منوچهر وثوق یکی از پرکارترین بازیگران سینمای قبل از انقلاب

• علی مصلح

نام اصلی‌اش عباس رضایی وثوق بود و به گفته خودش با حضور در تئاتر دبیرستانی و پیشاهنگی بازیگری را آغاز کرد. سپس به عنوان بازیگر تئاتر زنده برای تلویزیون ملی ایران فعالیت ‌کرد.

در ۲۱ سالگی و بعد از بازی در یکی از همین تئاترها حسین مدنی او را برای بازی در یکی از نقش‌های فرعی فیلم "جاهل‌ها و ژیگول‌ها" محصول ۱۳۴۳ انتخاب کرد که تحت تاثیر فیلم مشهور "داستان وست‌ساید" ساخته شده بود.

به این ترتیب راه او به سینما باز شد و بعد آشنایی با اسماعیل کوشان باعث شد دو سال بعد در فیلم "مرد نامرئی" که اقتباسی از داستانی به همین نام اثر هربرت جرج ولز بود، نقش اصلی را بازی کند.

او یکی از بازیگران ثابت استودیو پارس‌فیلم متعلق به اسماعیل کوشان شد و خیلی زود نقش‌های مهم فیلم‌های این استودیو نصیبش شد. علاوه بر این، او در همان نیمه دهه ۱۳۴۰ در آثار فیلمسازان دیگری مانند مهدی ژورک و مهدی رئیس فیروز هم نقش اول بازی کرد.

منوچهر وثوق تا آخر دهه ۱۳۴۰ در فیلم‌های عامه‌پسند در کنار هنرپیشه‌های مشهور آن دوران مانند فروزان، تقی ظهوری، همایون، گوگوش و دیگران مقابل دوربین رفت.

اما فیلمی که به شهرت او کمک زیادی کرد، "چرخ بازیگر" محصول ۱۳۴۷ به تهیه‌کنندگی عباس شباویز سینماگر سرشناس و بانفوذ سینمای ایران در دوران قبل از انقلاب بود که در تولید فیلم‌های مهمی مانند "قیصر" و "خداحافظ رفیق" نقش تعیین‌کننده داشت.

یکی از متفاوت‌ترین فیلم‌های منوچهر وثوق در ابتدای دهه ۵۰ ساخته شد؛ "کاکو" به کارگردانی شاپور قریب و در نقش مقابل ناصر ملک مطیعی و آفرین. در ادامه این دهه او که به شهرت رسیده بود، با دیگر فیلمسازان پرکار و موفق سینمای فارسی مانند رضا صفایی، امیر شروان، سعید مطلبی و سیامک یاسمی همکاری کرد.

منوچهر وثوق هم توانایی بازی در نقش‌ کمدی را داشت هم می‌توانست آواز بخواند هم در فیلم‌های ملودرام و اشک‌انگیز مقابل دوربین برود.

در یکی از این ملودرام‌ها، "درختان ایستاده می‌میرند"، که در همان ابتدای دهه ۱۳۵۰ ساخته شد، با آذر شیوا همبازی بود. "زن باکره"، دومین تجربه فیلمسازی زکریا هاشمی، دیگر فیلم مهم کارنامه آقای وثوق بود که نقش اصلی‌اش را بازی ‌کرد. مرتضی عقیلی، مهدی فخیم‌زاده و فرامرز صدیقی دیگر بازیگران فیلم بودند که با الهام از تراژدی‌های ویلیام شکسپیر پایانی غم‌انگیز و دردناک داشت.

در حالی که او از زیر سایه شباهت به فردین بیرون رفته بود و بتدریج به عنوان ستاره سینمای عامه‌پسند ایران برای خود تشخصی به دست آورده بود، پیروزی انقلاب اسلامی زندگی‌اش را در ۳۵ سالگی زیر و رو کرد.

او بعد از آنکه محمدرضا پهلوی ایران را ترک کرد، پیش از پیروزی انقلاب، به لندن رفت اما به گفته خودش چند ماه بعد با او تماس گرفتند که می‌تواند برگردد. هنوز سینمای بعد از انقلاب شکل نگرفته بود و به همین دلیل به بازی در تئاتر دعوت شد. اما بتدریج محدودیت برای بازیگران مشهور دوران قبل از انقلاب آغاز و فعالیت او به عنوان بازیگر ممنوع شد.

منوچهر وثوق جزو بازیگرانی بود که به دادگاه انقلاب احضار شدند و از آنها تعهد گرفته شد کاری برخلاف "موازین اسلام "انجام ندهند.

او در مصاحبه‌ای به بی‌بی‌سی گفت بعد از این اتفاق، پنج سال در ایران بیکار بود تا اینکه مصاحبه‌ای از سیدمحمد خاتمی وزیر وقت فرهنگ و ارشاد اسلامی باعث شد به توصیه پدرش ایران را در اوایل دهه ۱۳۶۰ ترک کند.

خروج او از مرز پاکستان مخفیانه بود و سپس به لندن رفت و تا آخر عمر در این شهر سکونت داشت. مهم‌ترین فعالیت او بعد از ترک ایران، حضور در مجموعه‌ای طنز به نام "واریته آخوندی" به تهیه‌کنندگی رضا فاضلی بازیگر و کارگردان سینمای قبل از انقلاب و کارگردانی غلامرضا سرکوب بود که در آن با مسئولان جمهوری اسلامی شوخی‌های تندی می‌شد.

او از نسل بازیگرانی بود که طی مدت کوتاهی به شهرت و محبوبیت رسیده بودند و در کمتر از دو دهه در آثار پرشماری بازی کرد اما وقتی دوران بلوغ و پختگی‌اش فرا رسید، انقلاب اسلامی سرنوشتش را تغییر داد.

در فضای انقلابی سال‌های اول دهه ۱۳۶۰، سینمای ایران به شکل دیگری بازسازی شد و تولید فیلم با کارگردانان و تهیه‌کنندگان جدید از سر گرفته شد و دیگر جایی برای او وجود نداشت. این بازیگر یکی از نمادهای سینمای قبل از انقلاب به شمار می‌رفت و وادار به نوعی تبعید خودخواسته شد.

منوچهر وثوق هرچند در کتاب‌های تاریخ سینمای ایران به اندازه بازیگرانی مانند بهروز وثوقی، محمدعلی فردین و ناصر ملک مطیعی صاحب اعتبار و آوازه تلقی نشده است، اما فیلم‌های فراوانی که در دهه‌های ۴۰ و ۵۰ بازی کرده بود، باقی ماندند و نسخه‌های ویدئویی آن فیلم‌ها در سال‌های بعد از انقلاب مخفیانه در خانه‌ها دست به دست می‌شد.

به همین دلیل او برای نسلی که قبل از انقلاب را تجربه نکرده و فیلم‌های آن دوران را روی پرده سینما ندیده بود، در قاب کوچک تلویزیون به چهره‌ای آشنا تبدیل شد و شهرتش تا سال‌ها بعد امتداد پیدا کرد.