نخست‌وزیر اسرائیل وارد امارات شد

نفتالی بنت، نخست‌وزیر اسرائیل، روز یکشنبه، ۱۲ دسامبر، وارد ابوظبی شد تا به عنوان اولین رهبر اسرائیلی که از امارات متحده عربی دیدن می‌کند، تاریخ‌ساز شود. آقای بنت قرار است با شاهزاده محمد بن زاید، ولیعهد ابوظبی و مهمترین چهره سیاسی امارات، دیدار کند. 

بنت در فرودگاه بن گوریون تل‌آویو به خبرنگاران گفت: «خوشحالم که عازم دیداری تاریخی می‌شوم؛ اولین دیدار از نوع خود از امارات متحده عربی. هدف این سفر تعمیق همکاری بین کشورها در تمام نواحی است.»

امارات به همراه بحرین، مراکش، و سودان جزو چهار کشور عربی است که سال گذشته با حمایت دولت آمریکا به رهبری دونالد ترامپ، رئیس ‌جمهوری وقت آن کشور، در روند موسوم به‌ «توافق ابراهیم» اقدام به عادی‌سازی روابط با اسرائیل کردند. روابط تل‌آویو و ابوظبی نسبت به سه کشور دیگر بیشترین پیشرفت را داشته است و پیش از این شاهد سفر یائیر لاپید، وزیر خارجه و نخست‌وزیر علی‌البدل اسرائیل، و سایر وزرای اسرائیلی به امارات بوده‌ایم. در طول نمایشگاه جهانی در دبی نیز بسیاری از اسرائیلی‌ها از آن شهر دیدن کردند. 

بنت گفت روابط اسرائیل و امارات «عالی و گسترده» هستند و خواهان «غنی‌تر شدن و تقویت آن‌ها و صلحی گرم بین دو کشور» شد.

اشاره به «صلح گرم» در برابر «صلح سرد» است؛ اصطلاحی که برخی آن را برای توصیف روابط اسرائیل با مصر و اردن به‌کار می‌گیرند. تل‌آویو به ترتیب از ۱۹۷۹ و ۱۹۹۴ با قاهره و امان رابطه رسمی دیپلماتیک داشته است، اما این روابط عموما محدود مانده‌اند؛ هرچند در ماه‌های اخیر شاهد بهبود آن‌ها نیز بوده‌ایم. 

دیدار بنت و شاهزاده شیخ محمد بن زاید قرار است روز دوشنبه، ۱۳ دسامبر، انجام شود. او با شماری از سایر وزرا و مقامات ارشد اماراتی نیز دیدار می‌کند. دفتر بنت با صدور بیانیه‌ای گفت که او شیخ محمد بن زاید درباره «مسائل اقتصادی و منطقه‌ای که به رفاه و تقویت ثبات بین دو کشور کمک کند»، گفت‌وگو خواهند کرد. 

از مهمترین مسائلی که بر سفر بنت سایه انداخته است اما مربوط به کشوری می‌شود که در آن سوی آب‌های خلیج فارس قرار دارد: ایران.  در سال‌های اخیر، نگرانی مشترک نسبت به برنامه هسته‌ای ایران باعث همکاری‌های محرمانه اسرائیل با امارات و سایر کشورهای منطقه شده است و از جمله دلایل پیش‌راننده امضای توافق ابراهیم بود. حالا بنت و اماراتی‌ها در شرایطی گفت‌وگو می‌کنند که مذاکرات وین با موضوع احیای برجام بین ایران و قدرت‌های جهانی در جریان است. این دور از مذاکرات دو هفته پیش آغاز شد و غربی‌ها در آغاز به پیشنهادهای غیرواقع‌‌بینانه ایران اعتراض کردند. برخی امیدوارند که تیم ایرانی در روزهای آینده با میل بیشتری به توافق پای میز بیاید؛ هرچند اسرائيل مخالف برجام بوده و هست، و احیای آن را نیز لزوما نتیجه خوبی نمی‌داند. 

