نهادینه کردن جدا سازی جنسیتی در دولت نهم

آخرین جلسۀ نشست ماهانۀ گروه مطالعات زنان انجمن جامعه شناسی ایران در سال جاری به بررسی سیاستهای آموزشی دولت نهم اختصاص یافت. نشستی که روز گذشته با سخنرانی نیره توکلی، جامعه شناس و دیگر علاقه مندان حوزۀ زنان، در دانشکدۀ علوم اجتماعی دانشگاه تهران برگزار شد. در این نشست، خانم توکلی با کنار هم گذاشتن بنیان های آموزشی و گفته های دولتمردان دولت نهم نتیجه گرفت که ویژگی اساسی نظریه پردازان آموزشی دولت نهم، "جداسازی جنسیتی" است.

به عقیدۀ این جامعه شناس، این جداسازی به جز جنبۀ نظری، وجوه دیگری هم دارد که او از آنها با عنوان جدا سازی محتوائی، سهمیه بندی جنسیتی، جداسازی مکانی و زمانی نام برد. توکلی در بحث خود سعی کرد که نگاهی تاریخ نیز به این موضوع داشته باشد چون موضوع جداسازی جنسیتی از سالهای ابتدای انقلاب نیز دیده شده است. در آن دوره، گروه های راست گرا، برخی از کلاسهای درسی دختران و پسران دانشجو در دانشگاههای اصفهان و تهران را با دیواری پارچه ای از هم جدا می کردند، اقدامی که در آن زمان موجب اعتراض و انتقاد آیت الله خمینی هم شد.

نیره توکلی بیشتر این اقدامات را در سالهای نخست انقلاب برخوردهای سادۀ فیزیکی می داند؛ برخوردهائی مثل "دیوار کشیدن " که معمولاً با ابراز مخالفت ها کنار زده می شد. اما او معتقد است دولت نهم عزم خود را جزم کرده که با تدابیری چون تفکیک کتابهای درسی برای دختران و پسران، کوتاه کردن طول مدت تحصیل دختران، سهمیه بندی و بومی سازی جنسیتی، این جداسازی ها را نهادینه کند. در صورتیکه این سیاست ها اجرا شود، دیگر نیازی به کشیدن دیوار فیزیکی نخواهد بود.

او ادامه می دهد:"این اقدامات به طور جدی در آموزش و پرورش و وزارت علوم دنبال می شود، وزیر علوم گفته است دولت به دنبال تاسیس دانشگاههای زنانه است".

او به بنیانهای نظری سیاست های جداسازی جنسیتی هم اشاره می کند و می گوید:" سه دهه پس از استقرار نظام جمهوری اسلامی، محمد تقی مصباح یزدی از شکست سیستم پرورشی نظام آموزشی ایران خبر می دهد و همزمان، وزیر آموزش و پرورش هم می گوید که رد پای شیطان را در کتاب های درسی پیداکرده است و قصد دارد با تغییر نظام آموزشی در ایران، مدارس، نماز جمعه، مساجد و خانه ها را با یکدیگر مرتبط کند. محمد تقی مصباح یزدی را پدر معنوی دولت نهم نام داده اند. او می گوید از انقلابی که بر اساس اسلام و قران شکل می گیرد، انتظار می رود بیشترین اهمیت را به اخلاق نسل جدید بدهد اما در سی سال گذشته این کار به نتیجه مطلوب نرسیده است و بعد ایشان در دیدارشان با معاونت پرورشی آموزش و پرورش خواستار دلایل بررسی این ناکامی میشوند. ایشان توصیه کرده اند که دانشگاهی راه اندازی شود که مربی پرورشی تربیت کند و ده درصد بودجۀ ورزش را از دانشگاهها بگیرند و به این دانشگاه اختصاص دهند. تا جائی که سالی 50 هزار فارغ التحصیل پرورشی داشته باشیم. مصباح یزدی همچنین معتقد است که اختلاط دانشجویان مجرد دختر و پسر در محیط های اجتماعی موجب افزایش فساد است".

