دو قطبی فزاینده‌ ای که در ترکیه عمیق‌تر می‌شود

«از استانبول به غزه، سلام بر مقاومت» شعاری بود که جوانان کفن پوشیده حزب «هدا-پار» که برخی آن را ادامه «حزب‌الله ترکیه» می‌دانند روز ۸ اکتبر در مقابل سفارت اسرائیل در استانبول سر می‌دادند. آن‌ها از آنچه در غزه در جریان بود خشمگین بودند و فکر چه باید کرد به همراه پرچم‌های فلسطین در بینشان موج می‌زد.

پیش از آغاز این میتینگ، رئیس شعبه استانبول حزب هدا-پار گفته بود: «ما به حمایت از آتش مقاومت روشن شده در غزه از استانبول ادامه می‌دهیم.»

این گفته‌ها در حالی در شبکه‌های اجتماعی منتشر شد که برخی از شهروندان این کشور در همین شبکه‌ها حمایت خود را از اسرائیل اعلام کرده و برای این کشور پیام تسلیت می‌فرستاند.

تصویر

این دو قطبی شدن افکار عمومی در ترکیه را می‌توان در دل سیاست پر تنش این کشور با اسرائیل نیز مشاهده کرد. روابط دو کشور برای سال‌ها چنان درگیر تحول بوده است که اولین دیدار رو در روی رجب طیب اردوغان که از سال ۲۰۰۲ کنترل دولت ترکیه را در دست دارد و بنیامین نتانیاهو، طولانی‌ترین نخست‌وزیر تاریخ اسرائیل، تنها چند روز قبل از این جنگ در نیویورک انجام شد.

در عین حال همزمان با تحولات اخیر، تصور برخی درباره «آرمان فلسطین» میان برخی از گروه‌ها نیز زیر سوال رفته است. این در حالی است که گروه‌های اسلامگرا نسبت به گذشته در مورد این آرمان رادیکال‌تر شده و حتی پوسترهایی با شعار «یا فلسطین را نجات دهید یا راهی برای امت باز کنید» خطاب به دولت این کشور منتشر می‌کنند.

شکاف در افکار عمومی ترکیه

 

از دهه ۱۹۶۰، نیروهای چپ در ترکیه روابط نزدیکی با گروه‌های مقاومت در فلسطین برقرار کردند. در این راستا کتاب مهمی نیز در ترکیه به نام «فلسطین ما» چاپ شد که بازتابی از این رابطه بود. اما در ۲۰ سال گذشته و با روی کار آمدن حزب عدالت و توسعه، حمایت از فلسطین به یک سیاست دولتی بدل شده است.

با این حال می‌توان گفت حملات حماس در روز شنبه و انتشار تصاویری متعاقب آن از کشته شدن غیرنظامیان اسرائیل در شبکه‌های اجتماعی، برای اولین بار افکار عمومی ترکیه را در مورد موضوع فلسطین دگرگون کرد. پیش از این افکار عمومی این کشور، صرف نظر از تمایلات سیاسی، به «آرمان فلسطین» نزدیک بود. اما با این تصاویر، شاهد عقب‌گرد مقطعی در حمایت از این آرمان هستیم. تغییری که با حمله همه جانبه اسرائیل به غزه بار دیگر دگرگون شد.

هاکان گونش، از تحلیلگران منطقه در ترکیه می‌گوید این تغییر در افکار عمومی ممکن است باعث شود که گروه‌های سیاسی حداقل در گفتمان خود در رابطه با مسئله اسرائیل و فلسطین تجدید نظر کنند. وی گفت نیروهای چپ و سوسیالیستی ترکیه تغییر زیادی در موضع خود نخواهند داشت اما گروه‌های سکولار غیرچپ، به‌ویژه احزاب راست میانه، می‌توانند در نقاطی طرفدار اسرائیل شوند.

می‌توان گفت مخالفان سکولار دولت ترکیه که تمایلات لیبرالی دارند، عمدتا مخالف حمایت دولت و گروه‌های اسلام‌گرای ترکیه از فلسطین شده‌اند. آن‌ها در شبکه‌های اجتماعی می‌گویند «حماس یک گروه تروریستی است» و دولت ترکیه نیز باید چنین تصمیم بگیرد.

اما نمود آشکارتر این تغییر را می‌توان در ویدئویی که سفیر اسرائیل در ترکیه روز ۱۰ اکتبر منتشر کرد دید. در این ویدئو سفیر اسرائیل با پخش توییت‌های مردمی از حمایت بسیار و دلگرم کننده مردم ترکیه از اسرائیل در جنگ موجود، تشکر کرد. در این ویدئو گفته می‌شود که ایمیل‌های بسیاری نیز به دست آن‌ها در راستای این حمایت رسیده است.

«سربازان ترکیه را به غزه بفرستید!»