در عین حال، ابوظبی به عنوان بخشی از سیاست کاهش تنش‌‌ها در منطقه دست به بهبود روابط خود با تهران زده است. امارات از ابراهیم رئیسی، رئیس‌ جمهوری ایران، دعوت کرده است که به آن کشور سفر کند و با شیخ محمد بن زاید دیدار کند. هفته گذشته شاهد سفر شیخ طحنون بن زاید، برادر شیخ محمد و مشاور امنیت ملی امارات، به تهران و دیدار او با آقای رئیسی بودیم. امارات در ضمن کوشیده است روابط خود را با سایر کشورهای مخالف خود در منطقه، از جمله ترکیه، قطر، و سوریه نیز بهبود بخشد.

یک منبع دیپلماتیک ارشد اسرائیلی به «اورشلیم پست» گفت، سفر شیخ طحنون به ایران «ماجرای بزرگی نیست و قابل انتظار است». او گفت ایران و امارات همسایه هستند و به‌رغم اختلافات، روابط تجاری گسترده‌ای دارند. 

این منبع اما افزود که از نظر إسرائيل، موضع مبهم و مردد امارات نسبت به مذاکرات «نشانه خوبی» نیست. او افزود: «آن‌ها خطر بازگشت به سال ۲۰۱۵ و عادی‌سازی (روابط با) ایران را می‌بینند و با احتیاط برخورد می‌کنند.»

تحلیل‌گران، سفر بنت به امارات را نشانی از این می‌دانند که «توافق ابراهیم» در حالی پابرجا مانده است که دو تن از اصلی‌ترین معماران آن، ترامپ و بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر سابق اسرائیل، از قدرت کنار رفته‌اند. باراک راوید، روزنامه‌نگار اسرائیلی، اخیرا کتابی به زبان عبری در مورد پشت پرده «توافق ابراهیم» منتشر کرد که در آن از گفت‌وگویی با آقای ترامپ می‌شنویم که او در آن با زبانی رکیک به نتانیاهو حمله می‌کند و از او به دلیل نپذیرفتن ادعاهای ترامپ راجع به تقلب انتخابات در آمریکا انتقاد می‌کند. هم بایدن و هم بنت اما «توافق ابراهیم» را ادامه و گسترش داده‌اند.

نتانیاهو تا زمانی که بر سر کار بود، کوشید از امارات دیدن کند، اما چندین بار به دلایل مختلف مجبور به لغو سفر خود شد؛ از محدودیت‌های ویروس کرونا تا نبودِ هماهنگی با مقامات اردن (که قرار بود پرواز از آن‌جا انجام شود) و این‌که رهبران اماراتی می‌خواستند در میان کارزارهای انتخاباتی اسرائیل، مورد استفاده سیاسی آن رهبر راست‌گرا قرار نگیرند. 

گفته می‌شود که اسرائیلی‌ها برای سفر کنونی بنت به امارات، با مقامات عربستان سعودی همکاری داشته‌اند؛ از جمله برای استفاده از حریم هوایی آن کشور. 

روزنامه «نیویورک تایمز» در تحلیل خود از دیدار بنت گفت که آن سفر «خبر از تغییر اولویت‌های کشورهای حوزه خلیج فارس، مانند امارات متحده عربی می‌دهد»، و افزود: «برای این کشورها خطر ایران هسته‌ای اکنون بسیار مهم‌تر از حل فوری تخاصم اسرائیل و فلسطین است… مقامات اماراتی کمتر صحبتی از فلسطینی‌ها می‌کنند و به جای آن، ترس مشترک از برنامه هسته‌ای ایران است که سنگ بنای رابطه اسرائیل و امارات شده است.»

امارات متحده عربی ۵۰ سال پیش تشکیل شد، اما در سال‌های اخیر  به یکی از قدرت‌های عمده اقتصادی و نظامی در منطقه بدل شده است و حضوری گسترده در بسیاری از تخاصم‌های نظامی، از مصر و لیبی تا یمن و سومالی، دارد. 

