سفر روحانی به عراق شروع فصل جدید در روابط ایران و عراق؟

با توجه به تحریم آمریکا علیه صنعت انرژی ایران - تهران درصدد است تا روابط خویش را با کشورهای منطقه توسعه دهد تا در صورت امکان بتواند از طریق این کشورها بتواند اثرات تحریم‌ها را کاهش دهد و یا برای دور زدن تحریم‌ها از کشورهای همسایه نیز بهره گیرد. پیش از سفر آقای روحانی به عراق نخست‌وزیر ارمنستان سفری به ایران داشت که طبق شنیده‌ها هدف اصلی سفر ارتقا روابط بین ایران و ارمنستان و بهره‌گیری از ارمنستان برای کاهش آثار تحریمها بوده است .

سفر آقای روحانی به عراق اولین سفر وی بعنوان رئیس جمهور به این کشور خواهد بود. با توجه به روابط خوب ایران و عراق این سفر می‌توانست سالها قبل انجام گیرد. اما مشکلات موجود سیاسی باعث شد این سفر با تاخیر چند ساله انجام شود.

رئیس جمهور ایران بدنبال کسب نتایج خوب از این سفر است و این احتمال می رود که در سالهای قبل بیم آن می رفته که نتایج مورد نیاز از این سفر حاصل نشود و به این دلیل این سفر اکنون انجام می شود. این سفر به دعوت رسمی طرف عراقی انجام می شود و هدف از آن گسترش بیش از پیش روابط دو کشور همسایه عنوان شده است. اخیرا عباس عراقچی، معاون وزیر امور خارجه، در سفر یکروزه‌ای به بغداد مقدمات سفر روحانی به این کشور را فراهم آورد.

پنانسیل همکاری دو کشور در بعد تجاری بالاست ولی مشکلات موجود باعث شده تا تجار ایرانی نتوانند از مزایای بازار عراق به مانند تجار و بازرگانان ترکیه بهره مند شوند. حجم تجارت دو کشور در حال حاضر ۱۲ میلیارد دلار است و دو کشور در صدد هستند حجم تجارت را در میان مدت به ۲۰ میلیارد دلار برسانند. ایران در نظر دارد در مبادلات خویش با عراق بجای دلار از دینار عراق استفاده نمایند. امکان استفاده از دینار عراق می تواند تاثیر مستقیمی در مناطق اقتصادی استانهای مرزی بگذارد استفاده از دینار باعث گسترش داد و ستد پایاپای خواهد شد باید دید در جریان این سفر در این مورد تصمیم گیری خواهد شد یا خیر؟

حق نشر عکسGETTY IMAGESImage captionبرهم صالح در ایران

تحریم های آمریکا مشکلات عدیده ای برای اقتصاد ایران فراهم آورده است. افزایش مبادلات بازرگانی با عراق می تواند تا حدی به ایران کمک نماید تا آثار تحریم را کاهش دهد افزایش تجارت با عراق می تواند به توسعه استانهای مرزی که جزو مناطق محروم هستند منجر شود.

صادرات انرژی به عراق

ایران به کشورهای همسایه خود برق صادر می کند و در نظر دارد در بلند مدت به "هاب" یا به عبارتی مرکز منطقه ای صادرات برق تبدیل شود. ایران بین ۲۰۰ تا ۲۵۰ مگاوات برق به عراق، افغانستان و پاکستان صادر می کند. در حال حاضر عراق بزرگترین وارد کننده برق از ایران است. قرارداد رسمی صادرات برق میان ایران و عراق در سال ۱۳۸۴ به امضا رسید که هر سال تمدید شده است. براساس آخرین توافق میان دو طرف، ایران سالانه ۱۲۰ مگاوات برق از طریق سه خط انتقالی در بصره، دیاله و عماره به عراق صادر می کند.

به گفته محمد حسینی، دبیرکل اتاق مشترک ایران و عراق، ایران دو میلیارد دلار طلب بابت صادرات انرژی به عراق دارد بر اساس قرارداد منعقده با عراق، برق صادراتی ایران به این کشور بر اساس دلار و گاز صادراتی به عراق بر اساس یورو، محاسبه شده است ولی بعد ازتحریم آمریکا، عراق قادر به پرداخت هزینه برق و گاز وارداتی از ایران بر مبنای این دو ارز نبوده است انتظار می رود در جریان سفر روحانی در مورد نحوه پرداخت بدهی عراق مذاکراتی صورت گیرد و احتمال یافتن راه حلی برای پرداخت بدهی نیز وجود دارد.

