دکترین نسبتا پیچیده اوباما در مورد ایران و کشورهای عرب

در حالی که ایران و آمریکا، با تلاشی نفسگیر، در بالاترین سطوح دیپلماتیک، به سمت یک توافق تاریخی بر سر مسئله هسته ای ایران در حرکتند، این سخنان غیر منتظره بود. اما با نگاه دقیقتر به نتایج حاصل از اجلاس کمپ دیوید و حواشی آن می توان به این نتیجه رسید که هدف اوباما از این گفته ها جلب اعتماد و رضایت کشور های عرب منطقه و زمینه سازی برای پیشبرد دکترین نسبتا پیچیده و خاص خود بوده است.

عربستان سعودی و متحدانش بیم آن دارند که در صورت حصول یک توافق هسته ای، ایران با خارج شدن از انزوای سیاسی و اقتصادی از موقعیت به مراتب برتری برخوردار شود و با قدرتی بیش از گذشته، آنچه را که آنان سیاست های بی ثبات سازی در داخل کشورهای خود تلقی می کنند، پی گیری کند. از طرف دیگر عنوان می کنند که در معرض خطر حمله ایران قرار دارند و به همین دلیل به دنبال یک قرارداد امنیتی با آمریکا هستند تا در صورت جنگ با ایران، آمریکا به کمک آنان بشتابد.

ببینیم آمریکا به این دو مقوله چگونه نگاه می کند.

'تهدید'

توماس فریدمن، ستون نویس سرشناس نیویورک تایمز در فروردین ماه امسال به مصاحبه ای طولانی با آقای اوباما با عنوان "ایران و دکترین اوباما" پرداخت. در این مصاحبه بلند، مسائل مربوط به ایران از زوایای مختلف مطرح و توسط رئیس جمهور آمریکا به آنان پاسخ داده شد.

در جائی اوباما با اشاره به "دوستان عرب" آمریکا می گوید: "ممکن است بزرگترین تهدیدی که متوجه آنان است از ناحیه تهاجم نظامی ایران نباشد. (بلکه) از نارضایتی های درون خود این کشور ها باشد." در مورد عربستان او "بیکاری در میان جوانان"، "ایدئولوژی مخرب" و "نبود مجرا های قانونی برای ابراز نارضایتی" را از جمله تهدیدات جدی درون آن کشور دانست.

طبیعی است که وجود چنین نگرشی که تهدیدات کشورهای مزبور را بیشتر درونی می داند تا بیرونی، باعث می شود که اعتماد لازم در دولت آمریکا برای دادن پوشش نظامی به عربستان و متحدانش جلب نشود. چنین پوششی می تواند به شکلی خطرناک و غلط مورد بهره برداری قرار گیرد و باعث شود که عربستان و دیگر کشورهای شورای همکاری خلیج به اتکای آمریکا با ایران وارد جنگ شوند.

در بیانیه مشترک پایانی اجلاس کمپ دیوید دقت بسیاری در انتخاب کلمات شده که توجه به آنها حائز اهمیت است. موضع آمریکا در مورد تهدیدات خارجی و یک تهاجم احتمالی به کشورهای شورا اینگونه بیان شده که "ایالات متحده آمادگی دارد که در صورت وقوع چنان تهاجمی با شرکای خود در شورای همکاری خلیج (فارس) همکاری کند تا در اسرع وقت در خصوص یک واکنش مناسب تصمیم گیری شود." استفاده از نیروی نظامی "به طور بالقوه" می تواند یکی از راه حل ها باشد. به عبارت دیگر، حتی در صورتی که کشورهای مزبور مورد حمله قرار بگیرند (که طبیعتاً کشور دیگری جز ایران نمی تواند مد نظر باشد) اینگونه نیست که آمریکا به طور اتوماتیک به دفاع از آنان برخیزد، بلکه ابتدا باید راه حل های مختلف بررسی شود و در آن میان واکنش نظامی یکی از گزینه های بالقوه است.

دو روز پیش از شروع اجلاس، راب مالی، هماهنگ کننده کاخ سفید در امور خاورمیانه به خبرنگاران گفت که کشورهای عضو شورا "درخواست یک پیمان رسمی (دفاعی) را دارند، چیزی که ما هفته ها پیش به آن ها گفته ایم که امکان آن وجود ندارد." اما نکته جالب توجه هدف آمریکا از گفتگو با کشورهای عضو شورا است. "مالی" می گوید که هدف دراز مدت گفتگو با اعضاء شورا "افزایش اعتماد به نفس آنان است" به نحوی که نهایتا قانع شوند که با ایران وارد گفتگو شده و راه هایی برای حل بحران های امنیتی منطقه (با کمک یکدیگر) بیابند.

