همه‌پرسی کردستان عراق: جنگ تازه یا پذیرفتن واقعیت جدید منطقه

ظهارات آقای بارزانی نشان می دهد که فشارها و رایزنی ها دست‌کم تا کنون تاثیری بر عزم اقلیم کردستان برای برگزاری همه پرسی نداشته است، با این حال می توان انتظار داشت که سخنان او واکنش های تندی را از جمله از طرف مقامات عراقی و ایرانی به دنبال داشته باشد؛ اما آنها در اعمال فشار تا کجا می‌توانند یا می‌خواهند پیش بروند؟

ز گفتگوی آقای بارزانی با نفیسه کوهنورد چنین برمی آید که دو همسایه یا دست‌کم یکی از آنها، یعنی ایران و ترکیه، اقلیم کردستان را به بستن مرزها تهدید کرده‌اند. چنین اقدامی، فشار اقتصادی و روانی سنگینی بر کردستان عراق وارد خواهد کرد، اما آقای بارزانی که می گوید برای استقلال کردستان حاضر است جان ببازد، بسته شدن مرزها را هرچند به معنای سرکوب می داند اما تاکید می‌کند که کردها از گرسنگی و تشنگی نخواهند مرد.

مواضع سرسختانه رئیس اقلیم کردستان بیش از هر کس دیگری متوجه حکومت ایران است. آقای بارزانی نه تنها مواضع رهبر جمهوری اسلامی و دیگر مقامات ایرانی را در باره برگزار نشدن همه‌پرسی دخالت کسانی از بیرون در امور داخلی خود قلمداد کرده، بلکه میزان و شدت مخالفت بغداد با همه پرسی و حوادث پس از آن را نیز در گرو موضع گیری ایران دانسته که به گفته او بر شیعیان حاکم در بغداد نفوذی چشمگیر دارد.

 

مشکل چیست؟

استقلال کردستان عراق، به دو دلیل عام و خاص حساسیت‌برانگیز شده و شدت این حساسیت ها ممکن است بر التهاب موجود در منطقه بیش از پیش بیفزاید.

دلیل عام این است که اصولا شکل گیری هر کشور جدید در هر کجای جهان، آرایش ژئوپلیتیک منطقه را به کلی متفاوت می‌کند و منطقه تحول یافته را با پیامدهای سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی تازه‌ای مواجهه می سازد.

جغرافیای سیاسی کنونی منطقه‌ای که ممکن است صاحب کشوری تازه به نام کردستان شود، عمری حدود یک صد سال دارد و هرچند مرزهایش با جنگ ها و منازعات فراوان و مستمر شناخته شده، اما کشورهای منطقه هنوز به شدت درگیر اختلافات مرزی با یکدیگرند.

به همین دلیل، شکل‌گیری یک کشور تازه، و از آن مهم تر تجزیه و فروپاشی یک کشور مهم، کل منطقه را دستخوش تحول می کند.

در عین حال به جز اسرائیل، کشورهای دیگر منطقه بر دلبستگی و تعهد خود به حفظ یکپارچگی عراق نیز تاکید کرده‌اند. معنای این تاکید، نه صرفا مخالفت با تشکیل کشوری به نام کردستان، بلکه به عنوان مثال مخالفت با تقسیم عراق به سه کشور مجزاست.

دلیل ویژه اما به خود کردستان و پراکندگی کردها در کشورهای منطقه باز می گردد. از همین رو، هر تغییر و تحولی در کردستان عراق خواه ناخواه در ایران، ترکیه و سوریه نیز بازتابی به مراتب بیشتر از دیگر کشورها خواهد داشت. کردهای هر سه کشور سال هاست که با دولت های مرکزی بر سر حقوق و سرنوشت خود درگیرند.

بنابراین، طبیعی است که از نگاه دولت‌های مرکزی در ایران، ترکیه و سوریه، تشکیل کشور مستقل کردستان در این کشورها همچون یک الگو قلمداد شود و بر شدت و عمق واگرایی ها و درگیری های موجود بیفزاید.

حق نشر عکسAFPImage captionپرچم اقلیم کردستان با تصویر بارزانی بر آن

آقای بارزانی در گفتگوی خود با بی بی سی فارسی، در پاسخ به سوالی در باره احتمال پیوستن کردهای سه کشور دیگر به کردستان جوابی داده است که برای رهبران این سه کشور بسیار قابل تامل خواهد بود. او گفته است: "آنها در کشورهای خود مهمان نیستند. آنها سرزمین دارند و باید حق و حقوق خودشان را آنجا طلب کنند. ما آنها را تشویق می کنیم که این حق را از راه صلح آمیز دنبال کنند."

در شرایط فعلی هم ترکیه و هم ایران، با اقلیم کردستان در حد حکومتی محلی برخورد می‌کنند و در نهایت حتی در مورد مسایل مرزی و مربوط به اقلیم نیز دولت مرکزی عراق را مخاطب اصلی خود به شمار می آورند. با تشکیل کشوری مستقل، این مناسبات به روابط میان دو کشور ارتقا خواهد یافت که ماهیت و ساز و کاری کاملا متفاوت و متمایز با موقعیت کنونی دارد.

ممکن است آقای بارزانی برای سنجیدن شدت و نوع واکنش مخالفان همه پرسی، چنین صریح سخن گفته باشد و ممکن است او نظر واقعی خود را بدون هیچ پرده پوشی بیان کرده باشد.

در هر دو حالت، ترکیه و به ویژه ایران در موقعیت دشواری برای دادن پاسخی عملی به اقلیم کردستان و همه پرسی استقلال قرار گرفته‌اند.

آیت الله علی خامنه‌ای، روز ۳۰ خرداد ماه امسال در دیدار حیدر عبادی، نخست‌وزیر عراق با لحنی قاطع و از موضعی بالا با برگزاری همه پرسی مخالفت کرده و گفته بود: "جمهوری اسلامی ایران به‌عنوان همسایه، با برخی زمزمه‌ها مبنی بر برگزاری همه پرسی برای جدایی یک بخش از عراق مخالف است و دامن‌زنندگان به این موضوع را مخالفان استقلال و هویت عراق می‌داند."

او با اشاره به سوابق تاریخی عراق گفته این کشور "باید یکپارچه بماند و حق چنین کشوری، ایستادن بر روی پای خود و مقابله قدرتمندانه با کسانی است که به دنبال برخورد با عراق هستند."

اما اگر این همه‌پرسی برگزار و به استقلال کردستان بینجامد، نه تنها ایران، بلکه ترکیه تا کجا می توانند برای واداشتن کردستان عراق پیش بروند؟

آیا باید در انتظار جنگی تازه بود یا در نهایت و پس از اظهارنظرهای تند و اعمال مخالفت‌هایی نظیر بستن مرزها و فشارهای اقتصادی، سیاسی و امنیتی، واقعیتی تازه به نام کشور کردستان را خواهند پذیرفت؟

شرایط ملتهب و در اوج بودن رقابت کشورهای قدرتمند چنان فضای مبهمی آفریده که دادن پاسخی زودهنگام به این سوالات را تقریبا ناممکن می‌سازد.