نبرد سامانه‌های پدافندی ارتش و سپاه با پهپادهای جمهوری آذربایجان

رزمایش مدافعان آسمان ولایت ۹۹ جهت آماده‌سازی نیروهایی که جهت اعزامشان به همراه سامانه‌های پدافند موشکی به منطقه شمال غرب کشور وجود داشت در منطقه سمنان اجرا شد. در این رزمایش علاوه بر پداجا و نهسا، نیروی هوایی ارتش و یگان‌های پروازی نیروی هوافضای سپاه نیز با جنگنده بمب‌افکن‌های خود شرکت داشتند؛ جنگنده‌هایی که در خدمت دو نیروی آبی و نارنجی بودند. نیروی آبی وظیفه دفاع از حریم هوایی نیروهای خودی و مقابله با تهاجم دشمن و نیروی نارنجی نقش دشمن را بازی می‌کرد.

در جریان این رزمایش، نیروی هوایی ارتش با دو فروند جنگنده ره‌گیر میگ-۲۹ از اسکادران ۱۱ شکاری تاکتیکی مستقر در پایگاه یکم شکاری «شهید لشکری» فرودگاه مهرآباد و نیروی هوافضای سپاه پاسداران با تعداد نامشخصی از جنگنده بمب‌افکن‌های سوخو ۲۲ ام ۴ و نمونه آموزشی آن یعنی سوخو ۲۲ ام یو ۳ کِی گسترش یافته از پایگاه سیدالشهدا شیراز به پایگاه بدر کاشان نقش نیروهای نارنجی (نیروی هوایی ترکیه و جمهوری آذربایجان) و جنگنده ره‌گیرهای اف-۱۴ آ تامکت از اسکادران ۸۱ شکاری تاکتیکی مستقر در پایگاه هشتم شکاری تاکتیکی «بابایی» (خاتمی سابق) در نقش ره‌گیرهای نیروی آبی (خودی) شرکت داشتند.

یک فروند هواپیمای سوخت‌رسان بوئینگ ۷۰۷ از پایگاه یکم ترابری مهرآباد وظیفه سوخت‌رسانی به این تامکت‌ها را بر عهده داشت.

یگان‌های پدافندی مستقر در منطقه رزمایش و همچنین قرارگاه فرماندهی آن به نام فجر وظیفه هماهنگی مأموریت‌های خود با جنگنده ره‌گیرهای نیروی آبی را داشتند. همچنین این یگان‌ها موظف بودند تا شبیه‌سازی شناسایی و درگیری با جنگنده‌های نیروی نارنجی را نیز به انجام برسانند.

در کنار شبیه‌سازی درگیری با هواپیماهای دشمن در منطقه شمال غرب. نیروهای مستقر در منطقه رزمایش به شبیه‌سازی مقابله با یک حمله هوایی محدود و ضربتی نیروی هوایی ایالات‌متحده به زیرساخت‌های انرژی در منطقه جنوب و جنوب غرب ایران پرداختند که در جریان آن جنگنده‌های میگ-۲۹ نهاجا و سوخو ۲۲ نهسا نقش نیروی نارنجی (نیروی هوایی ایالات‌متحده) را بازی می‌کردند.

آزمایش موفقیت‌آمیز سامانه‌های پدافندی بومی

در جریان رزمایش که فاز عملیاتی آن در روزهای ۳۰ مهر و ۱ آبان ماه بود، شش نوع سامانه پدافند موشکی شامل یک سامانه کوتاه‌برد، چهار سامانه برد متوسط و یک سامانه برد بلند شرکت داشتند. از میان همه این سامانه‌های پدافند موشکی، تنها تور-ام ۱ غیر ایرانی بود و سایر سامانه‌ها همگی بومی و ساخته شده توسط صنایع و شرکت‌های دفاعی ایران بودند که شامل سامانه‌های پدافند هوایی برد متوسط طبس-۱ و سوم خرداد متعلق به نهسا و سامانه‌های پدافندی برد متوسط ۱۵ خرداد و مرصاد ۱۶ و در نهایت سامانه برد بلند باور-۳۷۳ از پداجا می‌شدند.

