جامعه توده ای و لزوم تغییر و اصلاح در بافت جامعه ایران

امروز بعد از گذشت تقریبا یکسال از شروع اعتراضات مردمی به نتایج دهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری ایران و مشاهده واقع بینانه سیر تحولات و اتفاقات این دوره زمانی , می توان اظهار داشت که هرچند نیروهای اجتماعی موثر بر عرصه های سیاسی – اجتماعی افزون تر و سطح برخورد جریان ها و مخالفان اقتدارگرایی حکومتی مدنی تر شده است و آنها سعی دارند تا از آرمان گرایی های ایدئولوژیک دوری و مدل عینی برای جامعه کنونی ایران ارائه کنند اما حوزه عمومی و نهادهای اجتماعی که می بایست خود را برای گذار به جامعه مدنی آماده سازند , هنوز در اول راه هستند و با اشکالات و موانع جامعه توده وار ایران دست و پنجه نرم می نمایند .

تعریف کوتاه ویژگی های سیاسی جامعه توده ای و شباهت این نوع از حوزه اجتماعی با جامعه ایران بخش اول این نوشته را در بر می گیرد.

در جامعه توده ای امکان رویش سازمان های سیاسی بر پایه ایدئولوژی و همچنین جنبش های توده ای که به صورت بسیج عمومی مردم شکل می گیرند , به مراتب از جوامع مدنی بیشتر است . مشارکت سیاسی و اجتماعی حوزه های پایین جامعه قبل از آنکه از روی اعتقاد و تفکر به یک المان مشخص باشد , از روی برانگیخته شدن احساسات است که این مساله می تواند رهبران و سازمان های موثر را در این جهت هدایت کند که با استفاده از این مشخصه بتوانند با ایجاد یک سمبل و مانور تبلیغاتی بر روی آن , جامعه را برای به ثمر رساندن اهداف خود بسیج نمایند. برخورد سیاسی و اجتماعی جامعه توده ای هرچند در مواقعی بسیار منسجم و همگانی به نطر می آید اما به دلیل فقدان زیرساخت های اجتماعی , سریع و فریبنده و سطحی است و این انسجام با یک تاکتیک از طرف حکومت بر سر کار شکستنی است . جامعه توده ای به سخنان و فعالیت های عوام فریبانه نگاه خاصی دارد و کسانی که بتوانند سیاست پوپولیسم را در جامعه توده ای به کار گیرند , موفقیت بیشتری را کسب خواهند نمود .

البته ویژگی های سیاسی – اجتماعی جامعه توده ای بسیار گسترده است اما با ذکر همین چند نکته و نگاه به نکات دیگر می توان اشاره کرد که بافت جامعه کنونی ایران شباهت های بسیاری با جامعه توده ای دارد و برای وارد شدن به بحث رابطه دولت و اجتماع و همچنین شناخت حداقلی شکاف های موجود و سعی در رفع اشکالات و موانع موجود در راه گذار به جامعه مدنی که مولفه های خاص خود را دارد , می بایست در کنار همه موارد دیگر به این شباهت نیز توجه خاصی نمود . در جامعه کنونی ایران نهاد ها و تشکل های جامعه مدنی کار بسیار مشکلی برای ادامه حیات دارند و ایجاد پایه های یک جامعه مدنی زمان و انرژی بسیاری را طلب می نماید .

می توان مشاهده نمود که در یک سده اخیر برخی از روشنفکران و دولتمردان سیاسی ایران قصد داشتند تا با ایجاد تغییرات و اصلاحات در ساختارهای اجتماعی – سیاسی ایران , راه گذار به جامعه مدنی و حکومت مردم بر مردم را هموار سازند که البته در برخی موارد نیز موفقیت هایی را کسب نمودند اما به دلیل فقدان زیرساخت های اجتماعی در جامعه ایران و عدم همراهی توده های عظیم مردمی با انان هرکدام به نوعی گرفتار شریط نا بسامان اجتماعی در ایران گردیدند . تغییر و اصلاح در بافت اجتماعی در ایران به نظر نگارنده می بایست از خود توده ی مردم آغاز شود و مفاهیم اولیه جامعه مدنی از جمله احترام به قانون , احترام به حقوق افراد , پراکندگی قدرت , احزاب , روزنامه های آزاد , رشد آگاهی , افزایش خرد اجتماعی و بسیاری از مفاهیم دیگر در گروهای کوچک اجتماعی تعریف گردد . توسعه اجتماعی و سیاسی و آگاهی دادن به توده ی عظیم مردمی برای رسیدن به جامعه سالم و آزاد امری واجب به نظر می رسد و روشنفکران و نخبگان سیاسی باید با ارائه مدل های صحیح برای حضور اکثریتی مردم در مبازرات سیاسی بکوشند و بتوانند مردم را نسبت به حیات اجتماعی و دفاع از حقوق اولیه خود که برای آنها تعریف می نمایند , آماده سازند . جامعه کنونی ایران نیاز دارد تا از حالت انفعال نسبت به مسائل اجتماعی – سیاسی بیرون آید و برای آزادی و قانون مداری شوق و ذوق فزاینده ای از خود نشان دهد . فرهنگ ملی و حاکمیت خود مردم بر سرنوشت خود در ذهن تک تک مردم نقش ببندد و مفهوم آزادی در کنار ظرایف فرهنگی – اجتماعی – سیاسی ایرانی تعریف گردد و آرایش فرهنگی جامعه ایران بر اساس شناخت صحیح از شکاف های اجتماعی و فرهنگی , طرز برخود با این شکاف ها و شناخت نیروهای موثر بر این شکاف ها صورت پذیرد . آگاهی و خرد مهمترین عنصر برای رسیدن به یک جامعه امن و آزاد است و توده ها برای گذار به تفکر مدنی نیاز مبرمی به این دو مفهوم دارند . این دو می تواند ما را به سمت حاکمیت قانون هدایت کند و منافع ملی ما را برآورده سازد . امروز متفکران و دانشجویان و نخبگان سیاسی در داخل و خارج کشور می توانند با تزریق عقلانیت و آگاهی به اذهان مردم , آرامش و مصلحت عمومی و همچنین اقدامات ابتکاری مدنی را جایگزین خشونت و افراط گرایی کنند و در سایه خرد اجتماعی و سیاسی راه رسیدن به جامعه بهتر را هموار سازند . جامعه ی آگاه و بیدار در پناه قانون مداری می تواند منافع و حاکمیت ملی را تضمین کند و توسعه و پیشرفت را در تمامی زمینه ها به ارمغان آورد .