سفیر شاه سلطان حسین در فرانسه

در تاریخ روابط سیاسی کشورها، دربارۀ رفتار و گفتار دیپلمات‌ها و رهبران سیاسی، داستان‌‌ها و پیشامد‌های ریز و درشت بسیاری ثبت کرده‌اند. برنامۀ این هفته را به روایت چند پیشامد جزئی اما شنیدنی در روابط دیپلماتیک ایران و فرانسه در گذشته‌های دور اختصاص داده‌ام.

L’histoire des relations diplomatiques entre les différents pays comprend beaucoup d’anecdotes sur les comportements des diplomates et des politiciens. J’ai consacré l’émission de ce soir à quelques anecdotes politiquement insignifiantes mais culturellement très intéressantes sur les relations diplomatiques entre la France et la Perse dans un passé éloigné

این پیشامدها را از کتابی به نام: «برولاندی‌یرِ زیبا، سفیر فرانسه در ایران» نوشتۀ ایوُن گره گرفته‌ام. نویسنده، این کتاب را از روی اسناد وزارت امور خارجه، آرشیو شهرداری‌های چندین شهر فرانسه و موزه‌های گوناگون، اسناد سفارت ایران و سفارت ترکیه در فرانسه نوشته است.

J’ai tiré ces anecdotes du livre d’Yvonne Grès intitulé : La Belle Brelandière, Ambassadeur En Perse. Pour la rédaction de ce livre, l’auteur a dépouillé de nombreuses archives, dont celles du ministère des Affaires étrangères, de plusieurs mairies et d’ambassades

کتاب گزارش سفر زن زیبای فرانسوی به نام «مَری پُتی» به ایران است در سال 1705 میلادی در زمان حکومت شاه سلطان حسین صفوی. «ژان باتیست فابْر»، دیپلمات فرانسوی، از طرف لویی چهاردهم مأموریت دارد در رأس هیئتی به ایران برود و شاه ایران را برای بستن قراردادی سیاسی- تجاری با فرانسه راضی کند. این دیپلمات فرانسوی، مَری پُتی را، که آرزومند سفر به شرق است، به منظور دلربایی از شاه سلطان حسین با خود به ایران می‌برد. از همۀ شگفتی‌های این سفر و نتایج آن می‌گذرم و می‌پردازم به چند پیشامد بامزه وعجیب دربارۀ فرستادۀ ویژۀ شاه ایران به فرانسه در سال 1714 میلادی.

Le livre raconte le voyage d’une jolie femme française du nom de Marie Petit en Iran en 1705 sous Louis XIV, pendant le règne de Shâh Sultan Hossein en Perse. Jean-Baptiste Fabre est chargé par le roi de France d’aller, à la tête d’une délégation, en Iran pour convaincre le roi de Perse de signer un traité politico-commercial avec la France. Ce diplomate demande à Marie Petit, désireuse de découvrir l’Orient, de rejoindre la délégation dans le but de séduire le roi de Perse. Je ne vais pas vous parler de toutes les surprises de ce voyage. Je me bornerai à vous livrer quelques anecdotes amusantes concernant la présence de l’envoyé spécial du roi de Perse en France à la suite de ce voyage

