قدرت لایزال اراده ملی با درهم شکستن توطئه ارتجاع و استعمار در قیام ۳۰ تیر ۱۳۳۱ پیروز شد و به یکی از فرازهای شکوهمند و به یاد ماندنی مبارزات ملی تاریخ معاصر ایران تبدیل گردید. ۱۶ ماه پس از به ثمر رسیدن نهضت ملی صنعت نفت و خلع ید از پیر استعمار انگلیس به دست دکتر محمد مصدق ، پیشوای فقید نهضت ضداستعماری ملت ایران، در روز ۳۰ تیر ۱۳۳۱ مردم ایران با آمدن به خیابان‌ها و راهپیمایی، خواستار برکناری احمد قوام السلطنه و بازگشت دکتر محمد مصدق به پست نخست وزیری شدند.
روزهای داغ تیرماه ۱۳۳۱
دکتر محمد مصدق در ۱۷ تیر ماه ۱۳۳۱ بنابر سنت پارلمانی پس از افتتاح مجلس دوره هفدهم از سمت خود استعفا کرد. این در حالی بود که او به تازگی از مسافرت خود جهت شرکت در دادگاه بین‌المللی لاهه به وطن بازگشته بود.
در این مسافرت که بیش از یک ماه به طول انجامید، دکتر مصدق با شرکت در جلسات دادگاه ضمن دفاع حقوقی از منافع ملت ایران و رد صلاحیت دیوان لاهه برای رسیدگی به شکایت انگلستان و با استفاده از تریبون آزاد آن دیوان، به افشای سیاست‌های استعماری انگلستان پرداخت.
مجلس شورای ملی در پی اعتصابها و تظاهرات گسترده اقشار مختلف مردم در حمایت از مصدق در ۱۵ تیر سال ۱۳۳۱، تحت تأثیر فشار افکار عمومی مجدداً به دکتر مصدق رأی داد؛ اما مجلس سنا رأی خود را به بعد از اظهارنظر شاه موکول کرد و به این ترتیب نارضایتی و ماهیت خود را برملا ساخت.
این موضعگیری با مخالفت دکتر مصدق مبنی بر اینکه تا پیش از ابراز تمایل مجلس سنا مسئولیت نخست‌وزیری را نخواهد پذیرفت، مواجه شد و سرانجام مجلس سنا مجبور شد به دکتر مصدق رأی اعتماد بدهد.
بنابر این روز نوزده تیرماه ۱۳۳۱ شاه فرمان مجدد نخست‌وزیری دکتر مصدق را صادر کرد. این بار دکتر مصدق ضمن اعلام برنامه‌های خود، تقاضای تصویب لایحه اختیارات را به مدت شش ماه از مجلس کرد. مخالفان او اعم از وابستگان دربار و حزب توده با به راه انداختن تبلیغات وسیع، گرفتن اختیارات را به معنی هموار کردن دیکتاتوری قلمداد کردند.
دکتر محمد مصدق در روز ۲۵ تیر برای مشورت و تبادل نظر در مورد وزیران جدید به دیدن شاه رفت. وی به جزئیات این ملاقات را در خاطرات خود آورده است. مصدق تصمیم گرفته بود برای جلوگیری از کارشکنی‌های ارتش و دربار، اختیار تعیین وزیر جنگ را از شاه بگیرد «تا دخالت دربار در آن کم شود و کارها در جهت صلاح کشور پیشرفت کند….»
واکنش شاه در برابر این پیشنهاد چنین بود: «پس بگویید من چمدان خود را ببندم و از این مملکت بروم.» مصدق در پاسخ فوراً گفت که در این صورت استعفا خواهد داد.
با تشدید اختلافات میان شاه و مصدق برای انتخاب وزیر جنگ در ۲۵ تیرماه ۱۳۳۱، مصدق استعفاء کرده و شاه با پذیرش استعفای او دست دوستی به سوی قوام دراز کرد. او در حکم خود لقب «حضرت اشرف» را به قوام داد. مجلس شورا در ۲۶ تیر ماه به نخست‌وزیری قوام رأی داد.
خبر نخست‌وزیری قوام در روز ۲۷ تیر ماه اعلام شد. پس از آن، قوام نیز با اعلامیه‌ای شدیداللحن به نام خود از رادیو پخش نمود. که در آن ضمن ایجاد رابطه با انگلیس به قلع و قمع گروه‌های سیاسی و ایجاد دادگاه‌های انقلابی برای اعدام مخالفان تأکید شده بود. این اعلامیه تند که با مصرع «کشتیبان را سیاستی دگر آمد» مشهور شد، و هواداران نهضت ملی نفت را به خشم آورد و همه نیروهای جامعه به همراه بازار و اصناف به مخالفت با او پرداختند.
بازگشت دکتر محمد مصدق به نخست وزیری با قیام ۳۰ تیر ۱۳۳۱
در روز ۳۰ تیر ۱۳۳۱ اقشار مختلف مردم و گروه‌های سیاسی در میادین و خیابان‌های تهران مجدداً به حمایت از دکتر مـصدق به تظاهرات پرداختند. در این تظاهرات که به درگیری شدید میان نیروهای نظامی و مردم منجر شد عده‌ای کشته و مجروح شدند.
با رفتار خشونت‌آمیز شهربانی در تهران و کشته شدن تظاهر کنندگان در روز ۳۰ تیر، قوام مجبور به استعفاء و شاه مجبور به پذیرش درخواست مـصدق در خصوص وزارت جنگ و نخست وزیری او شد.
مجلس هفدهم پس از این حادثه، قوام را محکوم کرد و حکم مصادره اموالش را به نفع شهدای ۳۰ تیر صادر کرد. او در واقع از این تاریخ با کارنامه‌ای سیاه از صحنه سیاسی ایران حذف گردید.
دیوان لاهه روز پس از قیام ۳۰ تیر، اعلام کرد که در رسیدگی به اختلاف ایران و انگلیس در مورد مسئله نفت صلاحیت ندارد. دکتر مـصدق به مناسبت تجلیل از شهدای روز ۳۰ تیر کلیه ادارات دولتی را تعطیل کرد و مجلس قیام ۳۰ تیر ۱۳۳۱ را «قیام ملی» و شهدای آن روز را «شهدای ملی» نامید.
قیام ۳۰ تیر ۱۳۳۱ و رأی دیوان لاهه به منزله شکست انگلیس در ایران و پیروزی دکتر مـصدق تلقی شد و تجربه نشان داد که همبستگی مردم زمینه پیروزی بر استبداد و استعمار را فراهم می کند.
دیدگاه و نظرات ابراز شده در این مطلب، نظر نویسنده بوده و لزوما سیاست یا موضع ایرانگلوبال را منعکس نمی‌کند.
توجه داشته باشید کامنت‌هایی که مربوط به موضوع مطلب نباشند، منتشر نخواهند شد!
افزودن دیدگاه جدید