ایران و آمریکا در آستانه یک مبادله دیگر

روند مبادله زندانیان که از تابستان سال گذشته با عمیق‌تر شدن بحران‌های منطقه‌ای شتاب بیشتری گرفته، با اصرار ایران همچنان دنبال می‌شود.

مقامات تهران پس از شیوع بیماری همه‌گیر کووید-۱۹، مرحله جدیدی از تلاش‌ها برای مبادله زندانیان را آغاز کردند که یکی از نشانه‌های آن اعطای مرخصی به برخی شهروندان خارجی یا دوتابعیتی زندانی در ایران بود.

نازنین زاغری رتکلیف، شهروند ایرانی-بریتانیایی متهم به کمک به براندازی و مایکل وایت، شهروند آمریکایی که گفته می‌شود به ۱۰ سال حبس متهم شده، از جمله این زندانیان هستند. اما درحالی که حمید بعیدی‌نژاد، سفیر ایران در لندن ادعا می‌کند تغییر رویکرد اخیر دولت بریتانیا می‌تواند به حل پرونده نازنین زاغری کمک کند، احتمال یک گشایش در پرونده مایکل وایت باتوجه به بازگشت قریب‌الوقوع یک شهروند ایرانی از آمریکا، افزایش یافته است.

گزارش رویترز به نقل از مقامات ایرانی و آمریکایی حاکی از آن است که انتظار می‌رود، سیروس عسگری، استاد دانشگاه شریف که از اتهام سرقت اسرار تجاری تبرئه شده، از آمریکا اخراج شود. عباس موسوی، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران اخیرا گفته بود، اقدامات لازم برای بازگشت او به کشور پس از دریافت نتیجه تست کرونا  و صدور مجوز سفر، انجام شده است.

سابقه رفتار تهران در مبادله زندانیان نشان می‌دهد که در مبادله زندانیان دوتابعیتی (جمهوری اسلامی تابعیت دوگانه را به رسمیت نمی‌شناسد)، سختگیری بیشتری نشان می‌دهد یا به دنبال دستیابی به امتیازهای بزرگ‌تر است. آنچنان که مبادله جیسون رضائیان، شهروند ایرانی-آمریکایی و خبرنگار روزنامه واشینگتن پست و چهار شهروند آمریکایی دیگر در چارچوب اجرای برجام، دریافت یک میلیارد و ۷۰۰ میلیون دلار و آزادی هفت شهروند ایرانی از آمریکا انجام شد. از آنجایی که سیامک و باقر نمازی، شهروندان ایرانی-آمریکایی متهم به همکاری با دولت متخاصم همچنان در زندان به‌سر می‌برند و حتی با مرخصی آنها بنا بر دلایل بشردوستانه در زمان شیوع کرونا موافقت نشده، مایکل وایت می‌تواند از نگاه طرف ایرانی گزینه مناسبی برای مبادله با سیروس عسگری باشد. عضو سابق نیروی دریایی ایالات‌متحده که دو سال قبل در مشهد بازداشت شد و گفته می‌شود با اتهام‌هایی مانند توهین به مقامات جمهوری اسلامی و انتشار عکس‌های خصوصی مواجه شده است.

مایکل وایت به دنبال افزایش نگرانی‌ها در مورد سلامتی او در زندان به مرخصی آمد و در سفارت سوئیس که حفاظت از منافع آمریکا در ایران را بر عهده دارد، به سر می‌برد. کانال سوئیس اخیرا با چراغ سبز آمریکا مسئولیت انتقال کمک‌های بشردوستانه به ایران برای کمک به مقابله با شیوع کرونا را بر عهده دارد. 

سیروس عسگری ۵۹ ساله نیز که ۱۰ روز قبل اعلام شد به کووید-۱۹ مبتلا شده، در آمریکا تحت نظر مقامات اداره مهاجرت قرار دارد تا وضعیت پزشکی او برای صدور مجوز سفر بررسی شود. ابوالفضل مهرآبادی، معاون بخش منافع تهران در سفارت پاکستان در واشینگتن می‌گوید که همکاری‌ها با دفتر مهاجرت آمریکا برای اخراج هرچه سریع‌تر سیروس عسگری ادامه دارد.

در موردی مشابه در مهرماه گذشته، نگار قدس کنی، شهروند ایرانی متهم به نقض تحریم‌ها علیه ایران از آمریکا اخراج شد. قدس کنی از سال ۱۳۹۶ در استرالیا در زندان به سر می‌برد و در تابستان گذشته برای تعیین تکلیف پرونده‌اش به آمریکا تحویل داده شد. اخراج او زمینه آزادی دو شهروند استرالیایی از ایران را فراهم کرد.

اکنون با توجه به اظهارات مقامات اداره مهاجرت آمریکا در مورد اخراج عسگری از این کشور، به نظر می‌رسد زمینه برای یک معامله دیگر برای تهران فراهم شده باشد.

مقامات جمهوری اسلامی و در راس آنها محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه بارها به طور روشن و بی‌پرده پیشنهاد مبادله زندانیان را روی میز گذاشته‌اند. ابزاری که در ۴۱ سال گذشته در تنظیم مناسبات و راهبرد مذاکره‌ای تهران با غرب و به ویژه آمریکا نقش مهمی ایفا کرده است.

از همین رو فهرست نام‌های مورد نظر ایران برای مبادله که به گفته موسوی ۲۰ شهروند ایرانی را شامل می‌شود، در اختیار واشینگتن قرار گرفته است. ظریف نیز پس از مبادله دو زندانی دیگر، ژیائو وانگ و مسعود سلیمانی در آذرماه گذشته از مبادله زندانیان در قالب یک «پکیج» سخن گفت.

اغلب شهروندانی که تهران به دنبال آزادی آنهاست پس از سال ۱۳۹۶ و روی کار آمدن دولت دونالد ترامپ به اتهام دور زدن تحریم‌ها یا انتقال اطلاعات و فن‌آوری حساس به ایران در آمریکا بازداشت شده‌اند.

در مقابل آمریکا به طور مشخص به نام سه شهروند دو تابعیتی ایرانی-آمریکایی شامل سیامک و باقر نمازی، مراد طاهباز (فعال محیط زیستی که به ۱۰ سال حبس محکوم شد) و همچنین مایکل وایت، شهروند آمریکایی اشاره می‌کند که معمولا از سوی جمهوری اسلامی به جاسوسی متهم شده‌اند. به گفته وزارت امور خارجه آمریکا آزادی این شهروندان که به «اشتباه» زندانی شده‌اند، اولویت دولت ترامپ است و واشینگتن همواره موضوع را از طریق کانال سوئیس دنبال می‌کند.

رایزنی‌های مستقیم یا با واسطه تهران و واشینگتن برای مبادله زندانیان در چهار دهه گذشته همواره ادامه داشته واکنون بحران کرونا فرصتی دیگر برای جمهوری اسلامی فراهم آورده است.