قطع رابطه با ایران یا محاصره کامل یمن

از ۲۷ مارس سال گذشته میلادی عربستان وارد عملیاتی نظامی علیه حوثی‌های یمن و متحدان علی عبدالله صالح رییس‌جمهور سابق این کشور شده است. این حمله که در ابتدا گمان می‌رفت ظرف چند روز یا حداکثر چند هفته به نتیجه برسد، ده ماه طول کشیده است.

در این ده ماه، نزدیک به ۶ هزار نفر کشته و ۲۸ هزار نفر زخمی شده‌اند. آمار سازمان ملل حاکی از این است که در شش ماه نخست جنگ یمن ۲ میلیون و ۳۰۰ هزار نفر آواره شده‌اند که فقط ۲۵۰ هزار نفر از آنها به سومالی گریخته‌اند، کشوری با وضعیتی بدتر از یمن که با قحطی و گروه‌های شبه‌نظامی و دزدان دریایی دست و پنجه نرم می‌کند.

جنگ یمن در شرایطی پیچیده‌تر از گذشته شده که عربستان با بحران جدی کسری بودجه نیز مواجه شده است. ملک سلمان پادشاه عربستان در جلسه چندی قبل کابینه این کشور برای بررسی بودجه سال ۲۰۱۶ گفت که عربستان در سال جدید میلادی با ۸۷ میلیارد دلار کسری بودجه مواجه است. وزارت دارایی عربستان نیز روز ۲۱ دسامبر اعلام کرد که این کشور در سال ۲۰۱۵ با ۹۶ میلیارد دلار کسری بودجه مواجه شده که و این حجم از کسری بودجه در تاریخ عربستان بی‌سابقه بوده است.

بر اساس گزارش موسسه کاپیتال اکونومیکز، حمله نظامی عربستان به یمن تاکنون نزدیک به هشت میلیارد دلار هزینه برای این کشور در پی داشته است. این هزینه در شرایطی صورت می‌گیرد که عربستان هنوز به نتایج مطلوب خود در یمن نرسیده است.

از نخستین روزهای حمله نظامی عربستان به یمن، عربستان به صراحت حوثی‌ها را گروهی خواند که از حمایت ایران برخوردار بوده و سعی کرد تا این تصویر را جا بیاندازد که حوثی‌ها با حمایت ایران قصد دارند یمن را تصاحب کرده و بدین ترتیب حزب‌الله دیگری این بار در مرزهای عربستان تشکیل شود. اهمیت یمن برای عربستان ریشه در این موضوع اصلی دارد که ریاض تقریبا در تمام جنگ‌های نیابتی خود با تهران در منطقه یا بازنده بوده و یا در آستانه باخت قرار دارد.

در لبنان، حزب‌الله به عنوان متحد ایران کنترل کشور را در اختیار دارد و بیش از یک سال است که انتخاب رییس‌جمهور جدید به امری غیرممکن تبدیل شده است.

Image copyrightReutersImage captionیمن آخرین عرصه‌ای است که عربستان به هیچ عنوان قصد ندارد بازنده‌ آن باشد. قطع رابطه عربستان، سودان، جیبوتی و سومالی با ایران در کنار قطع رابطه‌ قدیمی مصر با ایران عملا تمامی راه‌های دسترسی ایران و متحدانش به یمن را می‌بندد.

در سوریه، اصرارهای عربستان برای کنار گذاشتن بشار اسد از قدرت شکست خورده است. ریاض که در هر کنفرانسی مربوط به سوریه، کنار رفتن اسد را پیش‌شرط اصلی مذاکره می‌دانست، اکنون با وضعیتی مواجه شده که حتی کشورهای غربی نیز اسد را بخشی از راه‌حل مرحله‌ آینده می‌دانند.

عراق به حوزه نفوذ ایران تبدیل شده و این امر که حمله نظامی آمریکا به این کشور و سقوط صدام حسین در عمل به سود منافع ایران بود، امری پوشیده نیست.

در کنار تمام این مسایل، توافق ایران و غرب بر سر پرونده هسته‌ای نیز وجود دارد که علی‌رغم میل عربستان رخ داد و به تدریج ایران را از انزوای بی‌سابقه‌ قبلی خارج خواهد ساخت.

ریاض اکنون با شرایطی مواجه است که در آن جامعه جهانی در حال دست و پنجه نرم کردن با دشمن مشترکی به نام داعش است و در شرایطی که ایران به عنوان شریک غرب در مبارزه با داعش معرفی شده، عربستان به عنوان حامی و پدرخوانده داعش معرفی می‌شود.