در روز ۳۰ مهرماه، سامانه‌های سوم خرداد، ۱۵ خرداد و مرصاد ۱۶ به ترتیب موشک‌های صیاد ۲ سی با برد ۷۰ کیلومتر، صیاد ۳ سی با برد ۱۲۰ کیلومتر و شلمچه ۲ با برد ۴۰ کیلومتر به سمت پهپادهای هدف شلیک کردند. سامانه سوم خردادی که در این رزمایش شرکت داشت دارای نشان پهپاد گلوبال هاک بود که نشانگر همان سامانه‌ای است که در تاریخ ۳۰ خرداد ۱۳۹۸، یک فروند پهپاد جاسوسی آر کیو-۴ بی گلوبال هاک نیروی هوایی ایالات‌متحده آمریکا را در نزدیکی تنگه هرمز ساقط کرد.

در حالی که کشنده‌ها و خودروهای سامانه‌های تور ام-۱، طبس-۱ و سوم خرداد نیروی هوافضای سپاه پاسداران که در این رزمایش شرکت داشتند دارای شماره پلاک‌هایی بودند که در سال‌های گذشته در جریان رژه‌ها و مراسم‌های مختلف دیده شده بودند، سامانه پدافندی ۱۵ خرداد نیروی پدافند هوایی ارتش که با دو پرتابگر یا لانچر دوتایی موشک و رادارهای شناسایی، کشف، تعقیب و درگیری با اهداف پروازی در این رزمایش شرکت داشتند کاملاً نو بوده و به نظر می‌رسد که به‌تازگی به پداجا واگذار شده بودند زیرا فاقد پلاک بودند.

بر اساس گزارش‌های خبری منتشرشده، سامانه طبس-۱ نیروی هوافضای سپاه پاسداران نیز در جریان این روز از رزمایش یک موشک صیاد ۲ سی شلیک کرده است. موشکی با برد ۷۰ کیلومتر که ۳۰ کیلومتر از حداکثر برد مؤثر رادار طبس-۱ خارج است. سامانه‌های طبس ۱ معمولاً از موشک‌های برد متوسط طائر-۲ استفاده می‌کنند که در حقیقت موشک‌های ارتقا یافته ۳ ام ۹ روسی با برد ۲۴ کیلومتر است.

در روز آخر رزمایش، نیروی پدافند هوایی ارتش، نخستین سامانه باور ۳۷۳ خود را به‌طور موفقیت‌آمیز مورد آزمایش قرار داد. در جریان این آزمایش، یک پهپاد هدف کرار با یک تیر موشک زمین به هوای صیاد ۴ که ادعا می‌شود حداکثر برد آن ۲۰۰ کیلومتر است ساقط شد. بر اساس گفته‌های فرمانده رزمایش، سرتیپ قادر رحیم زاده از پداجا، این نخستین بار بود که باور ۳۷۳ با اتصال با شبکه یکپارچه پدافندی یک هدف پروازی را ساقط می‌کرد.

تصاویر منتشرشده از این تست موفقیت‌آمیز نشان می‌دهد که به‌جای چهار پرتابگر چهارتایی، دو پرتابگر دوتایی موشک صیاد ۴ به همراه مرکز کنترل و فرماندهی آتش، یک رادار ره‌گیر و یک رادار کشف و شناسایی اهداف این سامانه به همراه یک رادار هشدار زودهنگام معراج ۴ به منطقه رزمایش اعزام شده بودند.

رادار معراج ۴ که وظیفه آن شناسایی اهداف پرنده خارج از برد رادارهای سامانه باور ۳۷۳ دارد امکان کشف و شناسایی موشک‌های بالستیک را برای هر گردان باور ۳۷۳ فراهم کرده و فرصت مناسب را جهت آماده‌سازی سامانه جهت شلیک موشک صیاد ۴ به سمت موشک بالستیک مورد نظر می‌دهد. بنابراین با گسترش یک سامانه متحرک باور به شمال غرب کشور، امکان مقابله با موشک‌های بالستیک لورا ساخت اسرائیل که در خدمت نیروی زمینی جمهوری آذربایجان می‌باشند نیز فراهم می‌شود.