صادرات برق به عراق با انتقاداتی نیز همراه بوده است تابستان سال گذشته ایران صادرات برق به عراق را به دلیل کمبود در شبکه داخلی قطع کرد. برخی تحلیلگران معتقدند که با وجود عدم پرداخت بدهی - ایران قصد دارد بدلایل سیاسی و هم چنین اقتصادی به صادرات انرژی به عراق ادامه دهد. قطعی برق صادراتی ایران به عراق فرصت مناسبی را برای عربستان فراهم آورد تا به بهانه سرمایه گذاری در احداث نیروگاه ۳۰۰۰ مگاواتی خورشیدی در عراق نسبت به افزایش حضور خود در بازار انرژی این کشور نماید تا بتواند در دراز مدت سهم ایران را در بازار انرژی عراق کاهش دهد و هم چنین به اهداف سیاسی خویش در عراق دست یابد. عربستان پیشنهاد داد تا برق تولیدی از این نیروگاه را قیمت یک چهارم برق صادراتی ایران به عراق بفروشد.

برتری عراق در میادین مشترک

ایران و عراق چندین میدان مشترک نفت و گاز دارند میادین مشترک عبارتند از آزادگان، یاد آوران ، آذر، نفت شهر-،دهلران، پایدار غرب ، یاران و اروند. در این بین میدان آزادگان و میدان نفتی آذر اهمیت خاصی دارند. عراق در سایه قراردادهای نفتی مطلوب شرکتهای خارجی توانسته است بیش از ایران از میادین مشترک نفت برداشت کند تحریمها باعث شده تا ایران نتواند در جذب سرمایه و تکنولوژی خارجی برای بازیابی ظرفیت تولید نفت و گاز موفق عمل نماید.

در حال حاضر عراق دو برابر ایران از میادین مشترک نفت تولید می کند. عراق طی سالهای ۲۰۰۵ تا ۲۰۱۷ توانسته است تولید نفت خود را از حدود ۱.۷میلیون بشکه در روز به ۴.۷میلیون بشکه در روز افزایش دهد.

حق نشر عکسGETTY IMAGESImage captionدر ماه ژوئن ۲۰۱۸، عراق بررسی و توسعه چندین میدان نفتی نزدیک مرز ایران را به شرکت الهلال امارات متحده عربی واگذار کرد

در ماه ژوئن ۲۰۱۸، عراق بررسی و توسعه چندین میدان نفتی نزدیک مرز ایران را به شرکت الهلال امارات متحده عربی واگذار کرد. در عین حال، ایران نیز اقداماتی را در جهت افزایش تولید در بلوک غرب کارون انجام داد که بعضی از آنها با عراق مشترک هستند. لازم به ذکر است که مقدار ذخایر در بخش ایران که شامل میدان های آزادگان (شمال و جنوب)، یاران (شمال و جنوب) است، ۶۴ میلیارد بشکه تخمین زده می شود.

آمریکا بارها از مقامات عراق خواسته است تا واردات انرژی از ایران را کاهش دهند اما مقامات عراقی دشوار بودن یافتن آلترناتیو برای انرژی ایران در کوتاه مدت را دلیل تداوم واردات انرژی از ایران عنوان کرده اند. آمریکا برای بازه زمانی کوتاه مدت برای واردات انرژی از ایران به عراق معافیت داده است و تمدید این مدت در هاله ای از ابهام قرار دارد.

جنگ با داعش و حضور بخشی از نطامیان ایران که به گفته مقامات ایرانی وظیفه مستشاری داشتند باعث شد دامنه حضور سیاسی و نطامی ایران در عراق افزایش یابد نیروهای متسشاری تجربیات خویش را در اختیار ارتش عراق قراردادند و هم چنین اقدام به تشکیل گروههای شبه نطامی چون حشد الشعبی نمودند تا روند مبارزه با داعش گسترش یابد هر چند حضور مستشاری ایران با انتقاد برخی کشورها نیز روبرو شده بود. به نظر می رسد تداوم همکاری نظامی و حضور متسشاران نظامی ایران در عراق جزو رئوس برنامه سفر روحانی به عراق باشد.

ایران در نظر دارد در بازسازی عراق در دوران پسا داعش نقش فعالی داشته باشد اما حضور ایران در هر سطح در عراق خوشایند آمریکا نبوده و نیست سفر روحانی فرصت مناسبی برای شرکتهای مهندسی و ساختمانی ایران برای حضور در عراق است مقامات عراقی نیز بارها از تمایل خود برای حضور دولتها و بخش خصوصی کشورهای همسایه در روند بازسازی عراق خبر داده اند. برخی تحلیل گران سیاسی معتقدند که خروج نیرویهای آمریکایی از عراق باعث افزایش نفوذ سیاسی ایران در عراق شد . حضور فعال ایران در همه بخشهای سیاسی - اقتصادی و نظامی در عراق می‌تواند عنوان اهرم فشار یا برگ برنده در مقابل آمریکا تلقی شود.