جایگاه نخبگان وشایستگانی همچون دکتر سعید مدنی زندان نیست!

 شایان اقبالی

پس از سپری شدن حدود یازده ماه از بازداشت و زندانی شدن دکتر سعید مدنی در بازداشت گاه 209 زندان اوین،هنوز پرونده وی در دادگاه بررسی نشده است.حدود دوهفته پیش بود که قاضی پیرعباسی باعنوان نقص در پرونده،اقدام به بازگردندان پرونده به بازپرسی نمود و به این ترتیب دوباره وبرای چندمین بار دکتر مدنی به بازداشتگاه بازگردانده شد.مختصر نگاهی به کارنامه علمی و پژوهشی دکتر سعید مدنی نشان می دهد دکتر سعید مدنی یکی از نخبگان علمی و جامعه شناسی کشور است که باید از وی برای درک و فهم آسیب های اجتماعی  بیش از گذشته مدد خواست.

دکتر سعید مدنی آسیب شناس اجتماعی و یکی از جامعه شناسان سرشناس ایرانی است.وی متولد 1339 در شهر اصفهان است.او مدرک لیسانس خود را در سال1365 از دانشگاه اصفهان دریافت کرد و در سال 1370 موفق شد از تز کارشناسی ارشد (فوق لیسانس)خود دفاع کند.مدنی در سال 1387 توانست دکتری جرم شناسی خود را از دانشگاه ساوترن پاسفیک امریکا دریافت کند.در طی بیست و هفت سال گذشته تاکنون دکتر مدنی دهها کتاب ،مقاله تحقیقی -پژوهشی و نیز مطالب مطبوعاتی در خصوص آسیب های اجتماعی،آموزش و پرورش،فقر،مصرف مواد مخدر،فحشا ،حقوق کودکان و نیز رفاه اجتماعی منتشر کرده و دهها مصاحبه نیز با وی در این خصوص صورت گرفته و منتشر شده است.

مدنی هرگاه برایش فرصتی مهیا شده با تمام وجود توان و اندیشه خود را برای حل و فصل مسائل اجتماعی مبتلا به جامعه ایرانی در اختیار عموم قرار داده است.او هیچگاه به بهانه سیاسی یا وابستگی فکری به جریان خاصی از پذیرش مسئولیت های علمی و پژوهشی و اصلاحی کناره نگرفت و تا روزهای پیش از بازداشت برای سازمان ها و نهادهای علمی و پژوهشی و اجرایی داخلی در حال تدوین پژوهش و برنامه بود.نظری به سابقه علمی و پژوهشی مدنی نشان می دهد این محقق برجسته در چند دهه اخیر خود را وقف مسئله شناسی اجتماعی در ایران و یافتن راه حل برای این مسائل کرده است.

پژوهش ها

یکی از اولین پژوهش های مدنی بررسی علل افت تحصيلی دانش آموزان پايه اول دبستان در شهر تهران (70-1369)است که در آن مدنی در پی یافتن علل افت آموزشی در میان دانش آموزان تهرانی است. در پژوهش بعدی یعنی بررسی راهبردهای آموزشی و اطلاع رسانی صرفه جويی در مصرف انرژی (1375)مدنی در پی ارائه راهبردهایی برای کاهش مصرف انرژی در ایران است.در سال های بعد و به تدریج دکتر مدنی بیش از گذشته بر موضوعات مربوط به آسیب های اجتماعی و نیز موسسات امدادی و سازمان های تامین اجتماعی(بهزیستی و تامین اجتماعی) متمرکز می شود.در سال 1377 مدنی به بررسی سهم موسسات امدادی تحت نظارت سازمان بهزيستی کشور در نظام جامع تامين اجتماعی می پردازدو در پژوهش دیگری به بررسی نظام جامع رفاه اجتماعی در ايران (79-1377)می پردازد.ضمن توجه گسترده و چند جانبه مدنی در این تحقیقات به نقش سازمان های امدادی در توسعه متوازن ایران دلمشغولی های وی در این روند به تدریج متوجه آسیب شناسی اجتماعی در ایران معاصر می گردد.کمااینکه در پژوهشی دیگر که به نام وی ثبت است این جامعه شناس و آسیب شناس اجتماعی به ارزيابی سريع وضعيت سوء مصرف مواد در ايران (79-1377)توجه جدی نشان می دهد.مصرف مواد مخدر در دهه های اخیر در ایران رشد زیادی را تجربه کرده است و مدنی در این خصوص اثارقلمی و پژوهشی متعددی را در اختیار آسیب شناسان و متولیان امر قرار داده است.در این مورد این جرم شناس تحقیق دیگری با عنوان ارزيابی تجارب مديريت کاهش تقاضای مواد طی دو دهه اخير(1380-1358)  به ابعاد دیگری از موضوع پرداخته است.یان تحقیقات سرانجام به پژوهش بنیادین دیگری منجر می شود که به تدوين سند جامع پيشگيري اوليه از اعتياد(1388-1389)برای ستاد مبارزه با مواد مخدر کشور منجر می شود.

