بودن یا نبودن اردوغان؛ مسئله این است

در مدتی که اردوغان قدرت را در این کشور به دست گرفت برگ دیگری از تاریخ سیاست در این کشور رقم خورد. در طی این زمان اردوغان سعی کرد مدل موفقی از اسلام و کشورداری اسلامی و حتی اسلام سیاسی را بر اساس مدل ترکیه ای به جهان نشان دهد و حتی برخی از سیاستمداران غربی مدل ترکیه را برای جهان اسلام مناسب دیدند. اما با مشکلاتی که بر سر کشتی آزادی در راه غزه و کشته شدن تعدادی از شهروندان ترکیه به وجود آمد، این مدل با فراز و نشیبهای طولانی رو به رو شد.

همچنین بحث حمایت اردوغان از مخالفین دولت سوریه این کشور را در حوزه سیاست خارجی با مسئله جدیدی رو به رو کرد. اما مسائل داخلی این کشور نیز با نگاه های متفاوتی رو به رو است. گذشته از موفقیتهای اقتصادی که ترکیه در این مدت به دست آورده هنوز بحث کردهای ترکیه و حزب آ ک ک پ و مسئله عبدالله اوجالان از مهمترین مشکلات این کشور است. چندی پیش نیز شورش پارک گزی نیز درد سر بزرگی را برای اردوغان به وجود آورد به طوری که بسیاری از کشورها ترکیه را به خاطر عدم احترام به حقوق بشر و دموکراسی سرزنش کردند.

اما مشکلات اردوغان این روزها با مسئله دیگری با نام فساد مالی و پولشویی افزوده شده است. اکنون پسران دو وزیر کابینه ترکیه در جریان تحقیق درباره فساد گسترده دولتی در این کشور رسما مورد اتهام قرار گرفته‌اند و تا کنون سه وزیر کابینه اردوغان استعفا کرده اند. شماردیگری از افسران ترکیه در ارتباط با فساد دولتی از کار برکنار شده‌اند و رییس بانک دولتی هالک‌بنک و ده‌ها نفر از مسوولان و مقام‌های ترکیه هم در این پرونده متهم شده‌اند. تمامی این افراد به سوءاستفاده از قدرت از طریق دریافت رشوه یا فراهم کردن امکان آن متهم هستند. اقدامی که از سوی رجب طیب اردوغان نخست‌وزیر ترکیه “عملیاتی کثیف” نام گرفته است. 

اما به تعبیر اردوغان این “عملیات کثیف” که هر روز از زمان آغاز به کار آن می گذرد با موضوعات و افراد جدیدی رو به رو می شویم. گذشته از نامهایی مانند رضا ضراب، تاجر ایرانی الاصل و همسر خواننده معروف ترکیه ابرو گوندوش، علی آقا اوغلو، پیمانکار ترکیه ای و سهامدار شرکت فورد، برات آلبایراک، داماد اردوغان و رئیس هیات مدیره شرکت آمریکایی چالیک، صالح خان چاگلایان، فرزند وزیر امور اقتصاد ترکیه و مدیر کارخانه تولید آلومینیوم، باریش گولر، فرزند وزیر کشور ترکیه و از سرمایه گذاران حوزه نفت و انرژی، احمد چالیک، مدیر شرکت هالدینگ چالیک، سلیمان اصلان، مدیر شرکت هالک بانکاسی، عبدالله اوگزو بایراکتار، فرزند وزیر توسعه و برنامه ریزی شهری ترکیه، که در صدر اخبار رسانه های ترکیه قرار دارد نام دو ایرانی دیگر با عنوان بابک زنجانی و کاملیا جمشیدی نیز به مطرح شده است.

دکتر بهرام میراحمدیان، استادعلوم سیاسی دانشگاه تهران، درباره تحولات اخیر ترکیه به شرق پارسی گفت : “وقایع کنونی را نباید شتابزده بررسی کرد. بسیاری از اتفاقاتی که افتاده حتی در بحث دستگیری ها بسیار شتابزده بود به طوری که روز اول ۴۹ نفر بازداشت شدند و روز بعد ۲۱ نفر آزاد شدند. اما حتی اگر این اتفاقات اثبات نشود باز هم تاثیر خود را بر دولت ترکیه می گزارد. همانطور که ماجرای پارک گزی تاثیر خود را گذاشت”.

وی درمورد اتهاماتی که اردوغان به دخالت کشورهای خارجی در این ماجرا وارد کرد گفت : “اردوغان به دلیل اینکه نمی تواند به کسی در داخل اتهام بزند به روال کشورهای جهان سوم مسائل داخلی خود را به بیرون نسبت می دهد تا وحدت ملی از دست نرود. این صحبت اردوغان دو موضع دارد یکی اینکه کسی در داخل قدرت جابجایی مرا ندارد و دیگر آنکه در خارج از کشور هم کسی حق اظهار نظر و دخالت در امور داخلی کشور را ندارد”.

