سرکوب آزادی تاوان کدام گناه است؟

عصر یکشنبه ماموران دادستانی با حضور در دفتر پنج نشریه و دستگیری یازده تن از روزنامه نگاران جوان فضایی پر از نگرانی و خوف بر محیط مطبوعات کشور حاکم کردند، اما تمامی روزنامه های کشور روز دوشنبه منتشر شدند، بدون آن که خبر دهند که چه بر سر خود و همکارانشان آمده است. گرچه این ها صفحات آماده از پیش بود و باید دید روزنامه هایی که بعد از تعطیل روز سه شنبه منتشر می‌شوند، چه تفاوتی خواهند داشت.

دادستان کل کشور غلامحسین محسنی اژه ای، از یک هفته پیش خبر داده بود که برای روزنامه نگاران چه تدارکی دیده شده است. زمان اجرای طرح مصادف است با پنجمین سالمرگ احمد بورقانی، که شاید محبوب ترین چهره دولتی میان روزنامه نگاران بود. این همزمانی، یادآور اولین دوره فشار سراسری بر مطبوعات، در سال های بعد از جنگ است.

چهارده سال قبل، غلامحسین اژه ای دادستان کل فعلی، در مقام رئیس مجتمع رسیدگی به تخلفات کارکنان دولت، احمد بورقانی معاون وقت وزارت ارشاد را احضار کرد و وقتی او به همراه با وکیل خود به دیدار این مقام قضایی رفت، ننشسته و از همان لحظه ورود با عتاب تندی روبه رو شد. اژه ای تهدیدش می کرد که ملاحظه نخواهد کرد و اگر لازم شد وزیر و حتی بالاتر از وی را به حبس می اندازد. می گفت مطبوعات باید کنترل شوند.

مدتی بعد از آن دیدار، همان مجتمع قضایی با اعزام موتورسواری حامل احکام توقیف، ده ها نشریه را توقیف کرد که مجوز خود را از وزارت ارشاد دولت خاتمی گرفته بودند. عطا الله مهاجرانی وزیر وقت ارشاد و معاونش احمد بورقانی با دادن ده ها مجوز کار را برای قوه قضاییه سخت کرده بودند، چرا که با توقیف هر کدام از نشریات، نشریه دیگر متولد می شد.

در سال ۱۳۷۹ گام بعد سرکوب از توقیف ها، دستگیری ده ها روزنامه نگار بود تا به روند انتشار روزنامه های همسو که "زنجیره ای" نام گرفتند، پایان داده شود، و به این ترتیب ایران برای مدتی بزرگ ترین زندان روزنامه نگاران در جهان نام گرفت.

توقیف روزنامه ها و دستگیری روزنامه نگاران در سال ۱۳۷۹ پس از آن صورت گرفت که رهبر جمهوری اسلامی در یک سخنرانی در مصلای تهران روزنامه های اصلاح طلب را 'پایگاه دشمن' نامید. سعید مرتضوی در ماه های بعد، از برخی روزنامه نگاران زندانی می خواست همین را در برابر دوربین های مستقر در زندان اوین تکرار کنند و بپذیرند که مطبوعات پایگاه دشمن بوده اند، تا خلاصی یابند.

در آن زمان بنا به اعتراف صریح عباسعلی علیزاده مدیرکل وقت دادگستری تهران، توقیف روزنامه ها و دستگیری روزنامه نگاران پس از آن صورت گرفت که رهبر جمهوری اسلامی در یک سخنرانی در مصلای تهران روزنامه های اصلاح طلب را "پایگاه دشمن" نامید. سعید مرتضوی در ماه های بعد، از برخی روزنامه نگاران زندانی می خواست همین را در برابر دوربین های مستقر در زندان اوین تکرار کنند و بپذیرند که مطبوعات پایگاه دشمن بوده اند، تا خلاصی یابند.

