زنان در دوره گذار

پیش گفتار: 

بیش از یک صده زنان ایرانی پیشگام در توسعه و توانمند ساختن وطن خود در عرصه های مختلف بودند. از تأسیس اولین بانک ملی به همت زنان تا تولید در زمین های کشاورزی و دارهای قالی، از نبرد در میدان­های جنگ در انقلاب مشروطه تا زایش و پرورش و مراقبت از نوع بشر بی هیچ جیره و مواجبی، از خلق هنر و اخلاق تا مماشات و رحم و ایجاد گفت و گو با مردان سرکوب گر، زنان راست قامت ایران همچون گذشته وامانده از دست یابی به ابتدایی ترین حقوق شهروندی خود در حال مقاومت و مبارزه هستنند. آنچنان که در گذشته شرایط خود را دردمندانه با زنان غربی مقایسه میکردند، امروز نیز به همت تلاش خستگی ناپذیر ساختار مرد سالارانه­ی مذهبی ایرانی هنوز دست اوردهای زنان غربی برایمان رویأ و آروزست. گرچه به اعتراف کسانی چون مورگان شوستر که مینویسد: "چه باید بگویم از زنان در حجاب ایرانی که یک شبه معلم و روزنامه­نویس و سخنگو مباحث سیاسی شدند و کاری کردند که نهضت زنان در غرب ده ها و شاید صده ها سال برای انجام آن وقت صرف کرده بود" زنان ایرانی با همه ی سرکوب ها همیشه برای نفی کردن ناتوانی­هایی که ساختار مرد سالاری به او منصوب میکرد، با چنگ و دندان خود را به نقطه­ی توانمندی در مقیاس با مردان رسانده است.حال پس از یک قرن نهضت خستگی ناپذیر زنان مبارز ایرانی، نسلی نو از زنان در ایران زمین سر برآورده که تمام قامت مقابل ساختار مرد سالاری ایستاده و تا نرسیدن به نقطه ی برابری و عدالت به هیچ کمی قانع و راضی نخواهد شد. از آنجا که در حساس ترین دوره ی تاریخی به سر میبریم، زنان ایران هوشمندانه راه فردا را رصد میکنند و این بار اجازه نخواهند داد که با وجود عاملیت و نقش داشتن برای ساخت ایران فردا، از سهم در قدرت و ثروت و منابع سرزمینشان چون گذشته محروم بمانند.گویی که این رسم زشت سرشت ساختار مرد سالاری است که زنان را چون ابزاری برای حصول به اهداف خود به کار میگیرد، تولید فکر آنان را به نام خود ضبط میکند و در آخر به دلیل ریشه های محکم خود به راحتی زنان را از صحنه حذف میکند. گرچه زنان ایرانی این بار با گنجینه ای از تجربه و دانش به این امر واقف امده اند که فقط سهم و مشارکت برابر در ساختار های قدرت و ثروت است که میتواند آینده روشنی را برای برابری پیش روی زنان نمایان کند.

مقدمه

تجربه آن چه بر خواهران افغان در ده سال اخیر تا به امروز گذشته و تجربه­ی زنان ایرانی از پیش و پس از انقلاب اسلامی به خوبی نشان داد که حتی قانون هم نمیتواند تضمین کننده­ی امنیت و آزادی زنان باشد، چرا که اگر قدرت از دست مردان ازادی خواه به دست مردان دیکتاتور بیفتد به راحتی میتوانند زنان را صده­ها به عقب بازگردانند. مثالی روشن تر این که حتی زنان در کشور های غربی هنوز نتوانستند به آن برابری که مد نظر است برسند و آن هم به دلیل دسترسی کمتر زنان در مقایسه با مردان به منابع قدرت و ثروت است. لذا این مقاله با طرح سوالات زیر به بررسی نقش زنان در حساس ترین دوره تاریخی پیش رو میپردازد.

۱. جایگاه زنان در دوره گذار و پس از دوره گذار کجاست؟

۲. نقش زنانی که اصلی ترین نیروی اپوزیسیون هستنند در تولید گفتمان و تولید فکر برای چگونگی دوره گذار مشخصا کجاست؟

