حملاتی شبانه
پنج‌شنبه ۱۵ بهمن، چهارم فوریه ۲۰۱۶، حوالی ساعت دو بامداد تعدادی از کاربران فیسبوکی ساکن اقلیم کردستان عراق در صفحه‌های فیسبوکی خود از حضور هواپیماهای نظامی و شنیده شدن صدای توپ‌باران از سمت قندیل نوشتند.
باران بریتان، از اعضای مجلس پژاک (حزب حیات آزاد کردستان) در صفحه فیسبوک خود نوشت:
«هم‌اکنون جنگده‌های ترک در حال بمباران قندیل‌اند، با حمایت هواپیماهای بدون سرنشین آمریکا».
تماس با قندیل ساده نیست، خصوصاً در چنین شرایطی که به دلیل حضور جنگنده‌ها و هواپیماهای کشف، شرایط بیش از پیش امنیتی می‌شود. دولت ترکیه از اوایل مرداد ماه سال ۱۳۹۴، صدها بار مواضع نیروهای کرد در شمال عراق را بمباران کرده است، حملاتی که پس از آغاز مذاکرات صلح میان دولت ترکیه و نیروهای پ ک ک در سال ۲۰۱۲ بی‌سابقه بوده است.
به سختی موفق شدم با باران بریتان تماس بگیرم و درباره شرح آنچه در قندیل در جریان است از او و چند گریلای دیگر سؤالاتی بپرسم. بنا به گفته تعدادی از منابع محلی، ماجرا از حدود ساعت ۱۱ چهارشنبه شب (۱۴ بهمن/۳ فوریه) به وقت محلی شروع شد. باران بریتان در این باره می‌گوید:
«بمباران از ساعت ۱۰:۴۵ آغاز شد و تا ساعت ۴:۳۰ بامداد به مدت پنج ساعت ادامه داشت. روستاهای شیخان، انزه، بولی، لوژه، کالاتوکا و بوکریسکان واقع در کوهستان‌های قندیل آماج حملات قرار گرفتند.»
علاوه بر این خبرها حاکی از این است که روز بعد هم صدای غرش هواپیماهای ترکیه از برخی نواحی قندیل شنیده شد اما هنوز آماری در رابطه با حمله‌های روز پنج شنبه در دست نیست.
درسیم اورمار، روزنامه‌نگار و عکاس ساکن شهر سوران در کردستان عراق است. این شهر حدود ۴۵ کیلومتر با کوهستان قندیل فاصله دارد اما به گفته درسیم صدای جنگنده‌ها و لرزش بمباران تا آنجا رسیده بود. او می‌گوید:
«قطعی برق در کردستان عراق خصوصاً در چند ماه اخیر اصلاً چیز غیر عادی‌ای نیست و ما به بی برقی و تاریکی داریم عادت می‌کنیم، اما زمانی که صدای رعد، توپ‌باران و لرزش ضمیمه این بی برقی و تاریکی می‌شود، صحنه‌های جنگ در ذهن تداعی می‌شود». درسیم به دوران کودکی خود در ایران اشاره می‌کند و اضافه می‌کند: «یاد دوران جنگ ایران و عراق افتادم، من خیلی کوچک بودم، آن زمان ما در یکی از شهرهای غربی ایران ساکن بودیم و این صداها در تاریکی نیمه شب تصاویر مات و مبهمی که از آن دوران در ذهنم مانده بود را پر رنگ‌تر کرد».
هم این بار و هم در دفعه‌های پیش از این، حمله‌ها شبانه صورت گرفته است. یکی از دلایلش این است که حس‌گرهای حرارتی برای شناسایی هدف در شب و در غیاب خورشید بهتر عمل می‌کنند و دیگر اینکه امکان تردد و رفتن به نقاط امن بدون چراغ قوه برای ساکنین کوهستان قندیل کار دشواری است، در نتیجه اگر آنها از چراغ قوه برای دیدن مسیر استفاده کنند به راحتی مورد هدف قرار می‌گیرند.