آن زمان شرایط عمومی کشور چنین بود که مردمی که در دوم خرداد ۱۳۷۶ کسی را به ریاست جمهوری برگزیدند که مژده اصلاحات و توسعه سیاسی به آنها می داد، بعد از دو سال گرفتار گروه های برآمده از دل جناح شکست خورده شدند که دولت را متهم می کردند که با میدان دادن به آزادی ها، اساس حکومت اسلامی را به خطر انداخته است. توقیف سراسری و به اصطلاح "فله ای" مطبوعات و دستگیری روزنامه نگاران در زمانی رخ داد که کفن پوشی به هر مناسبت، تحرکات فرماندهان سپاه پاسداران و بسیج و اعتراض های روحانیون محافظه کار به دولت، فضای عمومی کشور را سنگین کرده بود.

در ستایش هایی که از آن پس از سوی محافظه کاران نثار رهبر جمهوری اسلامی شده، از مجموعه برخوردهای حکومت با دولت اصلاحات و اصلاح طلبان به عنوان "درایت و تدبیر ولایت" و "مدیریت پیامبرگونه برای دور کردن خطر از سر نظام" یاد شده است. اما امروز سوال این است که در نزدیکی جشن های سی و چهارمین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی، کدام خطر نظام را تهدید می کند که بار دیگر دستگیری روزنامه نگاران لازم آمده است.

یک هفته قبل، دادستان کل کشور و سخنگوی قوه قضاییه در جلسه هفتگی خود با خبرنگاران نوید داد که مقدمات دستگیری عده ای از روزنامه نگاران دارد فراهم می شود. او گفت "براساس اطلاعاتی که از منابع موثق به دست من رسیده است، متأسفانه عده‌ای از روزنامه‌نگاران امروز جدای آنکه در روزنامه‌های کشور قلم می‌زنند دستشان در دست غربی‌ها و ضد انقلاب است". وی خطاب به خبرنگاران حاضر افزود: "حال فردا اگر هرکدام از این افراد به دلیل یک اقدام مجرمانه دستگیر شوند داد و فریاد خود شما نیز بلند می‌شود. غافل از انکه آن فرد بلندگو و تریبون دشمن بوده است."

پروژه سرکوب آزادی های مطبوعاتی، بعد از پایان دوران دولت اصلاحات، بدون آنکه کسی را اقناع کرده باشد بایگانی شد. نه چمدان های پر از دلاری که به گفته محمدتقی مصباح یزدی به روزنامه نگاران داده شد، ثابت شدنی بود و نه هیچ کدام از اتهام ها که در زمان محبوس بودن روزنامه نگاران در روزنامه ها نثارشان شد، در دادگاهی به اثبات رسید.

این اتهام با اندکی تغییر در مصداق، همان است که چهارده سال قبل به کارگردانی دادستان کل فعلی کشور نثار کسانی می شد که تصمیم به دستگیری آن ها گرفته شده بود. اما آن بار هم از مجموع صدها ماه زندان ده ها روزنامه نگار که منجر به مهاجرت پنجاه نفر از آنان از کشور شد، حتی یک سند به دست نیامد تا تعبیر "پایگاه دشمن" امامان جمعه و روزنامه های متعلق به حاکمیت را ثابت کند. فقط اقرارهایی بود که به اجبار به دست آمده بود و حتی همه حکومتگران آن را قبول نداشتند.

سوال این است که در پایان سال ۹۱ کدام خطر نظام سیاسی ایران را تهدید می کند که باید روزنامه نگاران قربانی آن شوند؟ آیا نگرانی از بازگشت دوباره اصلاح طلبان به قدرت، جناح تندرو را به این پیشدستی کشانده است؟

شماره روز دوشنبه اعتماد وقتی منتشر شد که جواد دلیری سردبیرش را ماموران دادستانی از پشت میزش برده بودند. مهم ترین گزارش این شماره مصاحبه ای است با سعید حجاریان که در آن می گوید کسی که اجماع اصلاح طلبان را به دست می آورد و در انتخابات برنده خواهد بود محمد خاتمی است.