در پژوهشی دیگر این جامعه شناس  با دیدی تطبیقی به بررسی شاخص های رفاه و تامين اجتماعی در ايران و جهان (79-1378)پرداخته است.بررسی های موجود نشان می دهد بدلیل مسائل و مشکلات اجتماعی،اقتصادی و فرهنگی جاری در ایران ما اختلالات روانی در جامعه روندی صعودی داشته است.در یک تحقیق عمیق و عالمانه مدنی به بررسی همه گيرشناسی اختلالات روانپزشکی در ايران (80-1379)نگاه جامعی افکنده است. مرور مطالعات تعيين كننده هاي اجتماعي سلامت در ايران بر مبناي مدل سازمان جهاني بهداشت(1388-1389)نیز در این خصوص مطالعه دیگری است که دکتر سعید مدنی بدان پرداخته است.جمع بندی مباحث نظام جامع رفاه و تامين اجتماعی (1381)دیگر پژوهشی است که نظام جامع رفاه اجتماعی در ایران و ضرورت جهت گیری های چند جانبه ویافتن رویکردی جامع نسبت به آن به بحث کارشناسانه گذارده شده است.

یکی دیگر از دلمشغولی ها و نگرانی های مدنی فقر و پیامدهای انسانی،اجتماعی و فرهنگی آن و نیز علل گسترش فقر و راههای فایق آمدن بر آنها است.در این خصوص دکتر سعید مدنی در تحليلی بر شاخص های فقر و نابرابری در ايران (1381)به ارائه گزارشی مبسوط در این خصوص همت می گمارد و در تحقیق دیگری با عنوان پيامدهای فقر در ايران(1381)به ابعاد دیگری از موضوع می پردازد.گفته شد حقوق کودکان یکی از دیگر از علایق ملی و پژوهشی این اندیشمند است در این خصوص او در تحقیقی منحصر به فرد به بررسی وضعيت کودک آزاری در ايران (82-1381)پرداخته است.در همین خصوص دکتر مدنی با پژوهش تدوين برنامه عمل كنترل و كاهش خشونت عليه كودكان در ايران(1388)نتیجه پژوهش های خود را جهتی راهبردی می دهد و به ارائه راهکارهایی تحقیقی برای کنترل و کاهش خشونت علیه کودکان می پردازد.

سنجش وضعيت سرمايه اجتماعي در ايران( 1385-1386 ) عنوان پژوهش دیگری از دکتر مدنی است که در آن به وضعیت سرمایه اجتماعی در ایران پرداخته شده است.