گفته شده که صدای بمباران و هواپیماها بسیار شدیدتر از دفعات قبل بود و به نظر می‌رسد تعداد جنگنده‌هایی که قندیل را بمباران کردند زیاد بود. از باران بریتان در این باره پرسیدم و او گفت:
«حملات عموماً شبانه صورت می‌گیرند به همین دلیل آمار دقیقی از تعداد هواپیماها در دست نیست تا آنجایی که من اطلاع دارم حمله‌های پنج‌شنبه شب توسط هشت جنگنده‌ی اف۱۶صورت گرفته است. با توجه به اینکه این جنگنده‌ها تنها چند ساعت قادر به پرواز هستند، درنتیجه باید گفت هواپیماهای بسیاری در این حمله مشارکت داشته‌اند».
به گفته باران بریتان از ابتدای سال ۲۰۱۵ تا کنون، جنگنده‌های ترکیه حدود ۲۶۳ بار بر فراز کوهستان قندیل عملیات نظامی انجام داده‌اند.
اعتراض محلی‌ها به نقض آتش‌بس
عبدالله اوجالان رهبر زندانی حزب کارگران کردستان ترکیه از سال ۲۰۱۳ خواهان آتش‌بس و خاتمه جنگ با ارتش و دولت ترکیه شده بود. ترکیه نیز چندین بار تلاش کرد تا برای حل اختلافات و پایان درگیری‌های داخلی با این حزب مذاکره کند، با وجود آتش‌بس دو جانبه اما بارها درگیری‌هایی میان این دو رخ داد.
حمله‌های ترکیه به مواضع پ‌ک‌ک ناقض آتش بس دو جانبه‌ای است که دو طرف متعهد به آن شده‌اند. ترکیه با حملات گاه به گاه خود به قندیل که اغلب بیشترین آمار تلفات و خسارات را متوجه غیرنظامیان ساکن این کوهستان می‌کند، بارها آتش بس را زیر پا گذاشته است و نیروهای حزب نیز تعدادی از این حمله‌ها را پاسخ داده‌اند.
از باران بریتان در این باره پرسیدم، اینکه واکنش قندیلی‌ها به این رفتارها و زیرپا گذاشتن آتش‌بس از سوی دولت و ارتش ترکیه چه خواهد بود. او در جواب گفت که موضع ساکنان قندیل نسبت به این رفتارها طبیعتاً همیشه اعتراضی بوده است و می‌گوید به جز چند مورد هیچوقت شاهد پوشش این اعتراضات از سوی رسانه‌های مختلف نبودیم. از او پرسیدم که چرا تاکنون به صورت جدی به این رفتارها پاسخی نداده‌اند؟ دلیلش چه بوده است؟ که پاسخی برای این سوال دریافت نکردم.
رابطه مردم و پ‌ک‌ک
اغلب افرادی که در چنین حمله‌هایی کشته و یا زخمی می‌شوند از هوادارن حزب کارگران کردستان ترکیه هستند. شماری از فعالان کرد می‌گویند که ارتش و دولت ترکیه با هدف قرار دادن این افراد قصد دارند تا میان آنها و حزب پ‌ک‌ک، شکاف ایجاد کند.
به گفته زیلان، یکی از اعضای حزب پژاک که پیشتر در حزب پ‌ک‌ک عضویت داشته است:
«مردم ساکن این روستاها با ما همزیستی دارند. ارتباط میان گریلاها و این مردم بسیار خوب است و ما تعامل خوبی با هم داریم. آنها هواداران بدون سلاح ما هستند. ارتش ترکیه با هدف قرار دادن عامدانه آنها قصد دارد تا این مردم را از حمایت ما دلسرد کند، تا به نوعی به آنها نشان دهد هزینه هواداری و حمایت از این حزب برای شما سنگین است. آنها خانه‌های مردم را ویران می‌کنند، عزیزانشان را می‌کشند و دارایی و دام و طیورشان را از بین می‌برند تا آنها را دلسرد کنند، درست کاری که اکنون با مردم باکور(کردستان ترکیه) می‌کنند.»