 

البته این تنها واکنش سفارت اسرائیل در ترکیه نبود. این سفارت در ۷ اکتبر در مورد عملیات «طوفان الاقصی» بیانیه‌ای به زبان ترکی صادر کرده و گفت: «در حالی که اسرائیلی‌ها در نتیجه حملات خائنانه جان خود را از دست می‌دهند و شکنجه می‌شوند، انتشار اخبار نادرست از سوی برخی رسانه‌ها و سیاستمداران ترکیه غیرقابل قبول است.»

در همین روز این سفارت متن دیگری منتشر کرده و گفته بود: «اسرائیل و ترکیه باید شانه به شانه این اقدامات تروریستی بایستند و تحت هیچ شرایطی از تروریسم حمایت نشود.»

اما همان روز صدها نفر برای حمایت از حماس در مقابل مسجد فاتح در محله فاتح استانبول، جایی که پناهجویان سوری بسیاری در آن متمرکز هستند، تظاهرات کردند. در این تجمع علاوه بر سخنرانی به زبان ترکی، تظاهر کنندگان شعارهایی به عربی نیز سر داده و پرچم عثمانی برافراشتند.

این اقدام با واکنش‌های زیادی در شبکه‌های اجتماعی این کشور همراه بود. برخی به سوری بودن افراد حاضر در این تجمع اشاره کرده و گفتند «آن‌ها که از جنگ فرار کردند، چرا الان شعار می‌دهند؟» یا برخی دیگر گفتند «اگر کسی بگوید که از این جمع ۱۰ نفر را به قید قرعه انتخاب می‌کنیم و آن‌ها را برای جنگ به فلسطین می‌بریم، ۲ ثانیه دیگر مردی آن‌جا باقی نمی‌ماند».

اما این انتقادات جلوی عمل گروه‌های اسلامی را نگرفت. بخشی از این گروه‌ها در شامگاه ۸ اکتبر،‌ در مقابل سفارت اسرائیل در استانبول تجمع کرده و شعاری سر دادند که بسیاری را در این کشور به تعجب واداشت: «سربازان ترک به غزه، سربازان ترک به غزه».

یکی از تندترین واکنش‌های درون ترکیه را می‌توان از سوی رسانه «دئیشیم» در مقالات و نشست‌هایی که در این مدت برگزار کرده‌اند، دید. رامیز اوزر یکی از نویسندگان این رسانه می‌گوید «این جنگ، جنگ بین مسلمانان و یهودیان است. موجودیت یهودی «اسرائیل»، مهاجم و تروریست است».

او در شبکه اجتماعی ایکس می‌نویسد: «برخی از گروه‌های سکولار، فاشیست، نژادپرست و کمالیست، می‌گویند اعراب به عثمانی خیانت کردند،‌ آن‌ها با استدلال‌هایی نظیر آنکه اعراب از پشت به ما خنجر زدند زیر نقاب خصومت با اعراب، با اسلام و مسلمین دشمنی دارند و اینگونه از یهودیان و اسرائیل حمایت می‌کنند.»

این رسانه و حامیان فکری‌اش همچنین به بهانه‌های مختلف نسبت به موضع‌گیری اردوغان در این جنگ انتقاد کرده‌اند. آن‌ها می‌گویند «‌غزه از شما انتظار دارد که یک طرف این جنگ باشید، نه میانجی آن».

در کنار گروه‌های دیگری مانند بنیاد سازمان‌های داوطلبانه ترکیه (TGTV) که کنفرانس مطبوعاتی با عنوان «هم اشغال و هم نسل کشی: اسرائیل چهره وحشیگری است» ترتیب دادند، احزاب سیاسی همسو با آرمان فلسطین نیز در ترکیه کم نیست.

حزب «سعادت» که حزب اسلام گرای مخالف اردوغان است، در این مدت بارها از حماس علناً طرفداری کرده است. آن‌ها ضمن آنکه میتینگی با حزب هدا-پار، که یکی از احزاب نزدیک به حزب عدالت و توسعه است، در استانبول برگزار کردند، روز ۱۱ اکتبر در نشست این حزب، زمانی که احمد داووداوغلو نخست وزیر سابق و مخالف فعلی سیاست‌های اردوغان در آن سخنرانی می‌کرد، شعار می‌دادند: «سلام به غزه، ادامه به مقاومت».

حزب «بازهم رفاه» از دیگر متحدان حزب عدالت و توسعه نیز از زمان آغاز جنگ، از فلسطین و حماس آشکارا حمایت کرده است. برخی از اعضای این حزب در ۹ اکتبر در مقابل سفارت اسرائیل در آنکارا گردهمایی برگزار کردند. در این تجمع شعارهایی نظیر «اسرائیل قاتل از فلسطین برو گمشو» سر داده شد.