۳. نقش رسانه ها در پرداختن و قدرتمند کردن زنان چیست؟

جایگاه زنان پیش و پس از دوره­ی گذار

این بخش را با گفته ی پرفسور فرزانه میلانی آغاز می­کنم که می­گوید: " انقلاب بعدی در ایران، انقلاب زنان است." با وجود سهم بالای مشارکت زنان در بخش های مختلف، اما ساختار کهن مرد سالارانه کمترین منفعت و دسترسی را برای زنان در نظر می­گیرد. این امر که ریشه­های عمیق فرهنگی دارد باید روزی برچیده شود و یکی از راه ­های شکستن این سد چیزی نیست جز اینکه زنان بدون تعارف و هیچ شرمی از سهم خود صحبت کنند. هنجار ­ها و نرم­های جامعه­ی مردسالارانه،  زنان را همیشه به مدلی از تواضع در بیان خواسته های خود تشویق کرده است. زن خوب را جنس لطیف و به دور از روحیه ی جنگجویی معرفی می­کند و اگر زنی از این چهارچوب ها خارج شود گویی دیگر کالایی پسندیده نیست و در بازار مردان قدرتمند کمتر مورد توجه و پسندیدگی قرار می­گیرد. زنان در طول تاریخ به دلیل سهم کمتر از ثروت و قدرت بیشترین ضربه ها را متحمل شدند، ولیکن فقط آن زمانی به پا خواستند که شرایط برای همه، یعنی حتی مردانشان، تیره و تار شده است. گویی تظاهرات و فریادهای زنان تنها زمانی شنیده شده است که همرنگ و همراه با مردان دیگر گردیده. به طور مثال مسئله ی حجاب اجباری که دهه هاست توسط زنان مبارز مطرح است تنها زمانی به دغدغه تبدیل گشت که وارد شکایت های سیاسی مردان قدرتمند و مناقشات بین آن ها شد. خارج از آن مردان همچون دانای کل مشکلات زنان را فرهنگی می­خوانند و تغییر آن را نه امری سیاسی بلکه امری فرهنگی می­شمارند که باید در طول زمان برطرف شود. اما چه کسی فریاد قربانی شدن آرزوها و رویاها و جوانی میلیون ها زن را که در این مسیر عمر خود را از دست دادند شنیده است؟ صدای مادران و مادربزرگانی که از زیست انسانی محروم شدند کجا موضوعیت و اهمیت داشت؟ در این صفحه جدید تاریخ مطالبات مردان گویی به دلیل شرایط سیاسی و اقتصادی همسو با مطالبات زنان گردیده است. هزاران هزار زن ایرانی نامدار و بی نام پیش گام در مبارزات، با تمام توان و پرداخت بالاترین هزینه­ها در صحنه نقش ایفا می­کنند. در این بین به نظر می رسد هنوز نیروهای اپوزیسیون به قدرت گیری و رهبری زنان باور ندارند و نگاهشان همچون گذشته نگاهی ابزاری است و یا در بهترین حالت چنین نگرانی را بی جا می­دانند و به حضور نداشتن زنان شایسته اشاره می­کنند. از این روی این بخش به ضرورت همبستگی زنان در جهت پیگیری در سهم داشتن در ثروت و قدرت تأکید کرده و جدای از اختلافات سیاسی، پرداختن به باز ساخت هویت زن قدرتمند ایرانی را جزو ارکان ضروری معرفی می کند. یکی از راه های موثر در این زمینه می­تواند معرفی هر چه بیشتر رهبران زن از گروه ها و طیف های فکری متفاوت باشد. هر چند که این راه با موانع بسیاری از طرف ساختار مردسالارانه نظیر اولویت نبودن مسئله­ی قدرتمندی زنان، همچون گذشته رو به رو خواهد بود، اما قدمی است که برای تغییر شرایط زنان اجتناب ناپذیر است.