ژیار از ساکنین اربیل کردستان عراق است. با او درباره ماجرای بمباران شب پنج‌شنبه گفتگوی کوتاهی داشتم، او معتقد است:
«ترکیه هیچگاه جنگ برابر انجام نمی‌دهد. عملیات‌های پ‌ک‌ک را با کشتن غیرنظامیان پاسخ می‌دهد و با این کار می‌خواهد پ‌ک‌ک را مسئول مرگ این مردم قرار بدهد اما پ‌ک‌ک یک حزب است نه دولت.»
او همچنین معتقد است:
«جنگنده‌های ترکیه می‌دانند که خطا رفتن هدف‌هایشان برای آنها تعهد و مسئولیتی ایجاد نمی‌کند و هیچ گونه فشاری را از سوی مقامات و حتی رسانه‌ها متحمل نخواهند شد، برای همین با بی توجهی به این رفتار ادامه می‌دهند. این در حالی است که در همه جا اگر غیر نظامی‌ها به عمد یا غیر عمد مورد هدف قرار بگیرند و این موضوع اثبات شود، کلی دادگاه برای این ماجرا برگزار شده و احکام سنگینی در این باره صادر می‌شود. در مواردی حتی ممکن است روابط چند کشور تیره و تار شود».
هیوا آرگش، عضو دیپلماسی کودار (جامعه دموکراتیک و آزاد شرق کردستان)
هیوا آرگش، عضو دیپلماسی کودار (جامعه دموکراتیک و آزاد شرق کردستان) در این باره می‌گوید:
«اگر چه بایکوت خبری شدیدی در سطح رسانه‌های جهان و حتی منطقه‌ای در مورد حمله‌های هوایی ترکیه به جنوب کردستان دیده می‌شود، اما از سویی دیگر با نوعی تزریق خبری و جهت‌دهی رسانه‌ای شدیدی روبرو هستیم. اینگونه القا می‌گردد که حملات هوایی جنگنده‌های ترکیه با هدف بمباران مواضع نیروهای پ‌ک‌ک صورت می‌گیرد و غیرنظامیان در این مناطق هیچگاه مورد هدف قرار نگرفته‌اند. رسانه‌های دولتی ترکیه یا حتی برخی از رسانه‌های کردی وابسته و هم‌سو با حزب عدالت و توسعه، حزب حاکم ترکیه در اقلیم کردستان نظیر RUDAW و K24 نیز در جهت‌دهی اذهان عمومی در خصوص اینکه مواضع پ‌ک‌ک مورد هدف است، نقش مهمی ایفا می‌کنند.»
ترکیه از پیشرفته‌ترین تجهیزات و تسلیحات نظامی برخوردار است. اما با این حال تشخیص مواضع نظامی از غیرنظامیان کار چندان دشواری برای آنها نخواهد بود.
در جریان بمباران روستای زارگلی در شهریور ماه سال جاری بیش از ۳۰ جنگنده دو مرتبه و به مدت سه تا پنج ساعت ، ۱۶ بمب روی خانه‌های روستایی فرو ریختند. ارتش و دولت ترکیه هیچگاه زیر بار نرفتند و تأکید کردند که جنگنده‌ها تنها مواضع حزب را مورد هدف قرار دادند. این درحالی است که طبق مفاد کنوانسیون ژنو حتی اگر نیروهای پ‌ک‌ک نیز در منطقە حضور داشتە باشند، بمباران و کشتار مردم عادی جزو تاوان جنگی محسوب می‌شود.
