خشمگینم بر آن‌ها که خط می‌زنند

«تاراج نامه» همه اش کُهن وار است نه بخشی از آن؛ اما به عمد بخشِ برخوردِ غالب و مغلوب در آن دشوارفهم است و بخشی از واقعيت اش در همين است؛ واقعيتی که از تناوب زبانِ غالب و مغلوب می آيد. زبان که مايه ی ارتباط است تبديل شده به مانع، و هردوطرف در تلاش برای پريدن از اين مانع و فهماندنِ خُودَند. اين بی تفاهمی و مانعِ زباني، چون واقعيتي، ويژه ی زبانِ کُهن وار نيست، و در داستانهای معاصر هم هست. در فيلمِ «باشو غريبه ی کوچک» زبانِ پناه آمده با زبانِ پناه دهنده نمی خوانَد. زبانِ ديگری بايد، که هردو می يابند، و آن زبانِ عاطفه است. به جا و دُرُست است که ما هم گاهی چه در سينما و چه بر صحنه ی نمايش، دشواريِ تفاهمی را که اثر می کوشد ميانِ شخصيت هايش نشان بدهد، در جايگاهِ تماشاگر تجربه کنيم! همين تجربه در فيلمنامه ی «ايستگاهِ سلجوق» هم هست که در آن مَردمِ گوناگون- برخی محلّی و برخی گذرنده- زبانِ يکديگر را دشوار می فهمند؛ يا حتی به يک زبان همديگر را دشوار و دير می فهمند! و «باشو غريبه ی کوچک» و «ايستگاه سلجوق» هيچ کدام کُهن وار که نيستند هيچ که هردو مطلقا معاصرند.

 

 

هيچ کِششی به نوشتنِ زبانِ کُهن وار ندارم، اما دنيا با تولدِ ما آغاز نشده، و ما حداکثر فقط چند دَهه‌ی آخرِ يک تاريخِ بيش از پنج هزارساله‌ايم. بدبختانه مَردمِ گذشته‌ی تاريخيِ ما همه مثلِ فيلمفارسي‌ها و پِي‌دارهای تلويزيونی ما حرف نمی زده اند، و همين الان هم نمی زنند؛ و من گاهی مجبور می شوم به پيروی از ضرورتِ داستان، حدودا چنان بنويسم که خيال می کنم نزديک است به آنچه آنها حرف می زده اند.

 

 

هرجا و هر دوره‌ی گذشته و حال، نه تنها تصوير که صدايی دارد. من می کوشم تصوير و صدای دُوره را پيدا کنم تا بشود شخصيت های اثر را در موقعيتِ تقريبی و با شرايطِ حدوديِ خودشان ديد. بدون تصوير روشن داشتن از زمان و مکان اثر و ساختمانِ زبانی و فکری دُوره، شخصيت ها گنگ می مانند؛ مگر اصلا فضای خيالِ خود را خلق کنيم! در نمايش و فيلم ناچاريم از چکيده نويسي؛ و فرقِ بزرگِ کُهن وارنويسيِ صحنه با زبانِ واقعيتِ واقع اين است که عمقی است نه عرضی. يعنی در فشردن دوره ای در تنها دو ساعتِ مدتِ نمايش، ناچار است پُرگويی ها و زمان کُشی ها و تعارف ها و اظهارفضل ها و شلختگی های زبان را که بخشی از واقعيتِ آن است از آن حذف کند. و به سودِ چابکی و چالاکيِ حرکتِ نمايش به گوهر و موسيقی و منطق آن نزديک شود؛ و با اين آهنگ و شتابِ معاصر شده، ماده ی اوليه، يعنی زبانِ دوره، زبانِ صحنه بسازد.

 

 

من نسخه ای از «سهراب کُشی» دارم که برای اجرا، بيش از سه چهارمِ آن را خطّ زده اند! طبيعی است که خشمگين باشم؛ نه بر خطّ خُورده، بر آنها که خطّ می زنند! به دنبالِ آن، عميقا رنجيدم از اين که بنابَر مصالحِ خودشان يکهو اجرای «سهراب کُشی» را بی هيچ توافقی از دو طرف اعلام کردند که می دانستند نمی خواهند اجرا شود. شگردِ متاسفانه معمول و بسيار زشتی که تکذيبش از خودَش بدتر است و بارها سرم آمده؛ در خبر سفرهايی که قرار نبوده بروم، فيلمهايی که قرار نبوده بسازم، آموزشگاههايی که قرار نبوده درس بدهم و غيره؛ و متقابلا سکوت برآنچه واقعا رخ داده! يادآوری رفتاری که با «سهراب کُشی» شد حالِ مَرا بد می کند. اگر بيزاری ام از چنان برخوردی بدين معنی که شما می گوييد گرفته شده، از تَهِ دل از «سهراب کُشی» پوزش می طلبم که اجرای آن يکی از آرزوهای من است!