تئوری روسو، دولت روبسپیر

Rousseau , Jan-Jacaques 1712 – 1778

اعدام روبسپیر ، خودکشی روسو

ژان ژاک روسو یکی از نمایندگان مهم روشنگری فرانسه در قرن 18 بود . تئوری دولت و تئوری تربیتی او تاثیر مهمی روی کانت ، هردر ، گوته ، شیلر هگل ، فیشته ، و مارکس گذاشت . روسو را امروزه یکی از جاده صاف کن های فکری انقلاب فرانسه میدانند . او یکی از نظریه پردازان اصلی انقلاب فرانسه بود . روسو به سبب مبارزه سیاسی علیه شاه و روحانیت مسیحی سالها تحت تعقیب قرار گرفت و محکوم به زندان شد . بر اثر اینگونه فرار، آواره گی و تعقیب ها او در پایان عمر جنون گرفت و سرانجام دست بخودکشی زد. پیش از مرگ روسو ، روبسپیر یک دانشجوی انقلابی رشته حقوق به ملاقات او رفته بود . روبسپیر بعدها خود بعد از بقدرت رسیدن و اعمال خشونت علیه مردم ، از طرف دیگران به زیر گیوتین فرستاده شد و اعدام گردید . روبسپیر مغز رهبری انقلاب فرانسه پیش از پیروزی انقلاب ، در شهر کوچکی وکیل دعاوی شده بود . حکومت کوتاه مدت روبسپیر نخستین کوشش عملی برای اجرای نظریه های روسو بود . روسو خود پیش از روبسپیر به سبب انتقاد از کلیسا ، دربار و مسیحیت، به زندان محکوم شده بود . او سالها در کشورهای مختلف اروپا در تبعید و مهاجرت زیست . روسو در کتاب اتوبیوگرافیک " اعترافات " به شرح آواره گی زندگی سیاسی خود پرداخته است . مجلس فرانسه حتی یکبار دستور به آتش زدن نوشته های روسو داد . روسو یکی از آموزگاران تعلیم و تربیت مدرن عصر جدید اروپا نیز بشمار می آید .

او در آثارش برای عملی نمودن یک بهشت غیرکمونیستی ، حذف مالکیت خصوصی در جامعه را پیشنهاد نمود . او نه تنها روی سوسیالیسم تخیلی فرانسه بلکه روی سوسیالیسم انقلابی مارکس نیز اثر گذاشت . کانت بعدها او را نیوتون جهان اخلاق در غرب نامید . در زمان شکوفایی عقلگرایی دوران روشنگری ، او تاکید خاصی روی اهمیت طبیعت و احساسات پاک و لطیف انسانی نمود . وی میگفت که مالکیت خصوصی نه تنها موجب ذوال اجتماعی ، تنفر ، حسادت ، و رقابت منفی میشود بلکه نخستین مالکیت های خصوصی در تاریخ بشر موجب جنگ و قتل انسانها شده اند . در نظر روسو انسان ذاتا نیکوسرشت است ولی قوانین جامعه طبقاتی فئودالی و بورژوایی موجب توحش او شده اند . غالب آثار روسو حاوی تئوریهایی پیرامون انسان ، جامعه ، و دولت هستند . روسو مخالف تولید کالاهای غیرضروری و لوکس بود . او مینویسد که اگر جامعه از خدایان تشکیل میشد ، حکومت دلخواه آنان نظام دمکراتیک میبود .

مهمترین اثر روسو یعنی کتاب " قرارداد اجتماعی " اثری است پیرامون فلسفه سیاسی دولت و اصول قوانین دولتی . این کتاب در زمان انقلاب فرانسه ، کتاب مقدس رهبران انقلاب شده بود . محتوای این کتاب بیشتر شبیه نظرات هابس است تا نظرات جان لاک . روسو چون خود شهروند ژنو در سوئیس بود ، نظراتش پیرامون دولت ایده آل شبیه به شهر-دولت های یونان باستان هستند . او مدعی بود که دمکراسی، مناسب شهر- دولت ها، و اریستوکراسی مناسب کشورهایی با جمعیت متوسط ، و نظام پادشاهی مناسب کشورهای وسیع و پرجمعیت است . برای روسو نظام عادل و برابر مهمتر از اجرای اصول دمکراسی در یک جامعه بود . بعدها اشاره شد که نظام های توتالیتر دنباله رو نظرات روسو و نظام های دمکراتیک دنباله رو نظرات جان لاک بوده اند . و فلسفه روسو مورد استفاده هگل برای دفاع از اریستوکراتی پرویسی شده است . روسو نه تنها خالق سیستم های فکری و فلسفه سیاسی بلکه پدر جنبش ادبی رمانتیک در آلمان و فرانسه نیز بود . روسو بعدها اعتراف نمود که از طریق آثار پلوراخ طرفدار جامعه اسپارت در یونان باستان بوده است .