هیوا آرگش اما معتقد است این حمله‌ها کاملاً هدفمند صورت می‌گیرد:
«نمونه‌های “کورته‌ک” در سال ۲۰۱۱ ـــ هدف قراردادن یک خانواده در جاده‌ی خارج از مناطق حفاظتی مدیا (قندیل) ــ یا بمباران مدرسه روستای قلعه‌تورکان در قندیل، بمباران روستای بوکریسکان و استفاده از بمب‌های خوشه‌ای و ناپالم در سال ۲۰۱۰ و ده‌ها نمونه دیگر به روشنی گویای این هستند که غیر هدفمندی یا خطای نظامی از سوی جنگنده‌های ترکیه بیشتر به فکاهی شبیه هستند.»
علاوه بر نقض آتش‌بس، ترکیه با به پرواز درآوردن گاه به گاه جنگنده‌های خود در آسمان قندیل و برفراز روستاهای این کوهستان متهم به نقض حریم هوایی کشور عراق است. پیشتر نیز در جریان حمله به روستای زارگلی بحث نقض حریم هوایی عراق توسط ترکیه، مجدداً مطرح شد.
آن زمان هیأتى متشکل از اعضای پارلمان‌های عراق و اقلیم کردستان و تعدادی از نمایندگان حزب دموکراتیک خلق‌ها (HDP) در پارلمان ترکیه، به منطقه زارگلی رفتند و تأیید کردند که غیرنظامیان و مناطق روستایی هدف اصلی جنگنده‌ها بوده‌اند. قرار شد شکایتی در خصوص پیگیری این ماجرا از سوی برخی از نمایندگان پارلمان اقلیم کردستان و شخصیت‌های حزبی، حقیقی و حقوقی نظیر تعدادی از اعضای احزاب اتحادیه‌ی میهنی کردستان، جنبش گوران (تغییر)، و نمایندگان حزب دموکراتیک خلق‌ها تنظیم شود اما هیوا آرگش می‌گوید:
«تاکنون اقدام عملی و مؤثری در هیچ زمینه‌ای و از سوی هیچ یک از احزاب یا نهادها انجام نگرفته است.»
باران بریتان، از اعضای مجلس پژاک (حزب حیات آزاد کردستان)
باران بریتان نیز در همین خصوص اضافه می‌کند:
«متأسفانه پایانی برای چنین ماجراهایی وجود ندارد. به رغم تمامی اعتراضاتی که صورت گرفت ترکیه هنوز هم اصرار دارد روستاییانی که در زارگلی جان خویش را از دست دادند جزو نیروهای نظامی پ ک ک بوده‌اند دقیقاً مانند ۳۴ غیرنظامی‌ای که چند سال پیش در حین کولبری در روستای روبوسکیِ کردستان ترکیه هدف حملات هوایی قرار گرفتند. ترکیه حتی حاضر به پذیرش این جنایت‌ها نیست چه برسد به جبران خسارت. و در این بین آمریکا و غرب کردها را فدای امتیازاتی می‌کنند که در موضوعات مختلف از ترکیه می‌گیرند. برای نمونه می‌توان به مسئله‌ی مهاجران اشاره کرد.»
بغداد و اربیل تاکنون موضع جدی و مشخصی در قبال این رفتارهای ترکیه اتخاذ نکرده‌اند. به تعبیر ژیار آنها نهایتاً طرفین دعوا را به برگشتن سر میز مذاکره دعوت می‌کنند اما «در نهایت اعتقاد آنها این است که این غیرنظامیان بخاطر پ‌ک‌ک کشته می‌شوند و این حزب بانی قربانی شدن آنهاست.» به گفته ژیار مقامات اقلیم کردستان عراق با پاک کردن دست ترکیه از این ماجرا تمام حملات خود را روی پ‌ک‌ک متمرکز می‌کنند چرا که «فعلاً به نفعشان نیست با ترکیه تنشی داشته باشند.» دلیل این مدارا و نرمش شاید روابط اقتصادی گسترده میان اقلیم کردستان عراق و ترکیه است.