اعزام سامانه‌های پدافندی به مناطق مرزی با جمهوری آذربایجان و قره‌باغ

ساعاتی پس از پایان رزمایش مدافعان آسمان ولایت، پداجا و نهسا هم‌زمان با یگان‌های مختلف نیروی زمینی ارتش و سپاه نیروها و تجهیزات خود به مناطق مرزی با جمهوری آذربایجان و بخصوص مرز با آرتساخ یا قره‌باغ اعزام کردند. پیش‌تر نیروی هوافضای سپاه پاسداران از پایگاه موشکی خود واقع در منطقه اسفهلان تبریز یک سامانه پدافند موشکی کوتاه‌برد را به منطقه اصلاندوز اعزام کرده بود که در چند مورد که آخرین بار آن ۲۷ مهرماه رخ داد پهپادهایی را که وارد حریم هوایی ایران شده بودند ساقط کرده بود.

در کنار سامانه تور ام ۱، نیروی هوافضای سپاه پاسداران در روزهای اخیر از سامانه جاسوسی الکترونیکی و جنگ الکترونیک ۱ اِل ۲۲۲ آوتوبازا جهت ایجاد پارازیت بر روی امواج ارسال شده از مرکز فرماندهی و هدایت پهپادهای جمهوری آذربایجان آن‌ها را مجبور به سقوط در خاک ایران کرده است.

استفاده از آوتوبازا نخستین بار در تاریخ ۲۲ مهر پس از آنکه یک پهپاد انتحاری هاروپ ساخت اسرائیل متعلق به ارتش جمهوری آذربایجان در نزدیکی روستای ازون تپه علیا در شهرستان اصلاندوز واقع در استان اردبیل به زمین برخورد کرد مشخص شد. ۷ روز پس از آن یک فروند پهپاد انتحاری هاروپ دیگر بدون آنکه اپراتور یا خلبان آن را پس از ورود به حریم هوایی ایران منفجر کند در شهرستان خداآفرین سقوط کرد.

پهپادهای انتحاری هاروپ قابلیت خودکشی دارند و پس از آنکه از کنترل کاربر یا خلبانش خارج می‌شود می‌توان آن را در هوا منفجر کرد تا با سقوطش آسیبی به نیروهای خودی و غیرنظامیان وارد نکند و لاشه‌اش را جهت دزدیدن تکنولوژی‌های پهپادی اسرائیل سالم به دست دشمن نرساند. به دست آمدن لاشه نسبتاً سالم دو هاروپ سقوط کرده نشانگر آن بود که با وجود کاهش ارتفاع این پهپادها، خلبان یا کاربرانش آن‌ها را منفجر نکرده بودند (خودکشی) که ناشی از قطع ارتباطشان با پهپاد به علت وجود اخلال در سیگنال‌های ارتباطی‌شان بوده است که بطور قطع توسط تنها سامانه‌های اخلالگر امواج ارتباطی پهپادها یعنی سامانه آوتوبازا صورت گرفته است.

دقیقاً مشخص نیست که چه تعداد و چه مدل‌هایی از سامانه‌های پدافندی متحرک شرکت‌کننده در رزمایش مدافعان آسمان ولایت ۹۹ تا به امروز به منطقه شمال غرب و مناطق هم‌مرز با جمهوری آذربایجان و آرتساخ یا قره‌باغ اعزام شده‌اند اما تصاویر و فیلم‌های تهیه‌شده توسط مردم محلی نشان‌دهنده اعزام حداقل یک سامانه سوم خرداد نیروی هوافضای سپاه پاسداران در بعدازظهر ۱ آبان ماه به سمت منطقه اصلاندوز است.

به طور قطع این سامانه به همراه تور ام ۱ های موجود و همچنین سامانه‌های اخلالگر و جنگ الکترونیک می‌توانند بطور مؤثر از نفوذ پهپادهای شناسایی، تهاجمی و انتحاری جمهوری آذربایجان به حریم هوایی ایران جلوگیری کنند.