حمله ترکیه به سوریه: آیا باید در انتظار تجدید حیات داعش بود؟

در ماه مارس گذشته، نیروهای جهادی داعش آخرین کیلومتر مربع باقیمانده از سرزمین موسوم به خلافت اسلامی را در نبرد برای باغوز در سوریه از دست دادند.

ولی هزاران نفر از این نیروها هنوز زنده هستند و همه آنها در زندان به سر نمی‌برند. گروه داعش، قسم خورده که با توسل به آنچه آن را یک "جنگ فرسایشی" می‌خواند به جنگ ادامه دهد و امیدوار است با یک رشته حملاتی که پنهانی برنامه ریزی شده، مانند بمباران‌های ادعایی این هفته به رقه، دشمنانش را به زانو درآورد.

شمار زیادی از سربازان نیروهای دموکراتیک سوریه که عمدتا کرد هستند با پشتیبانی نیروهای ویژه آمریکایی و سلاح‌های گرم که در اختیار دارند، توانسته‌اند از تجدید حیات گروه داعش در شمال شرق سوریه که قبلا از مراکز قدرت داعش بود جلوگیری کنند.

کردها علاوه بر این که در این منطقه و مرز با ترکیه حضور نظامی داشتند، یک ماموریت دیگر را هم که تقریبا هیچ کس داوطلب آن نبود عهده دار بودند: کنترل کردن هزاران نفر از جنگجویان داعش و خانواده‌های آنها در زندان‌ها و اردوگاه‌های پر جمعیت.

ولی اکنون با رخنه ارتش قدرتمند ترکیه به مناطق تحت کنترل کردها، اولویت برای کردها تغییر کرده و آنها دفاع از خودشان را مهمتر از نگهبانی زندانیانی می‌دانند که تحت پیگرد قرار ندارند و کشورهایی که از آنجا آمده‌اند هم حاضر به پذیرفتنشان نیستند

خطر درهم شکستن درهای زندان

در اصل دو خطر در اینجا وجود دارد. خطر اول و از همه فوری‌تر، شکستن درهای زندان است. نزدیک به ۱۲ هزار از نفرات داعش در زندان‌های نیروهای دموکراتیک سوریه به سر می‌برند و ۷۰ هزار نفر از خانواده‌های نیروهای داعش نیز در اردوگاه های مانند اردوگاه الهول، اسکان داده شده‌اند.

نیروهای پرسابقه این گروه که احتمالا خود مجری گردن زدن، اعدام یا قطع عضو بوده و یا شاهد این فجایع بوده‌اند و همچنین کسانی که تجربه برنامه ریزی حملات نظامی را دارند، در بین اعضای داعش دیده می‌شوند.

در میان جوامع اطلاعاتی غرب این ترس فزاینده وجود دارد که در صورتی که این زندانیان بتوانند از زندان فرار کنند، شماری از این افراد به کشورهای اروپایی یا سایر کشورهایی که وطنشان بوده، باز خواهند گشت و نقشه تکرار حملاتی را که در لندن، پاریس، بارسلون و جاهای دیگر شاهد آن بوده‌ایم خواهند ریخت.

ولی در این مورد، کشورهای غربی باید خودشان را ملامت کنند. در فاصله سال‌های ۲۰۱۴ تا ۲۰۱۹، اتئلاف به رهبری آمریکا متشکل از نیروهایی از۷۰ کشور، با مبارزه سرسختانه و عملیات نظامی موفقیت آمیز توانست قدرت داعش را کاهش داده و در نهایت خلافت اسلامی داعش را که موجب ترس و وحشت ساکنان منطقه‌ای به وسعت تقریبی بلژیک شده بود از بین ببرد.

ولی غرب برای پیآمدهای شکست داعش کاملا برنامه ریزی نکرده بود. جهت محاکمه نفرات باقیمانده از خلافت اسلامی که در میدان‌های نبرد دستگیر شده بودند، یک مکانیسم قابل قبول بین المللی وجود ندارد. آنها در شرایطی که گروه های مدافع حقوق بشر محکوم می‌کنند، نگهداری می‌شوند و انتظار نمی‌رود به زودی محاکمه شوند.

