. در میان فعلهایی که با افزودن «تن» به ریشه ساخته میشوند افعالی وجود دارند که با قواعد پیچیده تری ساخته میشوند که میتوان به موارد زیر شاره کرد:
فعلهایی که با تغییر آوای پایانی (ز/س/ش) به «خ» و افزودن «تن» به ریشه فعل ساخته میشوند: سوز (سوختن)، دوز (دوختن)، شناس (شناختن)، فروش (فروختن) و...
فعلهایی که با تغییر آوای پایانی (ب) به «ف» و افزودن «تن» به ریشه فعل ساخته میشوند: روب (رفتن)، یاب (یافتن)، کوب (کوفتن)، خواب (خفتن)، شتاب (شتافتن)، فریب (فریفتن)،آشوب (آشفت)، سنب (سفت)، نهنب (نهفت)، رو (رفت)، گوی (گفت)، گیر (گرفت)، پذیر (پذیرفت)
فعلهایی که با تغییر آوای پایانی (ر) به «ش» و افزودن «تن» به ریشه فعل ساخته میشوند: انبار (انباشتن)، انگار (انگاشتن)، دار (داشتن)، گذار (گذاشتن)
فعلهایی که با تغییر آوای پایانی (س) به «ش» و افزودن «تن» به ریشه فعل ساخته میشوند: ریس (رشتن/ریسیدن)، لیس (لشتن)، نویس (نوشتن)
فعلهایی که با تغییر آوای پایانی (ه) به «س» ساخته و افزودن «تن» به ریشه فعل میشوند: خواه (خواستن)، کاه (کاستن)، جه (جستن)، ره (رستن)
برخی فعلهای روشمند نیز دارای قواعد پیچیده تری هستند، مانند:
فعلهایی مانند پیوستن (پیوند)، بستن (بند
فعلهایی مانند نَوَشتن/نوردیدن، گشتن (گردیدن)
نکتهٔ جالب دیگر اینکه برخی از فعلها به چند روش ساخته میشوند. مانند: گذاشتن/گذاردن، گشتن/گردیدن، کوفتن/کوبیدن، رستن/روییدن، خفتن/خوابیدن، رشتن/ریسیدن، نَوَشتن/نوردیدن و...
پیشوندهای فعلی در فعلهای ساده:(فعل هایی که با پیشوند ساخته میشوند:
پیشوند معنی نمونه
آ پیشوند فعل ساز آکندن(ä-kand)، آوردن(a-vare)، آمدن(ä-gam)، آراستن(ä-räiti)، آماردن، آورد به معنی نبرد(ä-part)، آمیختن
اف به معنی بالا افکندن()، افراشتن، افروختن()
پی مخالف، علیه پیوستن، پیمودن، پیکار
فر پیش فرستادن(fra-stä)، فریاد(fra-däta)، فرجام(fra-jäma)، فروختن(fra-vaxš)
ن پایین، به سوی نوشتن، نوردیدن، نغوشیدن/نیوشیدن، نگریستن، نگاشتن، نشستن
وی جدا کردن ویراستن
گ (تحول یافته وی) جدا کردن گداختن(vi-taxti)، گواردن(vi-kär)، گشادن(vi-sä)، گسستن، گمیختن، گماردن، گزیدن(vi-ĉay)
پر دور پرستیدن(pairi-sta)، پراکندن(pairi-kan)
ز/س/آز بیرون زدودن، سگالیدن، آزمودن
ان (دیس دیگری از هم) هم اندودن، انداختن، انباشتن
ش شتافتن، شکاریدن