توکلی می گوید :"بیشترین ارتباط مستقیم آیات عظام با مسئولان دانشگاه پیام نور است. در دولت نهم مسئولان این دانشگاه هر چند وقت یک بار با آیات عظام و مراجعی که با دیدگاه های دولت سازگارترند دیدار و از آنها رهنمود می گیرند. دربارۀ سیاست بومی گزینی نیز شاهد این موضوع بودیم".

توکلی در این بخش از سخنانش تاکید می کند:" برای بسیاری از دختران، تحصیل در شهرهای دیگر امکان اشتغال، تحرک، کسب استقلال و آشنائی با فرهنگ هائی به جز فرهنگ خودشان را فراهم می کند. پس از آنکه وزارت علوم سیاست بومی سازی را در کنکور 87 اعمال کرد، مسئولان دانشگاه پیام نور به دیدار مراجع قم رفتند که خبر آن در شمارۀ 38 پیام آوران نور-خبرنامۀ داخلی دانشگاه پیام نور- منتشر شده است. در این دیدار آیت الله مکارم شیرازی، آیت الله صافی گلپایگانی و آیت الله جعفر سبحانی، سیاست بومی سازی را به نوعی تایید کرده اند. مثلا در این جلسه آیت الله مکارم شیرازی مزیت دانشگاه پیام نور را توجه به بومی سازی ذکر کرده و گفته اند از این طریق، مشکلات اخلاقی ناشی از مهاجرت دانشجویان حل شده است او همچنین جدا سازی کلاسهای درس دانشجویان دختر و پسر را موجب پیشرفت دانشجویان دانسته است.

آیت الله صافی گلپایگانی هم تاکید کرده اند که فراهم شدن زمینۀ تحصیل برای دختران در کنار خانواده هایشان از بسیاری مفاسد جلو گیری می کند".

توکلی بلافاصله اضافه می کند:" پس در اینجا متوجه می شویم که دلیل اصلی بومی سازی چیست؟ و علل دیگری که برای این کار اورده می شود، رد می شود".

این جامعه شناس در ادامه می گوید :"کسان دیگری هم هستند که اختلاط دانشجویان را موجب فساد می دانند. مثلا سید محمد غروی، عضو جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم، جداسازی دانشجویان پسر و دختر را کار مناسبی دانسته و گفته این مساله عامل بازدارنده برای علم آموزی است. او معتقد است دانشجویان مجرد عامل فساد در جامعه هستند و در این تردیدی وجود ندارد و باید فکر اساسی برای حل این مشکل کرد. البته همۀ دلایل فساد هم این مساله نیست و بعد گفته اند زنان و مردان با یکدیگر فرق دارند و لزوم جداسازی را آقایان بهتر درک می کنند و خانم ها این مسائل را با عینک خود می بینند و ممکن است بگویند این اختلاط مشکلی را پیش نمی آورد، اما آقایان این مساله را بهتر می فهمند و اختلاط دانشجویان زنان را خیلی اذیت نمی کند".

توکلی در ادامۀ سخنرانی اش به نظر رئیس جمهور و وزرای دولت نهم و سیاستهای آموزش شان اشاره می کند :"رئیس جمهور در بیستمین سالگرد تاسیس دانشگاه پیام نور از کشورهائی انتقاد می کند که معتقدند زن و مرد باید شرایط کاری یکسانی داشته باشند و می گوید اصل کرامت انسانی و فرصت تعالی زن و مرد برابر است، اما در مسائل اجتماعی نباید به طور کل سیستم ها را به هم زد. رئیس جمهور معتقد است که اگر زن خشن شود، جامعه خشن می شود و مهر و محبت خانوادگی از میان می رود. رئیس جمهور تاکید می کند که منظورش این نیست که زنان در مسائل اجتماعی حضور نداشته باشند، اما نباید به بهانۀ برابری زن و مرد همه چیز را تباه کنیم".