روابط تجاری اسرائیل و امارات در یک سال و اندی که از توافق ابراهیم می‌گذرد، رشد چشمگیری یافته است. طبق آماری که مقامی اسرائیلی در ماه سپتامبر اعلام کرد، ارزش این رابطه دوجانبه در هفت ماه اول سال ۲۰۲۱ بیش از ۶۰۰ میلیون دلار بوده است که افزایشی ۵۵۰ میلیون دلاری نسبت به همین دوره در سال ۲۰۲۰ دارد. در این مدت شاهد توافق‌های گسترده‌ای بین بانک‌ها، دانشگاه‌ها، خطوط هوایی، و شرکت‌های فن‌آوری در دو کشور، و نیز برگزاری رزمایش‌های مشترک نظامی توسط ارتش‌های آن‌ها بوده‌ایم. اماراتی‌ها صندوقی ۱۰ میلیارد دلاری نیز برای پروژه‌های خود در داخل اسرائیل برپا کرده‌اند.

گسترش سویه اومیکرون ویروس کرونا باعث شده است که سفر بنت محدودتر از طرح اولیه آن باشد و تنها رویداد مهم آن، دیدار با شیخ محمد خواهد بود. آقای بنت برخلاف برنامه اسرائیلی‌ها برای دیدار از پاویلیون اسرائیل در نمایشگاه جهانی به دبی نمی‌رود. او در ضمن همراهانی کمتر از معمول خواهد داشت و از ده‌ها روزنامه‌نگار مقیم اسرائیل که پیش‌تر به همراهی در آن سفر دعوت شده بودند، شنبه‌شب خواسته شد سفر خود را لغو کنند. بنت احتمالا روز دوشنبه به اسرائيل بازمی‌گردد و نشستی خبری نیز  در پی آن در کار نخواهد بود. 

روابط اسرائیل با بحرین و مراکش نیز پیشرفت‌هایی چشمگیر یافته است ؛گرچه رویدادهای سودان باعث شده است که تکلیف صلح بین خارطوم و تل‌آویو هنوز روشن نباشد. خبر عادی‌سازی روابط دو کشور نخست در اکتبر ۲۰۲۰ اعلام شد و توافق رسمی در آن زمینه در ژانویه ۲۰۲۱ به امضا رسید. اما درون دولت انتقالی سودان اختلافاتی در این مورد وجود داشت و کودتای اخیر در آن کشور هم اوضاع را پیچیده‌تر کرده است. 

بسیاری از اسرائیلی‌ها امید به عادی‌سازی روابط با بزرگترین کشور منطقه، عربستان سعودی، دارند. اما اگرچه شاهد مواردی از همکاری آن دو کشور در زمینه‌هایی همچون حریم هوایی بوده‌ایم، به نظر می‌رسد که ریاض بدون برداشته شدن گام‌هایی جدی در پیوند با حل مسئله فلسطین، دست به این اقدام نمی‌زند. به گزارش بسیاری از رسانه‌ها، نتانیاهو در نوامبر ۲۰۲۰ سفری غیرعلنی به شهر نئوم در عربستان سعودی داشت و در آن‌جا با شاهزاده محمد بن سلمان، ولیعهد و قدرتمندترین چهره سیاسی آن کشور، دیدار کرد. مقامات سعودی خود را به عنوان کشوری بزرگ در جهان اسلام و مقر سازمان همکاری اسلامی، همچنان در قضیه فلسطین مسئول می‌دانند.

ریاض و ابوظبی به‌رغم اشتراکات بسیار، اختلافاتی نیز در زمینه سیاست خارجی دارند. مثلا ابوظبی در سال ۲۰۱۹ شروع به خروج نیروهای خود از جنگ داخلی یمن کرد؛ جایی که عربستان سعودی در صدر ائتلافی نظامی از دولت قانونی در مقابل شورشیان حوثی مورد حمایت حکومت ایران دفاع می‌کند. در چند ماه گذشته شاهد اختلاف عربستان و امارات بر سر تولید نفت نیز بوده‌ایم.

روند اصلاحات در امارات اما محدود به دیپلماسی نیست و شتابی گسترده و در جهت‌های مختلف دارد. ابوظبی اخیرا اعلام کرد که هفته کاری خود را منطبق با هفته رایج در بیشتر نقاط جهان می‌کند و از این به بعد روزهای شنبه و یکشنبه تعطیل خواهند بود (پیش از این جمعه و شنبه تعطیل بودند.) این کشور در ضمن به همراه عربستان سعودی در اقدامی کم‌سابقه، شروع به صدور شهروندی برای برخی از مهاجران مقیم آن کشور کرده است.

منبع تصویر،TWITTER