یمن آخرین عرصه‌ای است که عربستان به هیچ عنوان قصد ندارد بازنده‌ آن باشد. قطع رابطه عربستان، سودان، جیبوتی و سومالی با ایران در کنار قطع رابطه‌ قدیمی مصر با ایران عملا تمامی راه‌های دسترسی ایران و متحدانش به یمن را می‌بندد. تمام این کشورها، سرزمین‌هایی بودند که ایران در سال‌های گذشته بر روی آنها سرمایه‌گذاری‌ کرده بود تا جای پای خود را در ساحل دریای سرخ و مرزهای عربستان و یمن محکم کند.

سومالی

این کشور از زمان انقلاب اسلامی تا سال ۱۹۹۱ رابطه خوبی با ایران نداشت و در جنگ هشت ساله نیز از حامیان عراق محسوب می‌شد.

در فاصله سال‌های ۹۱ تا ۲۰۰۶ سومالی درگیر جنگ داخلی بود که در نتیجه آن سازمان ملل این کشور را تحریم تسلیحاتی کرده بود. بین سال‌های ۲۰۰۶ تا ۲۰۱۱ دادگاه‌های اسلامی به ناگهان در سومالی ظاهر شدند و اسلام‌گرایان توانستند جنوب سومالی را در اختیار بگیرند. سازمان ملل متحد در این برهه زمانی از طریق کمیته مسوول پیگیری تحریم اسلحه سومالی، ایران و حزب‌الله لبنان را متهم کرد از اسلام‌گرایان حمایت تسلیحاتی کرده و به آنها آموزش نظامی می‌دهند.

سرمایه‌گذاری ایران در سومالی از سال ۲۰۱۱ شروع شد. در این سال علی‌اکبر صالحی وزیر خارجه وقت دو بار به سومالی سفر کرد، دو کشور اقدام به افتتاح سفارت‌خانه کردند. ایران اما در کنار سفارت‌خانه، نمایندگی هلال احمر و کمیته امداد امام خمینی را نیز در سومالی افتتاح کرد.

در جامعه سنی‌مذهب و نزدیک به وهابیت سومالی، صوفی‌ها تنها گروهی بودند که با ایران اشتراک منافع داشتند و با تفکر سلفی و وهابی مبارزه می‌کردند. گروه‌های مسلح صوفی در شرایط غیاب دولت مرکزی قوی موفق شدند بخش‌هایی از خاک سومالی را در اختیار خود بگیرند و نکته جالب توجه این‌که شبکه الجزیره در ماه اوت ۲۰۱۵ گزارش داد ایران تنها کشور جهان بود که با فرستادن دیپلمات‌های خود از منطقه تحت کنترل نظامیان صوفی بازدید کرد.

جیبوتی

قطع رابطه این کشور کوچک با کم‌تر از یک میلیون نفر جمعیت با ایران، هر چند دست‌مایه طنز شده اما حقیقت آن است که جیبوتی یکی از کشورهای مهم و استراتژیک منطقه محسوب می‌شود. جیبوتی یکی از شرکای نظامی مهم آمریکا در منطقه است. چهار هزار سرباز آمریکایی در پایگاه نظامی لیمونیه در خاک جیبوتی حضور دارند و جنگنده‌های آمریکایی در سال ۲۰۱۴ بیش از صد حمله هوایی علیه مواضع القاعده در یمن را از خاک جیبوتی اجرا کردند.

ایران نیز بسان دیگر بازیگران منطقه متوجه اهمیت جیبوتی در ۲۰ کیلومتری یمن شده و از چندی قبل تلاش کرد تا جای پایی برای خود در این کشور بیابد. در سال ۲۰۱۴ چند ناو نظامی ایرانی در ساحل جیبوتی پهلو گرفتند که این امر نگرانی‌های زیادی را برای آمریکا و عربستان ایجاد کرد.

موسسه اینترپرایز آمریکا، پهلو گرفتن ناوهای ایرانی در جیبوتی "چالشی آشکار و خطرناک برای آمریکا در خاک یکی از متحدان اساسی و استراتژیک خود" خوانده بود.

در گزارش اینترپرایز همچنین به این نکته اشاره شده بود که ایران از عمان خواسته تا با جیبوتی مذاکره کرده و امنیت رفت و آمد کشتی‌های ایرانی از آب‌راه‌های مهم منطقه‌ای را تامین کند.

سودان

Image captionسودان تحت رهبری عمر البشیر از سال‌ها قبل جزو متحدان ایران محسوب می‌شد. عمر البشیر رییس‌جمهور این کشور که از طرف دادگاه‌ بین‌المللی جنایی به خاطر ارتکاب جنایت جنگی در دارفور تحت تعقیب قرار دارد، همواره از طرف ایران و متحدانش در منطقه مورد حمایت قرار می‌گرفت.