زنان و تولید گفتمان

بی شک یکی از راه­های وصول به حقوق زنان ایجاد گفتمانی منسجم و ریشه­دار است. منظور از ایجاد گفتمان در این جا معرفی و هویت بخشی به نحوه­ی بحث و گفت و گو است. چهارچوب گفتمان های موجود با روایت های عمدتا مردانه شکل گرفته است و بر پایه ی جهان بینی مردانه نیز استوار است. از این روی برای تولید گفتمان باید روایت های زنان بیش از بیش شنیده شود. شنیدن روایت های گوناگون جامعه را با جهان بینی­های متفاوت آشنا کرده و از تحمیل روایت غالب جلوگیری می­کند. روایت غالب اصولا فقط دانش، داده ها و باورهای خود را به رسمیت شناخته و هر چه خارج از آن چهارچوب باشد را غیر و بی اساس دریافت می کند. روایت غالب این توانایی را دارد که به دلیل قدرت، تربیت و آموزش، کنترل و هدایت اذهان را در دست بگیرد. از این روی یکی از مولفه های جامعه­ی آزاد و دموکرات تولید گفتمان­های بسیار و متفاوت است که زنان به عنوان نیروهایی که صده ها سرکوب شده اند از اصلی ترین ارکان رشد گفتمان های متفاوت هستند. لازم به تذکر است که برای تقویت زنان در این مرحله پیشنهاد می شود تولید فکری که از طرف زنان حاصل می گردد بیش از پیش مکتوب شده تا در صورت لزوم شرایط برای ارجاع به آن مهیا باشد. به عبارتی باید از راه­ ها و شیوه­های ساختار مردسالارانه در تثبیت و به چهارچوب درآوردن گفتمان خود آموخت. پیشنهاد دیگر می­تواند این باشد که زنان بیش از گذشته به دستاورد ها و داشته­ های خود بپردازند و از آن سخن بگویند. اشاره­ی به داشته ها و تأکید بر آن قدرتی نامرئی در مشروع کردن گفتمان فرد ایجاد می کند. آنطور که مردان همیشه به تعداد مقالات، سخنرانی­­ ها و مصاحبه های خود به صورت ظریفی پیش از ایجاد گفتمان خود اشاره می کنند.

رسانه و قدرت زنان

رسانه­ها در دنیای امروز نقش اساسی­تری در معرفی آرا و نظر افراد و در پی آن "شخصیت سازی" ایفا می­کنند. دیدن و شنیدن مردان صاحب فکر و آزادی خواه و از سمت دیگر نشان دادن زنانی که برخلاف خیر و صلاح عمومی حرکت می­کنند تا مدت ها یکی از بازی های رسانه ای برای کم اعتبار کردن زنان بوده است. به عبارتی پرداختن به مردانی مصلح و دانا در مقابل زنانی پر مدعا و ستیزگر. این بازی تا مدت ها نه تنها در رسانه­های فارسی زبان بلکه در رسانه های سراسر دنیا سیاست حاکمی بود که البته از نگاه نافذ فعالین حقوق زنان پنهان نماند. حال که کمی اوضاع مطلوب تر گردیده، زنان با استاندارد هایی مواجه می­شوند که ساختار مردانه­ی حاکم بر رسانه ها برای زنان تعریف کرده است. اول اینکه حضور زنان اولویت مصاحبه ها نیست گرچه سعی در اعمال آن دارند اما هنوز اولویت نیست. از این روی از آنجا که صاحبان رسانه می­خواهند برای هدایت خط فکری خود محتاطانه رفتار کنند بیشتر به همان حوزه­ی امن مردانه­ی خود رجوع می­کنند. مطلب دیگر کم دیده شدن برنامه­های تماما زنانه در غالب های سیاسی است. به این منظور که حضورزنان در برنامه­ای از طیف­های مختلف سیاسی، نه برای رویارویی بلکه برای تحلیل و بررسی اخبار روز بسیار کمتر دیده می­شود. به همین ترتیب این بخش ۳ پیشنهاد برای رفع این موانع ارائه می دهد:

۱. ترتیب دادن رسانه های مستقل با مدیریت و اداره ی زنان ۲. فشار در تغییر سیاست رسانه ها در حضور حداکثری زنان نظریه پرداز و صاحب فکر ۳. پشتیبانی زنان صاحب نفوذ و قدرت در رسانه ها برای ایجاد توازون

نتیجه گیری

مونا الطحاوی نویسنده و روزنامه نگار مصری و فعال حقوق زنان یکی از دلایل شکست انقلاب مصر را رخ ندادن انقلاب جنسیتی در راستای انقلاب اجتماعی معرفی می­کند. پرداختن به برابری نوع انسان فارغ از جنسیت، دین و نژاد، اصل اساسی اعلامیه­ی حقوق بشر، امروزه به عنوان تنها راه نجات انسان توسط تمام کشورهای پیشرفته مورد توجه قرار گرفته است. این برابری که تا به امروز در قوانین دنبال می­شد امروزه به عرصه­ی میزان دسترسی افراد به قدرت، منابع و ثروت کشیده شده است. فمنیسم نیز در این میان به عنوان یک جنبشی که ضد طبقاتی است پیشتاز مبارزات شناخته می­شود. امید این است که در ایران فردا زنان محکوم به واپس ماندگی نباشند و در کنار مردان آگاه و دانا برای ساختن ایرانی بهتر و امن تر برای آیندگان تلاش کنند. واضح است که با استفاده­ی حداکثری از نیرو فکری و فیزیکی و روانی افراد جامعه می­توان شرایط ایده آل تری را برای زیست انسان فراهم آورد.

حمیده صابری