ارزيابی سريع وضعيت روسپيگري در شهر تهران(1385-1386) و همچنین  ارزيابی سريع وضعيت روسپيگري در شهرهاي شيراز و بروجرد(1387-1388)از دیگر مطالعاتی است که توسط این آسیب شناس برجسته به رشته تحریر در آمده است.پژوهش بعدی مدنی یعنی جابجايي جمعيت ، مهاجرت و ايدز در ايران(1387-1388 )  نیز از زاویه دیگری به این موضع پرداخته است.در تحقیقات دیگری با عنوانمباني نظري اصول و روشهاي برنامه هاي اجتماع محور(1387) و همچنین بررسي وضعيت نظام رفاه اجتماعي در ايران(1387-1388) مدنی ماحصل تلاش های چند ساله خود درخصوص برنامه های اجتماع محور و نظام رفاه اجتماعی در اختیار کارشناسان،مجریان و محققان قرار می دهد.نگاهی به لیست پژوهش های دکتر سعید مدنی نشان می دهد که وی با نگرشی علمی در پی شناسایی زمینه ها و علل بروز آسیب های اجتماعی و انرافات اجتماعی و ارائه راهکارهای علمی و پژوهشی در  این خصوص و به ویژه از طریق تغییر نگرش به سازمان های رفاهی جامعه همچون سازمان بهزیستی و سازمان تامین ورفاه اجتماعی بوده است.این پژوهش ها به سفرش وبرای سازمان ها و اداراتی چون معاونت انرژی وزارت نيرو، موسسه عالی پژوهش تامين اجتماعی،سازمان بهزيستی کشور، موسسه عالی پژوهش تامين اجتماعی، مرکز ملی تحقيقات علوم پزشکی، مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی، صندوق کودکان سازمان ملل متحد در ايران (يونيسف)، دفتر برنامه مواد و مبارزه با جرائم سازمان ملل متحد در ايران، دانشگاه علوم بهزيستي و توانبخشي ،سازمان مديريت و برنامه ريزي، وزارت بهداشت ،درمان و آموزش پزشكي، سازمان بين المللي مهاجرت و ستاد مبارزه با مواد مخدر صورت گرفته است.این حسن نیت و دغدغه به جز اینکه نشان و گواهی است از نگرانی ها و مسئولیت پذیری های این محقق برجسته نشان از چه چیز دیگری می تواند داشته باشد.دانشمند و محققی چون سعید مدنی باید این روزها در کار پژوهش و تحقیق باشد.جامعه ایران امروز درگیر مسائل و مشکلات متعدد اجتماعی و آسیب های اجتماعی گوناگونی است که حل وفصل آن نیازمند یاری همه کوشندگان این حوزه و سایر کارشناسان و مسئولان است.آیا در چنین اوضاع واحوالی عاقلانه است که جامعه از وجود چنین اندیشمندانی محروم شود؟چنین محققی آنهم با چنین کارنامه ای اگر در هرجای دیگر دنیا ساکن بود ایا امروز در بازداشتگاه روزگار می گذارند؟یا اینکه با مسئولیت پذیری های شخصیت علمی و فکری وی، در پی حل و فصل مسائل و اسیب های اجتماعی بود؟ملت ایران بیش از گذشته نیازمند محققان دلسوخته،مسئولیت پذیر واندیشمندی چون مدنی است.ایا عقلای دستگاه های ذیربط برای آینده این مرز وبوم ،برای شخصیت های اندیشمند و عالمی چون دکتر مدنی ارزش و قربی قایل است؟

