جمهوری اسلامی «مبادله زندانیان» را کنار نمی‌گذارد

ادعای حذف گزینه مبادله زندانیان از میز مذاکره با آمریکا که «نور ‌نیوز» از رسانه‌های نزدیک به نهادهای امنیتی به نقل از «منابع آگاه» مطرح کرده، تلاشی در جهت تحریک غرب با هدف دریافت امتیاز و جلوگیری از واکنش احتمالی به افزایش سطح تنش‌ها در منطقه است.

آنچه که جمهوری اسلامی عنوان «مبادله زندانیان» را بر آن نهاده، و بسیاری آن را نمونه عیان گروگانگیری می‌دانند، از معدود استراتژی‌های دست نخورده تهران در عرصه بین‌الملل است که در ۴۲ سال گذشته شانه به شانه تمرکز بر حفظ دشمنی با ایالات‌متحده آمریکا پیش رفته و همواره بخشی از خواسته‌های جمهوری اسلامی را محقق کرده است. این رویکرد تنیده در ساختار جمهوری اسلامی و بخشی از ماهیت آن است.

ترجمه گفته‌های «منبع مطلع» نور نیوز از عهد‌شکنی آمریکا در ترکیب با افزایش عامدانه سطح تنش‌ها؛ تحت فشار قرار دادن دولت جو بایدن با هدف برآورده شدن خواسته‌های تهران و اقدامی پیشگیرانه در مقابل واکنش احتمالی اسرائیل و آمریکا به حمله‌های اخیر در آب‌های منطقه است که به جمهوری اسلامی و گروه‌های نیابتی‌اش نسبت داده شده است.

در یک هفته اخیر، همزمان با تاکید دوباره علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی بر بي‌اعتمادی به آمریکا و بی‌فایده بودن مذاکره، شش شناور در آب‌های عمان و بندر فجیره هدف حمله‌ یا خرابکاری قرار گرفتند. شرایطی مشابه بهار و تابستان ۱۳۹۸، زمانی که دولت دونالد ترامپ تحریم‌های نفتی را علیه ایران برقرار کرد.

اما دقیقا در همان روزهایی که نگرانی‌ها نسبت به اقدام جدی ایالات‌متحده علیه اقدامات منتسب به ایران در خلیج فارس افزایش یافته بود، ژیائو وانگ، شهروند آمریکا با مسعود سلیمانی، شهروند ایرانی متهم به دور زدن تحریم‌های ایالات‌متحده مبادله شد. او در اواسط آذرماه مبادله شد و کمتر از یک ماه بعد قاسم سلیمانی، فرمانده سابق نیروی قدس سپاه پاسداران در حمله پهپادی نیروهای آمریکایی در عراق کشته شد.

اما حتی این اقدام نیز مانع ادامه روند مبادله زندانیان بین ایران و آمریکا نشد. در ۱۶ خرداد ۱۳۹۹، پنج ماه پس از کشته شدن سلیمانی و وعده «انتقام سخت»، مایکل وایت، عضو سابق نیروی دریایی آمریکا و آخرین شهروند آمریکایی غیردوتابعیتی زندانی در ایران در مقابل مجید طاهری و سیروس عسگری متهم به نقض تحریم‌های آمریکا آزاد شد.

فهرست مبادله زندانیان بین ایران و آمریکا در دولت دونالد ترامپ که مذاکره با آن «سم مضاعف» خوانده شده بود، بسیار طولانی‌تر است.

در اردیبهشت ۱۳۹۸، همزمان با قرار گرفتن نام سپاه پاسداران در فهرست سازمان‌های تروریستی آمریکا، محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه وقت در سفر به نیویورک اعلام کرد که جمهوری اسلامی آماده مبادله زندانیان است.

یک ماه پس از آن نزار زکا، شهروند لبنانی مقیم آمریکا از زندان اوین آزاد شد و وزارت خارجه آمریکا در بیانیه‌ای از تهران قدردانی کرد.

ظریف در دومین سفر خود به نیویورک در مهرماه همان سال که همزمان با حمله به تاسیسات نفتی آرامکو در عربستان سعودی بود، بار دیگر موضوع مبادله زندانیان را مطرح کرد. چند روز بعد، نگار قدس کنی که در استرالیا به دور زدن تحریم‌ها متهم و به آمریکا فرستاده شده بود، راهی تهران شد. پس از او رضا دهباشی که با اتهام مشابه در استرالیا زندانی بود همزمان با آزادی دو شهروند استرالیایی (جولی کینگ و مارک فرکین) زندانی در ایران، به تهران بازگشت.

این تنها بخشی از تاریخچه ۴۲ ساله استراتژی جمهوری اسلامی برای مبادله زندانیان است که نخستین بار در جریان گروگانگیری اعضای سفارت آمریکا در تهران به بوته آزمون گذاشته شد.

این روند در طول چهار دهه گذشته فارغ از سطح مناسبات تهران با واشینگتن، هیچگاه به طور کامل قطع نشده و همچنان فهرستی طولانی از زندانیان دوتابعیتی در ایران و آنهایی که تهران به دنبال آزادی‌شان است، وجود دارد.

برخلاف برنامه‌های موشکی یا هسته‌ای جمهوری اسلامی که محکومیت بین‌المللی و قطعنامه شورای امنیت را به دنبال داشته، زندانی کردن اتباع خارجی و دو تابعیتی و پیشنهاد علنی مبادله آنها در مقابل دریافت امتیاز از تریبون‌های رسمی، در سال‌های اخیر پیامدهای وخیمی برای مقامات جمهوری اسلامی به دنبال نداشته است. یکی از معدود اقدامات آمریکا به وضع فرمان وضعیت اضطراری ملی مربوط می‌شود که برای نخستین بار ۱۰ روز پس از گروگانگیری اعضای سفارت آمریکا در تهران در ۲۳ آبان‌ماه ۱۳۵۸ از سوی جیمی کارتر، رئیس‌جمهور وقت آمریکا صادر شد. اما در نهایت گروگان‌ها پس از امتیازگیری جمهوری اسلامی آزاد شدند و از آن پس اقدام جدی برای قطع این چرخه معیوب انجام نشده است.

کم هزینه بودن این استراتژی پرسود برای جمهوری اسلامی خود انگیزه‌ای برای ادامه آن است و تهدید به حذف آن ناشی از امید به تاثیرگذاری بر طرف مقابل برای تغییر محاسبات و برآورده کردن انتظار‌ها.