دشواری‌های دولت ترکیه

 

در ۹ اکتبر احمد داوود اوغلو، نخست وزیر سابق و مخالف فعلی اردوغان با انتقاد از سخنرانی او در کنگره حزب عدالت و توسعه در روز شنبه گفت: «من برای وضعیت کنونی اردوغان گریه می‌کنم، در حالی که در سال ۲۰۱۴ با او زمانی که نتوانستیم جنگ را متوقف کنیم به طور خصوصی گریه کرده بودیم».

اشاره داوود اوغلو به آن است که اردوغان در اولین واکنش خود به جنگ، نام فلسطین را نیاورده و از عنوان طرفین استفاده کرده بود، نویسنده کتاب عمق استراتژیک گفت «وقتی به سخنرانی کنگره وی گوش دادم، گفتم، خدای من، چه اتفاقی برای او افتاده است؟ چه کسی پس از ۲۰ سال رئیس جمهور ترکیه را وادار به چنین سخنرانی‌ای کرده؟».

می‌توان گفت اکثر احزاب اسلام گرای ترکیه از آرمان فلسطین کنار نکشیده‌اند. حتی نومان کورتولموش رئيس مجلس ترکیه در ۹ اکتبر هشدار داد که مسجد الاقصی خط قرمز مسلمانان است. با این وجود، عصر ۱۲ اکتبر مجلس ترکیه در بیانیه‌ای گفت ما انتظار داریم که طرف‌های از تشدید درگیری در فلسطین و اسرائیل جلوگیری کنند و غیرنظامیان را هدف قرار ندهند.

اما اردوغان در سخنرانی‌های بعدی خود چندین بار نام فلسطین را آورد. او در عین حال طرفداری خود از آرمان فلسطین را با گفتن اینکه «در تمدن ما به هویت مظلوم و ظالم توجهی نمی‌شود. این وظیفه ماست که در کنار مظلوم و در برابر ظالم، بایستیم» نشان داد.

رئيس جمهور ترکیه در ۱۰ اکتبر گفت: «سال‌هاست در این مناطق شاهد مرگ‌ بسیاران هستیم. اکنون به غزه آب نمیرسد، کجاست حقوق بشر؟ برق نیست، کجاست حقوق بشر؟ آیا در غزه‌ بیمارستان کار می‌کند؟ نه. عبادت‌خانه‌ها و بیمارستان‌ها در این شهر بی رحمانه مورد هدف قرار می‌گیرد. وقتی این اتفاق‌ها می‌افتد کسی حرفی نمی‌زند».

با وجود آنکه او آشکارا در این نبرد طرفدار فلسطین است، دولت ترکیه علی‌رغم انتقادهای داخلی، سیاست بی طرفی را در مورد این جنگ ادامه داده است.

اونور گون‌چاودی، استاد دانشگاه فنی استانبول، دلیل اقتصادی‌ای برای این وضعیت دارد: «افزایش ریسک منطقه‌ای، تلاش‌های دولت ترکیه برای یافتن سرمایه را پیچیده‌تر خواهد کرد. کشورهای خاورمیانه مهمترین منبع سرمایه برای دولت حزب عدالت و توسعه بودند. اکنون این کار به آسانی قبل نخواهد بود. اگر جنگ ادامه یابد، مانند جنگ روسیه و اوکراین، دردسر هم برای ما و هم برای جهان بیشتر خواهد شد». وی معتقد است در چنین وضعیتی سیاست بی طرفی ترکیه بهترین راه پیش روی این کشور است. «اگر آنکارا آشکارا از یکی از طرف‌های درگیر حمایت کند، می‌تواند اثرات مخرب تری بر اقتصاد داشته باشد.»

می‌توان گفت که حمایت دولت ترکیه از فلسطین، در سطح کلان سیاسی این کشور، با مخالفت چندانی روبرو نیست. حتی رقیب سابق انتخابات ریاست جمهوری اردوغان و رئیس بزرگترین حزب مخالف وی، کمال کلیچداراوغلو، نیز در ۷ اکتبر از سازمان‌های بین المللی خواست تا برای اطمینان از احیای حقوق مردم فلسطین وارد عمل شوند.

او گفت: «فلسطین کشوری است که مدت‌هاست به دنبال حق خود است. من همیشه با مردم فلسطین هستم. هرگز نمی‌خواهیم جنگی رخ دهد».

اما این افکار عمومی ترکیه است که بر خلاف نظرگاه سیاسیون تغییر کرده است. این دگرگونی در افکار عمومی ترکیه که و همدلی بخشی از مردم سکولار این کشور با اسرائیل، باعث شده است که کلیچداراوغلو در موضع گیری روز ۱۲ اکتبر خود ضمن تاکید بر حمایت از فلسطین بگوید: «هیچ آرمانی که بر حق باشد، با کشتن افراد غیرنظامی برحق نخواهد ماند».