محمدرضا بِیگ، فرستادۀ ویژۀ شاه ایران، در 6 دسامبر 1714 میلادی با انبوه محافظان و خدمتکاران و آشپزها، و بخشی از حرمسرایش در بندر مارسی از کشتی فرود می‌آید. سفر این جمعیت انبوه و رنگارنگ تا مارسی 7 ماه طول کشیده بود. چندین هفته نیز تا رسیدن به پاریس طول می‌کشد. در راه، در نزدیکی هر روستایی، به درخواست سفیر، اهالی روستا را از حضور او آگاه می‌کنند تا بیایند و به او تعظیم کنند. در این سفر، محمدرضا بِیگ سر یکی از آشپزهایش را نیز که غذای بدمزه برایش پخته بود، از تن جدا می‌کند. در پاریس، محمدرضا بِیگ و اعوان و انصارش را در یکی از کاخ‌های مجلل به نام کاخ سفیران جا می‌دهند. سفیر شاه سلطان حسین و ملازمانش، به قول معروف، کنگر می‌خورند و لنگر می‌اندازند. محمدرضا بِیگ مراقب است که مبادا پنج وعده نماز یومیه‌اش باطل ‌شود. برای رفتن به حضور لویی چهاردهم در کاخ ورسای عجله‌ای ندارد. هر روز به بهانۀ اینکه قمر در عقرب است و ساعت مبارک نیست، از رفتن به حضور شاه سرباز می‌زند. اما برای دیدار زنان پاریسی که از روی کنجکاوی به تماشای او و همراهانش می‌آیند، همیشه آماده است. باری، سرانجام سفیر شاه سلطان حسین با لویی چهاردهم دیدار می‌کند و قرارداد معروف به امضا می‌رسد.

Le 6 décembre 1714, Mohamad-Reza Beg, l’envoyé de Shâh Sultan Hossein, accompagné d’une partie de son harem, d’une armée de gardes du corps, de domestiques et de cuisiniers, débarque à Marseille. Tout ce monde coloré, bariolé, impressionnant et amusant, venait d’accomplir un voyage de sept mois. Le convoi doit encore voyager quelques semaines jusqu’à Paris, voyage émaillé d’aventures car l’envoyé du Shâh désire qu’à l’approche de chaque village un émissaire annonce son passage et que tous viennent se prosterner devant lui, autrement il se vexe. Il n’hésite pas non plus à couper la tête d’un cuisinier qui avait mal préparé son repas. A Paris, Mohamad-Reza Beg et son cortège ne pouvant pas demeurer à Versailles car non-catholiques seront logés dans un palais, un hôtel réservé aux ambassadeurs, une belle demeure située près du palais du Luxembourg. Superstitieux, Mohamad-Reza Beg n’hésitera pas à faire attendre Louis XIV en reportant sans cesse sa visite à Versailles, arguant que la lune n’était pas dans une période faste. Mais elle l’était suffisamment pour recevoir les grandes dames qui, par curiosité, viennent observer l’ambassadeur et son entourage. Mohamad-Reza Beg n’est pas un saint, mais il fait cinq prières par jour comme le recommande sa religion. Il mange par terre, sans couteau ni cuillère ni fourchettes. Il boit de l’opium.
La visite aura finalement lieu et le fameux traité sera signé. Terminons avec une dernière anecdote, mais auparavant quelques mots en persan

از همۀ پیشامدهای شنیدنی سفر محمدرضا بِیگ و همراهانش به فرانسه و دیدارش با لویی چهاردهم، یکی را برای شما شنوندگان عزیز بازگو می‌کنم: هنگامی که دیدارهای رسمی به پایان می‌رسد و محمدرضا بِیگ برای بازگشت آماده می‌شود، روزی او را برای دیدن معرکه گیران به بازار مکارۀ سن ژرمن می‌برند. تماشای بازیگران و بندبازان و رقاصان را خیلی نمی‌پسندد و از میزبانانش می‌پرسد: پس خرس‌ها کجا هستند؟ چند خرس و گرگ را در قفس به او نشان می‌دهند و هنگامی که از آنان می‌خواهد گرگ‌ها را برقصانند، میزبانانش مجبور می‌شوند به او بفهمانند که پاریس با تبریز فرق می‌کند و نمایش‌خرس‌رقصانی و گرگ‌رقصانی در فرانسه معمول نیست.

On le conduit un jour à la foire de Saint-Germain où, impassible, il assiste aux parades des saltimbanques. Il demande à ses hôtes : Mais où sont les ours ? On lui montre quelques ours et loups en cage. Mais quand il veut qu’on fasse danser des loups, on doit lui expliquer que Paris n’est pas Tabriz et que ce genre de spectacle ne se donne pas en France. Mohamad-Reza Beg fait la moue

شاد و خرم باشید!