آيا استراتژی زرقاوی را داعش در عراق تحقق می‌بخشد؟

ابومصعب الزرقاوی، مردی که القاعده را در عراق ساخت، در نامه ای به اسامه بن لادن در ژانويه ۲۰۰۴ در مورد حمله به شيعيان نوشت "هدف گرفتن و حمله به سمبل های مذهبی، سياسی و نظامی شيعيان، آنها را مجبور می کند که خشم خود را نسبت به سنيان نشان دهند و دست به انتقام بزنند. اگر ما موفق شويم آنها را به جنگی فرقه ای بکشانيم، اين کار می تواند سنيان خواب آلودی را که از نابودی و مرگ وحشت دارند بيدار کند".

زرقاوی تا زمانی که بوسيله نيروهای آمريکائی در جولای ۲۰۰۶ کشته شد اين سياست خود را با وجود انتقادات الظواهری ادامه داد. الظواهری اين استراتژی را در نامه ای در جولای ۲۰۰۵ بصورت سوال و غيرمستقيم از چند جهت مورد انتقاد قرار داد. اينکه کشتن شيعيان معمولی منفعتی برای جهاد ندارد و چون شيعيان نا آگاهند قابل بخشش اند، و گشودن چندين جبهه به نفع جهاد بر عليه آمريکا نيست؛ و اينکه "و آيا برادران فراموش می کنند که ما بيش از صد نفر زندانی در بازداشت ايران داريم که بسياری از آنها از کادرهای رهبری اند و در کشورهايشان هم تحت تعقيب اند". اين نشانه بارزی از اختلاف رهبران القاعده با زرقاوی بود، هرچند اين اختلاف به جدائی زرقاوی که امير القاعده در عراق بود، از القاعده نکشيد.

خصوصيات طبقاتيش زرقاوی را از سران تحصيلکرده القاعده، بويژه اسامه بن لادن و ايمان الظواهری، کاملا متمايز می کرد. زرقاوی در يکی از فقيرترين محله های زرقا در اردن رشد و تحصيلات دوره متوسطه را ترک کرده بود. معروف است که بدن زرقاوی آنقدر خالکوب شده بود که به "مرد سبز" معروف شده بود. ا و در ايام جوانی فردی مشروب خور بود و چند بار بخاطر دزدی، کلاهبرداری، معامله مواد مخدر، حمله به زنان و کتک کاری در حال مستی زندانی شده بود . از زندان بود که تحت تاثير اسلام جهادگرا قرار گرفت و به افغانستان رفت ولی اين زمانی بود که روسها از افغانستان خارج شدند و جهاد مسلحانه برای او ميسر نشد و او هم بعد از مدتی به اردن بر گشت. در اردن بخاطر فغاليت های جهادی و برنامه ريزی عملياتی دستگير و به ۱۵ سال زندان محکوم شد. سر انجام در سال ۱۹۹۹ عفو شد و مجددا به افغانستان رفت و فعاليت اش را در هرات تحت عنوان جماعت التوحيد و الجهاد شروع کرد .بعد از حمله آمريکا با کمک رابطه های ايرانی اش به ايران رفت و گويا مدتی در ايران ماند و سپس با انصار الاسلام در کردستان نزديک شد تا اينکه عمليات اش را بعد از حمله آمريکا، در عراق شروع کرد و در سال ۲۰۰۴ رسما به عضويت القاعده پذيرفته شد .

استراتژی زرقاوی با آنکه در عراق تا اندازه ای پيش رفت ولی با توجه به اقدامات موثر آمريکائيان در جهت سازماندهی قبايل سنی و نيز تدابير آگاهانه رهبران شيعه بويژه آيت الله سيستانی، سر انجام با شکست روبرو شد. تاکتيک های بيرحمانه تشکيلات القاعده عراق موجب شکل گيری جنبش بيداری و يا شورای ملی نجات عراق شد که با حمايت مالی آمريکا توانست تا سال ۲۰۰۹ بيش از صد هزار تن از قبايل سنی بر عليه القاعده را جذب کند. جنبش بيداری سهمی اساسی در شکست القاعده در عراق داشت، بطوريکه در سال ۲۰۱۰ القاعده عراق انقدر ضعيف شده بود که ارتباطش را با رهبری القاعده از دست داده بود.

پس از آنکه زرقاوی کشته شد القاعده عراق تحت عنوان دولت اسلامی عراق سازماندهی شد که ابو عمرالبغدادی رهبری آن را بعهده گرفت. ابو عمر البغدادی هم در آپريل ۲۰۱۰ بوسيله نيروهای مشترک عراقی و آمريکائی کشته شد. بعد از او ابوبکر البغدادی، که نام اصليش ابراهيم عواد ابراهيم علی البدری است،يعنی همان کسی که اکنون خود را خليفه دولت اسلامی(داعش) می داند، رهبری دولت اسلامی عراق را بعهده گرفت. بر خلاف زرقاوی ابوبکر البغدادی دکتر خطاب ميشود ونه شيخ؛ و گفته می شود که دارای پی اچ دی از دانشگاه اسلامی بغداد است، ولی ابوبکر البغدادی استراتژی و سياست های بسيار خشن زرقاوی را ادامه داد.