در اردوگاه های محل نگهداری زنان، طرفداران داعش و اعضای سابق حسبه که عملا نقش پلیس امر به معروف و نهی از منکر را بازی می‌کنند، نیز دیده می‌شوند که هنوز در داخل اردوگاه‌ها به مجازات‌های شدید از جمله شلاق زدن و آتش زدن چادرهای کسانی که آنها را قبول ندارند مبادرت می‌ورزند.

بیشتر این اردوگاه‌ها در بخش جنوبی نوار مرزی یعنی منطقه‌ای که ترکیه قصد اشغال آن را دارد قرار دارند. ولی هم اکنون شبه نظامیان کرد اعلام کرده‌اند که ناچارند شماری از کسانی را که قبلا از اردوگاه‌ها محافظت می‌کردند برای مقابله با پیشروی نیروهای ارتش ترکیه به مناطق شمالی‌تر بفرستند.

دو تن از اعضای داعش به نام های آلکساندر کوتی و شفیع شیخ، که از اعضای گروه چهار نفری موسوم به "بیتل‌های جهادی" هستنند، و از لندن آمده بودند، از هنگام دستگیری به دست نیروهای دموکراتیک سوریه در نزدیکی مرز، تحت نظر نگهبانان کرد در شمال شرق سوریه، نگهداری می‌شدند.

ولی دیر وقت چهارشنبه گذشته اعلام شد این دو نفر را به بازداشتگاه نظامی آمریکا برده‌اند تا بعدا برای محاکمه به آمریکا انتقال داده شوند. این اقدام نشان می‌دهد غرب تا چه اندازه نگران خطر آزادی زندانیان داعش است

خطر تجدید فعالیت نفرات داعش

بخش اعظم جنگ برای شکست داعش به عهده شبه نظامیان کرد نیروهای دموکراتیک سوریه بود. البته قدرت نیروی هوایی آمریکا، نیروهای ویژه غربی و حتی شبه نظامیان شیعه که از حمایت ایران برخوردار بودند، نیز در برچیدن خلافت اسلامی پنج ساله که در بخش شمالی سوریه و عراق گسترش یافته بود، سهم داشتند.

ولی اگر کردها اکنون کاملا درگیر جنگ با ارتش ترکیه و مصون نگه داشتن خود از حملات هوایی شوند، در آن صورت دیگر نیروی موثری علیه داعش نخواهند بود و غرب هم مایل نیست جای خالی آنان را پر کند.

حق نشر عکسEPAImage captionاگر کردها کاملا درگیر جنگ با ارتش ترکیه و مصون نگه داشتن خود از حملات هوایی شوند، در آن صورت دیگر نیروی موثری علیه داعش نخواهند بود

همه اینها به نفع داعش تمام می‌شود. رهبران فراری آنها گاه و بی گاه اعلام بازگشت می‌کنند اما خیلی قبل از حمله تهاجمی هفته جاری ارتش ترکیه، در عراق نشانه‌هایی از گروه بندی مجدد نفرات داعش و حملات در مقیاس کوچک آنها به پاسگاه‌های دولت عراق، مشاهده شده بود.

ولی ممکن است بسیاری از این پیش بینی‌های نومید کننده به حقیقت نپیوندد. امکان دارد پیام‌های متفاوت و گیج کننده کاخ سفید آمریکا برای بازداشتن ترکیه از پیشروی بیش از حد در خاک سوریه، کافی باشد.

ممکن است پیشروی در داخل خاک سوریه محدود باشد و وقتی اوضاع آرام شد سرانجام یک نظم تازه در گوشه شمالی خاورمیانه برقرار شود.

ولی نهایتا آینده این منطقه به شدت بی‌ثبات به نظر می‌رسد- مگر این که-یا تا وقتی که- رقابت‌ها کنار گذاشته شود و ساکنان منطقه به چیزی که به شدت از آن محرومند، یعنی یک حکومت و نظام اداری خوب، دسترسی پیدا کنند.

گروه‌های جهادی هنگامی که دولتی در کار نیست یا ضعیف است رشد می‌کنند، اعم از این که چنین وضعیتی در مناطق دورافتاده سومالی، یمن وغرب آفریقا باشد یا در قلب مناطق قبایلی عراق و سوریه.

در حال حاضر نشانه‌ای از بهتر شدن این وضعیت دیده نمی‌شود.