مقالات

افزون بر پژوهش دکتر مدنی با ارائه مقالات علمی و پژوهشی متعددی در مجامع علمی و برنامه ریز و یا نشریات تخصصی به بیان دیدگاهها و نظرات کارشناسانه خویش پرداخته است.برخی از مهمترین مقالات دکتر مدنی در ادامه این نوشته معرفی می شود.در این مقالات همچون پژوهش های معرفی شده دکتر مدنی به مسائل مهم و ساسی جامعه شناختی در ایران پرداخته است.برخی مقالات به زبان انگلیسی و بخش عمده ای از آن به زبان فارسی است.نگاه تخصصی و غیر احساسی و بدور از جناح بندی های مرسوم سیاسی به مسائل اجتماعی توسط دکترمدنی،نشان داده می توان به قول وبر وجه دانشمندی و اندیشمندی را از وجه کنشگری سیاسی تا حد زیادی دور نگاه داشت.مدنی در این تحقیقات بدنبال کشف حقایق جامعه شناختی است نه محکوم کردن این و آن،در پی ارائه راه حل کارشناسانه برای حل مسائل اجتماعی است و در این راه هرگز خِسّت به خرج نداده و از هیچ تلاش علمی و پژوهشی فروگذار نبوده است.برای مدنی سرنوشت ایرانیان مهمتر از فروکاستن مسائل به سیاسی اندیشی است.یافتن راه کار برطرف کردن مشکلات و مسائل جامعه از رهگذر تبادل نظر و گفتگوی اندیشمندانه می گذرد و در این راه کار مدنی خود پیشقراول است.کارنامه دکتر مدنی نشان از تلاش شگرف و خستگی ناپذیر وی دارد.کارنامه ای درخشان و روشن ،به نحوی که هر جناحی در کشور حاکم بوده،علیرغم تفاوت نگرش و دیدگاه سیاسی با مدنی،نتوانسته خودرا بی نیاز از تحقیقات و پژوهش های مدنی بداند.اما در یکی دوسال اخیر گویا برخی امنیتی اندیشان بی توجه به توانایی های خارق العاده دکتر مدنی به عنوان کارشناسی دلسوز و مورد وثوق همه کارشناسان و اهل فن در ایران و چهره ای شناخته شده در عرصه مباحث اجتماعی،صرفا برای دستیابی به سناریوهای خود مدنی را روانه بازداشتگاه کرده و بسیاری از حقوق اساسی وی را نادیده گرفته اند.نگاهی به فهرست مقالات مدنی نشان می دهد ما ایرانیان بیش از گذشته نیازمند استفاده از نظرات این کارشناس برجسسته هستیم.

- استراتژيهای کاهش آسيبهای اجتماعی در برنامه های اول و دم توسعه (1377)

(اولين همايش تدوين برنامه سوم توسعه کشور، سازمان برنامه و بودجه)

- واکنش های روانی جمعی در مواجهه با احساس شکست (1377)

(همايش آسيب شناسی يک انقلاب، دانشگاه صنعتی شريف)

- بررسی تطبيقی ديدگاههای رفاه اجتماعی درايران (1378)

(سمينار توسعه اجتماعی، وزارت کشور)

- آسيبها، انحرافات اجتماعی و فقر در ايران (1379)

(سمينار فقر در ايران، دانشگاه علوم بهزيستی و توانبخشی)

- تامين اجتماعی و رفاه اجتماعی: شاخص شناسی برای تبيين و سنجش (1379)

(فصلنامه تامين اجتماعی، موسسه عالی پژوهش تامين اجتماعی)

- بررسی تغييرات الگوی مصرف مواد معتادان کشور (1381)

(همايش ملی آسيب های اجتماعی در ايران، انجمن جامعه شناسی ايران)

نقد و بررسی رويکرد نسبت به نظام جامع تامين اجتماعی در برنامه سوم توسعه براساس رويکرد اجماعی کارشناسان پيرامون اين نظام (1381)

{همايش چالش ها و چشم اندازهای توسعه ايران، موسسه عالی آموزش و پرورش مديريت و برنامه ريزی (سازمان مديريت و برنامه ريزی کشور)}

- نقد و بررسی رويکرد سه برنامه توسعه در مبارزه با اعتياد و ارائه اولويت هايی برای برنامه چهارم توسعه (1381)

{همايش چالش ها و چشم اندازهای توسعه ايران، موسسه عالی آموزش و پژوهش مديريت و برنامه ريزی (سازمان مديريت و برنامه ريزی کشور)}

- مبانی اختلافی در طراحی نظام جامع رفاه و تامين اجتماعی (1381)

(فصلنامه رفاه اجتماعی، سال اول، شماره 4، تابستان 1381، دانشگاه علوم بهزيستی و توانبخشی)

