نشانه های پیدا و پنهان بیانیه سپاه

«به‌ چالش کشیدن نفوذ منطقه ای و عمق راهبردی جمهوری اسلامی در غرب آسیا»، «تلاش در تضعیف و محدودسازی توان دفاعی کشور در سطح شکنندگی و فروپاشی برابر تهاجم خارجی» و «دنبال کردن پروسه برجام با روند متزلزل کنونی»، به عنوان نشانه های تهدید یاد کرده است. برخی از این نشانه ها، بازگویی مهم ترین اختلاف دیدگاه های سپاه با رویکرد دولت حسن روحانی در تحلیل مسائل سیاست داخلی و خارجی ایران است.

در بخش دیگر این بیانیه از «قبیله‌گرایی سیاسی و جناحی»، «اعتماد به نسخه بیگانه»، «عدم مبارزه جدی با فقر، فساد و تبعیض» به عنوان واقعیت هایی یاد شده که «مانع پیشرفت کشور در تراز انقلاب اسلامی شده است.» این مولفه ها که سال گذشته بارها توسط رهبر جمهوری اسلامی ایران مطرح شده، بازنمایی اختلاف های سپاه و دولت هم محسوب می شوند، به ویژه عبارت «اعتماد به نسخه بیگانه» که در سال های اخیر به طور مداوم از سوی رسانه های نزدیک به سپاه به عنوان یک نقطه ضعف دولت روحانی مطرح شده است.

از زاویه همین اختلافات بوده که سپاه در بخش پایانی مصاحبه که چیدمان جبهه خودی را توصیف کرده از «رهبری شجاع و دوراندیش»، «ملّتی هوشمند و بصیر»، «نیروهای مسلحی مقتدر، توانمند و جنگ آزموده» و «جبهه مقاومت اسلامی»، به عنوان عناصر مهم یاد کرده ولی اشاره ای به دولت نکرده است

صدور چنین بیانیه ای از سوی سپاه بی سابقه نیست. ۱۲فروردین سال گذشته نیز سپاه در بیانیه ای به تشریح مواضع خود پرداخته بود ولی نسبت به بیانیه امسال، کلی تر بود و اختلافات دولت و سپاه در آن چندان برجسته نبود.

ابزار نظر غیرمستقیم سپاه در بیانیه امسال درباره مشکلات سیاست خارجی ایران در خاورمیانه و همچنین برنامه موشکی نیز نشان دهنده آن است که این نهاد نظامی کماکان مایل است تعیین کننده اصلی رویکردهای جمهوری اسلامی در این حوزه ها باشد. با این وجود نکته جالب این بیانیه، حمایت ضمنی سپاه از تداوم برجام است.

ابراز نارضایتی سپاه در این بیانیه از متزلزل بودن وضعیت برجام، اگرچه می تواند بیانگر این امر باشد که از نظر سپاه باید واکنش های داخلی در قبال وضعیت کنونی برجام، متفاوت باشد ولی در سطح کلان تر نشان می دهد سپاه از به خطر افتادن برجام ناراضی است.

سپاه پاسداران در طول چهارسال گذشته همواره به برجام به عنوان یک ابزار «رفع شر» دشمن نگاه کرد و آن را یک توافق فنی با اهداف اقتصادی در راستای کاهش مشکلات اقتصادی دانسته است. چنین نگاهی به برجام به عنوان یک بستر برای مذاکرات کلان تر یا مقدمه و الگوی حل مشکلات با غرب نگاه نمی کند. سال گذشته، عزیز جعفری، فرمانده سپاه و قاسم سلیمانی، فرمانده سپاه قدس به طور جداگانه تاکید کردند که دشمن گاهی زبان سلاح را بهتر می فهمد و برخی مسائل از طریق میز مذاکره قابل حل نیست. منظور آنها به طور مشخص اختلافات جاری در خاورمیانه بود و به دولت تذکر می دادند که حاضر به واگذاری نقش خود در این حوزه نیستند.

به عبارت دقیق تر، در این نگرش که برجام به عنوان یک کانال اقتصادی برای تامین پول بیشتر توصیف شده، به خطر افتادن یا نابودی برجام می تواند یک خسارت باشد ولی نمی تواند مقدمه یک چرخش یا نرمش قهرمانانه دیگر شود.

چنین اختلافاتی نشان دهنده این است که در سال۹۷ نیز اختلاف نظرهای مهم سپاه در حوزه برنامه موشکی، مذاکرات منطقه ای، اقتصاد مقاومتی، آزادی های اجتماعی و ... با برخی لایه های تصمیم گیرنده یا موثر در فضای سیاسی ایران تداوم خواهد داشت.

در ماه های گذشته، تغییر ادبیات حسن روحانی در مواجهه با سپاه، واگذاری مبارزه با قاچاق در خلیج فارس به سپاه، تمجید مکرر دیپلمات های ایرانی از رویکردها و دستاوردهای منطقه ای ایران که با محوریت سپاه قدس کسب شده و ...، مواردی بودند که تفاهم بالادستی روحانی با سپاه را به نمایش می گذاشتند ولی حداقل در بیانیه تازه سپاه نمی توان نشانه ای از این تفاهم بالادستی را یافت، سپاه کماکان ساز خودش را می زند.