توکلی می گوید: نظر علی احمدی، وزیر آموزش و پرورش نیز شنیدنی است، او همزمان با اظهارات آیت الله مصباح یزدی گفت که رد پای شیطان را در کتابهای درسی پیدا کرده است. ایشان در زمان ریاست خود بر دانشگاه پیام نور حرف جالبی را در پاسخ به سوال یکی از حاضران که دربارۀ تبعیضها ی بین مشاغل دانشگاهی زنان و مردان پرسیده بود، به زبان آورد. او گفت ما تفاوتها را در نظر می گیریم و همچنان که دیپلمه با لیسانسه و لیسانسه با فوق لیسانس و دکترا، با هم فرق دارند، مردان نیز با زنان فرق دارند. یعنی ایشان مرد بودن را معادل با مدرکی دانست که زنان با داشتن هیچ مدرک تحصیلی نمی توانند به کسب آن موفق شوند".

این سخنان در نهایت به عمل نزدیک شده اند مثلا در دانشگاه علم و صنعت شاهد جداسازی جنسیتی دروس بوده ایم. این مساله به سادگی دیوار و چادرهای جدا سازی نیست در این دانشگاه دانشجویان ملزم به انتخاب علوم پایه بر اساس جنسیت خود شده اند. طرحهایی مثل کوتاه کردن طول مدت تحصیل دختران و جدا سازی کتابهای درسی از همین جمله است. به گفتۀ مشاور وزیر آموزش و پرورش، پژوهشگران آموزش و پرورش به این نتیجه رسیده اند که دختران زودتر می توانند درس شان را بخوانند و لازم نیست که همان مدت زمان تحصیل پسران را صرف کنند، چرا که بالا رفتن مدت تحصیلات شان موجب افزایش سن ازدواج می شود.

توکلی در پایان سخنانش با مروری بر مبانی نظری و طرح های آموزشی دولت نهم نتیجه می گیرد:" گاهی در جامعۀ ما تمرکز صرفاً بر طرح هائی مثل سهمیه بندی جنسیتی یا جدا سازی های فیزیکی است. در حالیکه اینها در مقایسه با جدا سازی کتاب های درسی یا کاهش طول مدت تحصیل دختران یا بومی سازی جنسیتی که جلوی تحرک دختران را می گیرد، بسیار فاجعه بارتر است".

در ادامۀ جلسۀ حاضران سوالهای خود را مطرح کردند. دختر جوانی که خود را دانشجوی فوق لیسانس معرفی می کرد، از توکلی پرسید: مبنای نظری کارتان چیست؟ همیشه در دانشگاهها به ما یاد داده اند که استناد به روزنامه ها علمی نیست، در حالی که شما نقل قول هایتان از روزنامه ها بود و ما نمی دانیم این روزنامه ها که بیشترشان هم متعلق به جناح خاصی اند، چقدر موضوع را درست منعکس کرده اند؟ شما خودتان هیچ تحلیلی از موضوع نداشتید؟ و مگر نه اینکه در ابتدای ریاست جمهوری اقای احمدی نژاد همه می گفتند که خیابان ها را دیوار می کشند، اما چنین اتفاقی نیفتاد؟

این سوال با واکنش های متفاوت حاضران در جلسه همراه بود و بسیاری در خواست پاسخگوئی به این دانشجو را داشتند. اما توکلی در پاسخ به سوال او می گوید:"من بر مبنای یک کار جامعه شناسانه داده هائی را که وجود دارد، در کنار هم قرار دادم و در یک نتیجه گیری کلی اعلام کردم که سیاست فعلی کارگزاران دولت نهم جداسازی جنسیتی است. درست است که قبلاً هم چنین گرایشهائی در جامعه وجود داشته، اما اکنون با توجه به افزایش منابع به نظر می رسد این گرایش بیشتر شده است. من در گفته هایم هم تاکید کردم که جدا سازی ها در این دولت، دیوار کشیدن نبوده است و دیوارها هم چندان اهمیتی ندارند، بلکه نهادینه شدن این سیاستها مهم و فاجعه بار است".