- چالش های فراروی در تدارک تور ايمنی در ايران (1381)

(فصلنامه راهبرد، پاييز1380، مرکز تحقيقات استراتژيک)

- پيامدهای جنسيتی تخريب سرمايه اجتماعی در ايران (1381)

(همايش توانايی های زنان درايران، مرکز مطالعات و تحقيقات زنان، دانشگاه تهران)

(فصلنامه پژوهش زنان، شماره 5، بهار1382)

- چشم انداز فراروی تامين اجتماعی در ايران (1383)

(همايش پنجاهمين سال تاسيس سازمان تامين اجتماعی)

(فصلنامه تامين اجتماعی، شماره15، ص 321-289)

- ويژگيهاي مشتريان تن فروشي از ديدگاه زنان تن فروش

(فصلنامه رفاه اجتماعي،شماره 34)

-ادوار مديريت اعتياد در ايران

فصلنامه رفاه اجتماعي،شماره 27)

• Gendered Impacts of Declining Social Capital (2004) ٬ Women ‘s

Reaserc٬ Journal of the Center for Woman ‘s Studies ٬ University of 

Tehran

• Women , Gender and Addicition in Iran (2005) , Encyclopdia of Woman in Islamic Country , Harward University , Brill
• ·         Drug Management in Iran: A periodical schema(2010),Addiction Research & Theory,(Being Printed)

کتاب

در کنار تلاش  گسترده مدنی در حوزه مقاله نویسی و مطالعات میدانی تاکنون بازار کتاب ایران شاهد انتشار 9 کتاب ارزشمند دکتر مدنی بوده است.به جز یک کتاب که ماحصل تلاش مدنی در حوزه سیاست است هشت کتاب دیگر رویکردی جامعه شناختی داشته و به مباحث اجتماعی و اسیب های اجتماعی پرداخته است.این اثار عموما افزون بر تازگی و ویژگی علمی نویسی و رویکرد پژوهشی بر مباحث مهمی چون کودک آزاری و خشونت علیه کودکان و حقوق آنها،فقر،اعتیاد و نظام جامع تامین اجتماعی را برای مخاطبان خود به بحث و بررسی گذاشته است.فهرست این 9 اثر که یکی از انها ترجمه و مابقی یا تالیف وتحقیق یا گردآوری است به شرح زیر است:

1. فقر در ايران (مجموعه مقاله)/ گردآوری و تنظيم (1379)
2. مجلس ششم، بيم ها و اميدها (مجموعه مقاله)/ گردآوری و تنظيم (1380)
3. به سوی نظام جامع رفاه اجتماعی/ گردآوری و تنظيم (1378)
4. كودك ازاري در ايران(1383)
5. روانشناسی و تغییرات اجتماعی/ ترجمه (1386)
6. جماعت گرایی و برنامه های جماعت محور/تالیف(1389)نشر یادآوران
7. خشونت علیه کودکان در ایران/تالیف(1390)نشر آشیان
8. اعتیاد در ایران/تالیف(1390)نشر ثالث
9. آسیب شناسی حقوق کودکان در ایران(1390)/نشر میزان

دکتر سعید مدنی اینک در اوج پختگی علمی و ثمر دهی پژوهشی است.در برخی گزارش ها از وضعیت نامناسب وی در بازداشتگاه خبرهای منتشر شده است.مدنی و مدنی ها سرمایه های علمی و پژوهشی ملّت ایران هستند.به ثمر نشستن این سرمایه های فکری ماحصل هزینه های انسانی واقتصادی بسیاری است.استفاده از توان و ظرفیت های این دست از محققان یک تکلیف ملّی و وطنی است .امید است با نگرشی دوباره و از سر شفقت به منافع ملّی مدنی و مدنی ها بتوانند همچنان به خدمات برجسته و عمیق علمی و فرهنگی خویش به جامعه ایران استمرار دهند.زندان جای مدنی نیست.دانشگاه باید میزبان نخبگان وشایستگانی همچون دکتر سعید مدنی باشد.