این نقطه نظر، رکن دکترین اوباما در ارتباط با منطقه است. به این معنا که وی مصمم است که بعد از حل مسئله هسته ای، ایران را به عنوان یک بازیگر موثر در حل بحران های منطقه بپذیرد. به کلام دیگر، هدف اوباما بر خلاف انتظار کشورهای عرب خلیج فارس به حاشیه راندن ایران نیست.

در این خصوص، اوباما در کنفرانس مطبوعاتی خود در کمپ دیوید تاکید می کند که "مقصود از همکاری امنیتی (با کشورهای عرب خلیج فارس) این نیست که یک دشمنی دراز مدت با ایران تداوم پیدا کند و یا حتی ایران به حاشیه رانده شود. هیچ کدام از ملت های ما از یک رویاروئی بدون پایان با ایران نفع نخواهند برد."

رئیس جمهور آمریکا در مصاحبه با توماس فریدمن، نگاه استراتژیک و بلند مدت خود را نسبت به ایران و منطقه چنین توضیح می دهد: "با آنها وارد تعامل می شویم اما همه قابلیت های خود را هم (در برابر آنان) حفظ می کنیم." او می افزاید: "من امیدوارم که مسئله هسته ای را به یک توافق دیپلماتیک برسانیم تا طلیعه یک دوران جدید در رابطه ایران و آمریکا باشد؛ و... به مرور زمان، صفحه جدیدی در رابطۀ ایران با همسایگانش گشوده شود." اوباما هم چنین در مصاحبه با الشرق الاوسط اظهار امیدواری می کند که با حصول توافق هسته ای، درها به روی ایران باز شود و میانه روها در ایران دست بالا را پیدا کنند.

نکته جالب دیگر در مورد نتایج نشست کمپ دیوید، چرخش کشورهای شورا در مورد مسئله هسته ای ایران است. علیرغم مخالفت شدید کشورهای مزبور با برنامه هسته ای ایران، آنان در بیانیه مشترک پذیرفته اند که: "یک توافق قابل راستی آزمائی و جامع که تمام نگرانی های منطقه ای و بین المللی را در خصوص برنامه هسته ای ایران مد نظر قرار دهد در جهت منافع امنیتی کشورهای عضو شورای همکاری خلیج و هم چنین آمریکا و جامعه بین المللی است."

موضوع یمن

یمن از دیگر نقاط تنش زا بین ایران و عربستان بوده است. زمانی که در ماه مارس عربستان حملات هوائی خود را به یمن آغاز کرد، آمریکا حمایت خود را از عملیات مزبور اعلام کرد و حتی داوطلب دادن کمک های تسلیحاتی و اطلاعاتی به ائتلاف به رهبری عربستان شد. رفته رفته با آشکار شدن بی نتیجه بودن عملیات و افزایش کشته ها و اوج گیری القاعده در بعضی از بخش های یمن، آمریکا دست از حمایت خود برداشت تا بالاخره توقف حملات عربستان، بخشی از بیانیه پایانی کمپ دیوید را در بر گرفت. این موضوع شکست سیاست جدید تهاجمی عربستان محسوب می شود. در بیانیه آمده است: "در مورد یمن، هم ایالات متحده و هم شورای همکاری خلیج (فارس) بر ضرورت تلاش برای مقابله با القاعده شبه جزیره عربستان و نیز بر ضرورت تغییر رویکرد (در یمن)، از نظامی به سیاسی، تاکید می ورزند."

شاید بتوان گفت که در این اجلاس، در زمینه نظامی، کشورهای شورا موفقتر عمل کردند. آمریکا تعهد کرد که ارسال سلاح به کشورهای مزبور را تسریع کند و یک "کارگروه" را جهت توسعه و ایجاد یک نیروی واکنش سریع عرب، به نحوی که بتواند با موارد اضطراری مقابله کند، سازمان دهد.

هیجان انگیزترین مورد توافق بین آمریکا و شورا، تعهد آمریکا به تحویل سیستم دفاعی ضد موشک های بالستیک بود. اما گزارش های بعدی حاکی از آن بود که برپائی این سیستم با پیچیدگی های بسیاری روبروست و استقرار سامانه های مذکور ممکن است سال ها طول بکشد.

کوتاه سخن آنکه، نتایج نشست کمپ دیوید را به سختی می توان یک پیروزی برای شورای همکاری خلیج (فارس) تلقی کرد و شاید هم در چندین مورد کلیدی با عقب نشینی آنان توام بوده است. به این ترتیب می توان گفت که سران کشور هایی که به عنوان اعتراض به سیاست های اوباما در اجلاس شرکت نکرده بودند، از جمله امیر بحرین، که به جای شرکت در اجلاس در یک برنامه نمایش اسب به همراه ملکه الیزابت شرکت کرده بود، چندان از حرکت اعتراضی خود نتیجه ای نگرفتند.