ژیار در این باره می‌گوید:
«بیش از ۵۰ درصد از کل کمپانی‌ها و شرکت‌های تجاری فعال در اقلیم کردستان عراق متعلق به ترکیه هستند و شاید بی‌راه نباشد اگر ادعا کنیم باشور از نظر اقتصادی به نوعی مستعمره ترکیه شده است.»
به ماجرای شب پنج شنبه برگردیم، تعدادی از ساکنان قندیل می‌گویند بمباران آن شب تفاوت چندانی با بمبارانهای هشت سال گذشته در این منطقه نداشته است، تنها با این تمایز که مدت این حمله بیشتر از حمله‌های قبلی بود.
باران بریتان با اشاره به تغییرات تاکتیکی بمباران‌ها در هر حمله تازه‌ای که توسط جنگنده‌های ترکیه صورت می‌گیرد اضافه می‌کند:
«سابقاً جنگنده‌ها به صورت تخمینی مناطق مورد نظر خویش را هدف قرار می‌دادند ولی در حال حاضر باتوجه به پروازهای بی‌وقفه هواپیماهای بدون سرنشین آمریکایی بر فراز قندیل و دیگر مناطق حفاظتی مدیا و هم چنین استفاده از موشک‌های هوشمند از سوی ترک‌ها حمله‌ها جهت دیگری یافته‌اند.»
روز بعد، یعنی جمعه (۱۶ بهمن/۵ فوریه) موفق شدم تا دوباره صحبت کوتاهی با باران بریتان داشته باشم. او تأیید کرد که جنگنده‌ها دیشب (یعنی شب جمعه) دوباره آمده بودند اما اینبار نه بر فراز قندیل. «صدای بمباران این دفعه از کوهستان‌های نزدیک به زاخو و آمدیه به گوش می‌رسید و با خبر شدیم که منطقه گاره را مورد هدف قرار داده‌اند.»
اجرای طرح نهایی
هم‌اکنون شاهد وضعیتی بحرانی در ترکیه و بویژه مناطق کردشنین ترکیه هستیم. با وجود اینکه دولت و ارتش ترکیه ادعا می‌کنند که به پ‌ک‌ک حمله می‌کنند اما حین این حملات غیرنظامیان کردستان ترکیه نیز بی‌نسیب نمی‌مانند.
باران بریتان معتقد است که «بهار پیش رو، باکور(کردستان ترکیه) و ترکیه آبستن وقایع بسیاری خواهد بود» چرا که ترکیه و بویژه حزب حاکم، عدالت و توسعه تمام توان خویش را برای تضعیف کردها تا بهار به کار گرفته‌اند.
روز بعد از عملیات جنگنده‌های ترکیه در قندیل، زاخو زاگرس از اعضای شورای رهبری کنفدرالیسم جوامع کردستان (KCK) در مصاحبه با تلوزیون استرک و در واکنش به ادعاهای دولت ترکیه مبنی بر «اجرای طرح نهایی» در مناطق کردنشین ترکیه گفت: «مقامات آنکارا سعی می‌کنند با استفاده از شرایط زمستانی و محدودیت‌هایی که برای نیروهای گریلا ایجاد کرده در حد امکان مردم را سرکوب کنند اما این خیالی خام خواهد بود… بهار در راه است و درسی به اردوغان و دولتش خواهیم داد که از هر طرحی که دارند پشیمان شوند.»
موضع آمریکا درباره کردهای ترکیه و عراق
چندی پیش در خبرها آمد که آمریکا در حال ساخت باند فرودگاهی در منطقه رمیلان (شهری واقع در حسکه سوریه) است و تعدادی از مستشاران آمریکایی در کردستان سوریه مشغول آموزش نیروهای کرد هستند. همچنین در روزهای اخیر هیأتی آمریکایی برای دیدار از کانتون کوبانی به این شهر رفته بودند. در کردستان سوریه شاهد گسترش روابط میان کردها و آمریکا هستیم در حالیکه کمی آن طرف‌تر رفتاری متناقض از جانب این کشور درقبال کردها مشاهده می‌شود که نمونه آن حضور و حمایت هواپیماهای بدون سرنشین آمریکایی در ماجرای بمباران بامداد پنج‌شنبه است.