این کشور تحت رهبری عمر البشیر از سال‌ها قبل جزو متحدان ایران محسوب می‌شد. عمر البشیر رییس‌جمهور این کشور که از طرف دادگاه‌ بین‌المللی جنایی به خاطر ارتکاب جنایت جنگی در دارفور تحت تعقیب قرار دارد، همواره از طرف ایران و متحدانش در منطقه مورد حمایت قرار می‌گرفت. با جدا شدن سودان جنوبی از سرزمین مادر و مناقشاتی که بین دو بخش شمالی و جنوبی سودان بر سر منابع نفتی این کشور رخ داده، عملا عمر البشیر در وضعیتی ناگوار به سر می‌برد. از یک سو جایگاه استراتژیک سودان دستخوش تغییر شده و از سوی دیگر اکثر منابع ثروت مثل نفت در قلمرو سودان جنوبی قرار دارد که از طرف غرب حمایت می‌شود.

گزارش‌های فراوانی در رسانه‌های عربی مبنی بر حضور نظامی ایران در سودان منتشر شده است. در سال ۲۰۰۸ اسراییل اعلام کرد که هواپیمای بدون سرنشینی را ساقط کرده که متعلق به ایران بوده و از سودان پرواز کرده بود.

با تغییر شرایط سودان و با توجه به تحریم بین‌المللی این کشور و انزوای عمر البشیر، تنها راه باقی‌مانده ایجاد هم‌پیمانی‌های جدید بر اساس منافع مشترک یا پول است و دور از انتظار نبود که در یک بزنگاه سیاسی، سودان چرخشی نشان داده و به متحدان عربستان بپیوندد.

اریتره

اریتره تنها کشوری باقی مانده در ساحل دریای سرخ و نزدیکی مرزهای یمن است که هنوز رابطه خود را با ایران قطع نکرده است. از زمان شروع درگیری‌ها در یمن، خبرها و گزارش‌های متعددی منتشر می‌شد که حاکی از حضور نظامی ایران در خاک اریتره و تلاش این کشور برای ارتباط برقرار کردن با حوثی‌های یمن بود.

سایت دیپلماسی ایرانی در آذر ۹۲ گزارشی را به نقل از روزنامه الوطن عربستان منتشر کرد که در آن آمده است: "ایران سه پایگاه نظامی در بندر بریطی، بندر حسمت و منطقه متر در خاک اریتره ایجاد کرده و در این پایگاه‌ها به حوثی‌ها آموزش نظامی داده و سلاح در اختیار آنها قرار می‌دهد. ایران علاوه بر این سه پایگاه، یک مقر نیروی دریایی را نیز از دولت اریتره اجاره کرده و هدف از آن را ارایه خدمات به کشتی‌های ایرانی مستقر در اقیانوس هند، دریای سرخ و تنگه باب المندب ذکر کرده است".

Image captionحال نگاه دیگری به نقشه، نشان می‌دهد که عملا با اخراج تمامی اتباع ایرانی از سودان، جیبوتی، سومالی و عربستان، راه دسترسی ایران به یمن کاملا قطع شده و این ارتباط منحصرا در اختیار عربستان قرار گرفته است.

کمیته ویژه بررسی مجازات‌های ایران که توسط شورای امنیت سازمان ملل تشکیل شد، در گزارشی که به اعضای شورای امنیت ارایه شد ذکر کرد که نشانه‌هایی وجود دارد مبنی بر اینکه ایران از حوثی‌های یمن حمایت نظامی کرده و به آنها آموزش می‌دهد.

نتیجه

حال نگاه دیگری به نقشه، نشان می‌دهد که عملا با اخراج تمامی اتباع ایرانی از سودان، جیبوتی، سومالی و عربستان، راه دسترسی ایران به یمن کاملا قطع شده و این ارتباط منحصرا در اختیار عربستان قرار گرفته است. تنها عمان است که با یمن مرز مشترک دارد و با ایران قطع رابطه نکرده که این کشور مدتهاست در تمامی مناقشات سعی در حفظ بی‌طرفی و میانجی‌گری دارد.

به نظر می‌رسد که قطع رابطه‌هایی که اخیرا با ایران صورت گرفته، چندان هم اتفاقی نبوده و حمله به سفارت عربستان در تهران، عملا ایران را در شرایطی قرار داده که هر لحظه ممکن است با حملاتی از طرف عربستان در یمن مواجه شده و یکی از مهم‌ترین عرصه‌های کشمکش با ریاض را شکست‌خورده ترک کند.