از روز ۱۷ دسامبر که اردوغان و دولتش با مشکل جدیدی رو به رو شدند او با خشم و ناراحتی اعلام کرد که مخالفانش و سرمایه داران رقیب و برخی از کشورهای خارجی این مشکلات را به وجود آورده اند. اما تحلیلگران سیاسی و اقتصادی روی دیگر سکه این نبردهای بدون دستکش را در جدال دو مبارز اصلی جریان اسلام گرایی در آناتولی می دانند. نبردی که در یک سوی آن عبدالله رجب طیب اردوغان و سوی دیگر آن عبدالله گولن پدر معنوی جریان اسلام گرایی ترکیه قرار دارد. چرا که به زودی انتخابات ریاست جمهوری در ترکیه آغاز می شود و این حمله نشان دهنده آن است که اردوغان از شرکت در انتخابات آتی صرف نظر کند. اگرچه جدال گولن و اردوغان برای اقتصاد ترکیه مضر است اما با توجه به اختلاف زمانی موجود بین انتخابات محلی در ماه مارس و انتخابات ریاست جمهوری در آگوست اختلافات شدت یابد.

ناآرامی های پارک گزی قطاری بدشناسی بود که برای اردوغان حرکت کرد و تا این لحظه نه تنها نایستاده بلکه بر سرعت آن افزوده شده است. چرا که مردم ترکیه با یک پرسش جدی رو به رو شده اند “آیا دوران اردوغانیسم به پایان رسیده است؟”. اما اردوغان با به راه انداختن نمایش قدرت و با حضور صدها هزار نفر در فرودگاه آتاتورک که از تونس باز می گشت منتقدان را تا حدودی به عقب راند. اما این منتقدان باردیگر با حمله ای غافلگیر کننده وارد میدان نبرد با اردوغان شدند. اردوغان در نخستین موضع رسمی در خصوص این دستگیری ها گفت : “ما در برابر این تهدیدها سر خم نمی کنیم. آنها از هر روش کریهی می توانند استفاده کنند، اما ما جا نمی زنیم. اینها نیروی سیاه خارجی هستند”. اشاره اردوغان به نیروی سیاه خارجی به فتح الله گولن باز می گردد که در آمریکا زندگی می کند و جایگاه وی در معادلات سیاسی ترکیه همچنان باقی مانده است. تا جایی که اردوغان در تهدیدات خود منتقدان و مخالفان را “گولنیست” خطاب کرده است.

فتح الله گولن ۷۲ ساله در ویلای بزرگی در آمریکا و به عبارتی در تبعیدی خودخواسته زندگی می کند و هر شب دو ساعت سخنرانی ضبط شده از شبکه هفت ترکیه از او پخش می شود. گولن را با عنوان مرد در سایه حزب عدالت و توسعه و یا پدرخوانده معنوی این حزب یاد می کنند. غیر از تمکن مالی فراوان و موسسات خیریه بسیاری با نام “آیا کسی یاریگر نیست”، او صاحب مدارس متعددی با نام “درشانه” است که ارتباطات وسیعی بین او و جامعه ایجاد کرده است. گولن بیش از سیصد مدرسه در ترکیه و حتی خارج از کشور دارد. او همچنین رسانه های متعددی اعم از رادیو و تلویزیون و روزنامه در اختیار دارد که تریبون رسمی گولن و حامیان او تلقی می شود.

فریدون مجلسی، دیپلمات ارشد ایران در واشنگتن و بروکسل، درباره ماجراهای اخیر ترکیه و عملکرد اردوغان در گفت و گو با شرق پارسی با اشاره به این نکته که اردوغان طی سالهای اخیر بسیار بلند پروازی کرده است گفت : “اردوغان بسیار سعی داشت مدل اسلامی – عثمانی را در ترکیه احیا کند و تا حدودی او را برخی سلطان عثمانی قلمداد می کردند. اما ماجرایی که اخیرا به وجود آمده مسئله امروز و دیروز ترکیه نیست. بلکه ریشه در ماجراهایی دارد که به سادگی نمی توان از آن گذشت و آن جدالهایی است که سالهاست در ترکیه وجود داشته است”.

این دیپلمات سیاسی همچنین با تاکید بر این نکته که ما از پشت پرده جریانات به ظاهر فساد مالی خبر نداریم و شاید هم هیچ وقت خبردار نشویم گفت : “به نظر من اردوغان خدمات مالی بسیاری هم بابت وضعیت تحریمهای ایران به کشورش داشته است. او از فروش طلا و ارز و کالایی که از ایران به دست آورده سود کلانی را به حسابهای ترکیه واریز کرده است. اما اینکه در جدال سیاسی به این خدمات می گویند فساد مالی باید از زد و بندهای پشت پرده ماجراها جست و جو کرد”.

مجلسی همچنین بر این باور است که عمر سیاسی اردوغان رو به پایان است و او نمی تواند در معادلات سیاسی آینده ترکیه نقش جدی داشته باشد چرا که رفتارهای دیکتاتورانه او باعث شده افرادی چون گولن او را در موقعیت ویژه ای قرار دهند تا در گوشه رینگ سیاست مورد حمله قرار دهند.

اما جدال اقتصادی و سیاسی در ترکیه امروز بسیار پرشتاب است و شاید همانطور که اشاره شد تا زمان انتخابات ریاست جمهوری ادامه یابد اما همچنان فضای ترکیه آبستن حوادثی است که نمی توان بر آنها چشم پوشید.