شرق روزنامه ای که تازه از چهارمین توقیف خود جان به در برده و طنزنویس و دو تن از اعضایش را یکشنبه عصر دستگیر کرده اند، در تیتر اول دوشنبه خود سخن هاشمی رفسنجانی را نقل کرده که با روایت دیدارهای خود با رهبر جمهوری اسلامی، از قول وی از لزوم برگزاری انتخاباتی گرم حتی به فرض انتخاب مخالفان می گوید و این که جمهوری اسلامی از اول عمر از همین طریق از خطرها جسته است.

علاوه بر اینها، صفحات روزنامه های منتشر شده در این روزها پر از گزارش هایی است از شکست دولت در اجرای وعده های پیشین و ده ها روزنامه نگار با همه محدودیت ها و فشارها، هر کدام به گوشه ای از تصمیم گیری های رئیس دولت اشاره می کنند که نشان می دهد دولتی که به رهبری از همه نزدیک تر تلقی می شد، چگونه از خط قرمز های پیشین عبور کرده است.

آیا تصور برگزاری انتخابات ریاست جمهوری با چنین زمینه ای، محافظان امنیت ملی را واداشته که با دستگیری عده ای از روزنامه نگاران اصلاح طلب، مانع از ادامه یافتن فضای فعلی شوند؟

با وجود آن که بسیاری از تحلیل‌گران، نزدیکی زمان انتخابات را عامل اصلی دور جدید فشار بر روزنامه نگاران عنوان کرده اند، اما کم نیستند ناظرانی که معتقدند علاوه بر رقابت های سیاسی، خطر طغیان گرسنگان و انفجار نارضایتی مردم در شهرها نیز حکومت را وا می دارد که با کاستن از زمینه همصدایی در رسانه ها و بالا بردن هزینه اعتراض، مانع از بروز حرکت های جمعی شود.

شماره روز دوشنبه اعتماد وقتی منتشر شد که جواد دلیری سردبیرش را ماموران دادستانی از پشت میزش برده بودند. مهم ترین گزارش این شماره مصاحبه ای است با سعید حجاریان که در آن می گوید کسی که اجماع اصلاح طلبان را به دست می آورد و در انتخابات برنده خواهد بود محمد خاتمی است.

به عقیده این ناظران، قرار گرفتن کشور در شرایطی که شعارهای دولتمردان عملی نشده و آثار تحریم ها و سیاست های دولت به صورت تورم و گرانی و گسترش بیکاری و کمبود کالاهای اساسی آشکار شده، نگرانی حکومت را از احتمال خارج شدن شهرها از آرامش بیشتر کرده است. و احتمالا همین جاست که کنترل اطلاعات، تبدیل به امری ضروری در حد آسیب رسان به امنیت ملی شده است.

طراحان دستگیری روزنامه نگاران اصلاح طلب در عین حال، با تکرار ادعای ارتباط این عده با رسانه های خارج از کشور، ظاهرا نقطه ضعف های خود را نمایان می کنند. دیگران از همین واکنش ها در می یابند این طراحان از چه بیم دارند. و از همین طریق در می یابند که حکومت ها از افشای رازهایشان نزد افکارعمومی، چقدر می هراسند.

با این همه، معلوم نیست که طراحان دستگیری جمعی روزنامه نگاران اصلاح طلب، بتوانند هزینه های این طرح را برای مدت زیادی توجیه کنند. چنانکه هر چه زمان برگزاری انتخابات ریاست جمهوری نزدیک تر می شود حتی نگهداری زندانیان انتخابات قبلی دیگر دشوار می نماید؛ حتی ادامه حصر سه نفری که به گفته فرمانده ناجا، رهبر خود مسئولیت آنها را به عهده گرفت.