روسو نه تنها خود را شاگرد افلاتون میدانست بلکه تحت تاثیر کتاب تربیتی جان لاک، کتاب مشهور تربیتی خود یعنی " امیل " را نوشت . او در آنجا مدعی است که هدف تعلیم و تربیت در یک جامعه آزاد باید خلق انسانهای عقلگرا ، مستقل ، متقی و سعادتمند باشد ؛ انسانهایی که مهربان ، باگذشت ، بلند نظر ، مدارا و انتقادی باشند . او در این کتاب تربیتی ، فلسفه دین خود را نیز مطرح نمود . روسو میگفت که دین وابسته به جغرافیا نیز است مثلا دین عربی و دین رومی نشانه های جغرافیای دارند ؛ در اولی گوشت شتر می خورند و گوشت خوک را حرام میدانند ، و در دومی گوشت خوک را می خورند و گوشت شتر را نمی شناسند . در یکی شیره انگور حرام است و در دیگری شیره خرما را نمی شناسند . او بازگشت به دامن طبیعت را توصیه میکرد چون رشد بدون کنترل علم و هنر را موجب ذوال آداب و رسوم و اخلاق جامعه میدانست . در فلسفه اجتماعی و فرهنگی روسو ، آموزش از طبیعت نقش مهمی دارد ، با این وجود او مخالف آته ایسم و ماتریالیسم دیدرو بود .

روسو در سال 1712 میلادی در سوئیس بدنیا آمد و در سال 1778 در فرانسه درگذشت . پدرش ساعت ساز بود،و او خود شغل مس کاری را اموخته بود . روسو بعد از 23 سال زندگی با کلفت خصوصی اش ،با وی ازدواج نمود ، گرچه او 4 فرزند خود را تحویل خانه های بچه های بی سرپرست داده بود . روسو گرچه در آغاز همکار گروه دائرت المعارفی بود ولی بعدها با همه آنان به مشاجره پرداخت و تنها گردید .

از جمله آثار روسو – ریشه نابرابری میان انسانها ، گفتاری در باره علم و هنر ، و بحثی پیرامون حکومت در لهستان ، هستند .در میان ایده آلهای روسو ، طبیعت نقشی مهمتری از نقش فرهنگ دارد .

روسو آنزمان نماینده یک جریان بدبینی فرهنگی بشمار می آمد . شیلر میگفت که سقراط را سوفسطائیان اعدام نمودند و روسو را مسیحیان وادار به خودکشی کردند . روسو مینویسد که اعمال اراده جمعی بالاترین نشانه استقلال و خودمختاری در یک دولت است . او میگفت که دولت باید خلق ، و خلق باید دولت شود . نه تنها کانت بلکه رمانتیک های اروپایی بعدها برای او احترامی خاص قائل شدند . روسو غیر از ادیبان روی فیلسوفانی مانند کانت ، فیشته ، هگل و مارکس نیز تاثیر گذاشت . او را در تاریخ فرهنگ بشر ، پیامبر دوره ادبی آلمان یعنی " طوفان و هجوم " نیز میدانند. روسو نه تنها به انتقاد از نویسندگان دائرت المعارفی پرداخت بلکه خود را رقیب ولتیر نیز میدانست . اگر برای ولتیر ، عقلگرایی و روشنگری مهم بود ، برای روسو توجه به قلب و احساسات ،ارزش خاصی داشت . راسل با انتقاد شدید از خصوصیات شخصی روسو مدعی شد که هیتلر و استالین را میتوان شاگردان روسو ، و چرچیل و روزولت را میتوان شاگردان جان لاک در تئوری سیاسی بحساب آورد .

nushad@web.de