نیروهای پ ک ک در قندیل/ عکس از afp
باران بریتان در این باره می‌گوید: «سیاست اتخاذی از سوی آمریکا در قبال کردها را بایستی در چارچوب یک بام و دو هوا و حتی چند هوا ارزیابی کرد. آمریکا و کلیت غرب سیاست مشخصی در رابطه با تمامیت کردها ندارد. نگرش آمریکا در روژآوا(کردستان سوریه) نقیض نوع نگرشش در باکور(کردستان ترکیه) می‌باشد. همچنانکه سیاست‌های کاملاً جداگانه‌ای را نسبت به اقلیم و کردهای ایران دارد. دلیل اساسی این تناقض‌ها را می‌توان در پراگماتیسم سیاسی آمریکا خلاصه کرد و اینکه این کشور به منزله ابرقدرت نظام جهانی هنوز که هنوز است نمی‌خواهد کردها در طرح نوین خاورمیانه نقش ایفا کنند. البته در اینجا منظورم بیشتر کردهای طرفدار جنبش آزادی‌خواهی نوین کرد می‌باشد. اختلافات پارادایمیک را هم اگر به این موارد اضافه کنیم مسئله مشخص‌تر می‌شود.»
باران بریتان در جواب به اینکه آیا این موضوع (حمایت نظامی آمریکا از ترکیه در چنین مواردی) بر روابط کردهای سوریه با این کشور تأثیر می‌گذارد یا خیر، گفت:
«قطعا تأثیرگذار هست. مواردی از این دست هر چه بیشتر بر بی‌اعتمادی کردها نسبت به آمریکا و هم‌پیمانانش می‌افزاید و شکاف‌ها را بیشتر و بیشتر می‌کند. ببینید کردها در طی یک سده گذشته چنان ضرباتی از سوی قدرت‌های جهانی خورده‌اند که حاضر نیستند به هیچ نیرویی تکیه کنند. بی‌جهت نیست که در روژآوا خود را نیروی سوم عنوان می‌کنند و از خط مشی سوم بحث می‌کنند. برای کردهای روژآوا اصل، اتکا به نیروی ذاتی است و روابط بیشتر جنبه‌ی تاکتیکی دارند و نه استراتژیک.»
بمبارانهای چند شب گذشته همانند سایر حمله‌هایی که در طول سالیان گذشته در قندیل و مناطق اطراف آن صورت گرفته و خسارات جانی و مالی بسیاری را برای روستاییان و ساکنین غیرنظامی قندیل به‌همراه داشت، در پروسه‌‌ای زمانی به فراموشی سپرده می‌شود. با تکرار فاجعه‌ای دیگر، شاید دوباره موضوعیت پیدا کند و این در حالی است که ساکنان این روستاها پس از این اتفاقات ناچار به مهاجرت به روستاهای مناطق دیگر یا شهرهای پیرامون شدند.
آنها هنوز با مشکلات و نیازهای معیشتی عمیقی روبرو هستند. آلام ناشی از مرگ اعضای خانواده و مهاجرت اجباری، عدم حمایت حکومت اقلیم کردستان، عدم حمایت هیچ یک از نهادهای حقوق بشری و سازمان‌های بین‌المللی وضعیت اسف‌باری را برای آسیب‌دیدگان این وقایع به وجود‌آورده است.
دیدگاه و نظرات ابراز شده در این مطلب، نظر نویسنده بوده و لزوما سیاست یا موضع ایرانگلوبال را منعکس نمی‌کند.
افزودن دیدگاه جدید