ابوبکر البغدادی از شرايطی که در سوريه و همين طور در عراق ما بعد آمريکا بوجود آمده بود استفاده کرد ودولت اسلامی عراق و شام را از افول نجات داد و منطقه وسيعی را تحت کنترل خود در آورد. نقش ايران را با هم باتوجه به نزديکی وحمايت اش از سياست های دولت های مالکی و بشار اسد، در ايجاد چنان شرايطی در عراق و سوريه هم به هيچ وجه نمی توان دست کم گرفت. گرفتن، نگهداشتن و توسعه متصرفات و همين طور سياست تهاجم و کشتار شيعيان در واقع ادامه استراتژی زرقاوی اند هر چند نه زرقاوی و نه ديگر گروههای نزديک به شبکه القاعده هر گز تا اين ميزان به موفقيت دست نيافته اند. ادامه اين استراتژی و شايد مهمتر از هر چيزايجاد خلافت، برهبری ابوبکر البغدادی، موجب چنان شکافی شد که الظواهری رهبر القاعده از داعش قطع ارتباط کند و جبهه النصره را بمثابه شاخه رسمی القاعده در سوريه بپذيرد. در ۲ فوريه ۲۰۱۴ بود که الظواهری طی بيانيه ای اعلام کرد"القاعده الجهاد اعلام می کند که هيچ ارتباطی با دولت اسلامی عراق و شام ندارد. القاعده آن را بوجود نياورد [......]، بنابراين شاخه ای از القاعده نيست و رابطه تشکيلاتی بين اين دو وجود ندارد و القاعده مسئول رفتار آن نيست".

با وجود د اين شکافها، داعش بمثابه يک گرايش راديکال تر در جبهه وسيعتر القاعده بحساب می آيد. ولی بدنبال اختلاف نظر و درگيری های خونين داعش با جبهه النصره نه تنها الظواهری بلکه بعضی از مهمترين ايدئولوگهای راديکال سلفی منجمله محمد ابن المقدسی، که تاثير زيادی روی زرقاوی داشت، و همين طور ابو قتاده داعش را جريانی انحرافی دانستند واعلام خلافت را از جانب اين گروه محکوم کردند. ابو قتاده پديده دولت اسلامی را در حد يک حباب ارزيابی کرده است.

همانطور که اشاره شد، با نارضايتی سنيان از سياست های انحصارگرانه دولت مالکی تشنجات شيعه-سنی مجددا شروع شد و با متصرفات داعش در عراق اوج تازه ای به خود گرفت. سازمان های معتبری هم چون عفو بين الملل بطور همه جانبه ای سياست های بسيار خشن، بيرحمانه و مغاير با ابتدائی ترين مبانی حقوق بشری داعش را بر عليه شيعيان، يزيديان، کردان و پيروان ديگر مذاهب و مخالفان گزارش کرده اند. اخيرا داعش حتی در وبسايتی از عمل تکان دهنده برده کردن و توزيغ زنان يزيدی بين جنگجويان دولت اسلامی دفاع کرده است و غنيمت گرفتن "کفار" را بمثابه برده عملی اسلامی دانسته است.

فشار و کشتار آنهائی که با داعش همسو نيستند و تسليم اراده آن نمی شود همچنان با شدت ادامه دارد ولی آنچه اخيرا در گزارش ديگر سازمان عفو بين الملل هم تکان دهنده و نگران کننده است آدم ربائی و قتلهای انتقام جويانه شبه نظاميان شيعه بر عليه سنيان است. عملکرد گروههای شبه نظامی شيعه منجمله اعضای تيپ بدر، سپاه مهدی، کتائب حزب الله و عصائب اهل حق که با دولت عراق نيز مرتبط اند از اين جهت بسيار نگران کننده است که ممکن است ابعاد يک جنگ فرقه ای بين شيعيان و سنيان را بمرحله ای برساند که زرقاوی در استراتژی خود سخت در آرزوی تحقق آن بود.

چنانچه دولت عراق نتواند در رفع تبعيضات بر عليه سنيان قدم های جدی بردارد و زمينه را برای وحدت نيروهای ميانه رو سنی و شيعه فراهم کند، جلوگيری از تشديد جنگ های فرقه ای مشکل خواهد شد. در آنصورت احتمالا تشنجات گسترش خواهد يافت و شرايط فاجعه باری همه منطقه را فرا خواهد گرفت. تداوم بی ثباتی، ناامنی و هرج و مرج شرايط باروری برای رشد هر چه بيشتر نيروهای راديکال و از جمله داعش و القاعده فراهم می کند. گسترش جنگ های فرقه ای می تواند کار آيی دولت های عبادی را در عراق و حامی نزديکش جمهوری اسلامی ايران و حتی دولت های غربی را بر عليه داعش بشدت کاهش دهد و به داعش هم کمک کند که دست به تحکيم موقعيتش در سرزمين های اشغال شده بزند. هر چند داعش بمثابه يک دولت و نيروی راديکال سلفی در مدتی طولانی تر، چه از نظر ايدئلوژيکی و چه استراتژی سياسی داخلی و خارجی اش، بسيار شکننده است، اما شرايطی که مطرح شد به داعش امکان می دهد که دوام بيشتری پيدا کند وهم در سوريه و هم در عراق و حتی فراتر از آن دست به تهاجم بيشتری بزند.