استراتژي پرهيز از خشونت يکي از مراحل گذار به دموکراسي است

با بهرام اسماعيل بيگي عضو شوراي داوري سازمان دانش آموختگان ايران(ادوار تحکيم وحدت)و مسئول شعبه استان اصفهان اين سازمان پيرامون جنبش سبز به گفتگو نشستيم. وي وجود رهبري و کادر تشکيلاتي منسجم را لزوم چنين جريان گسترده و عميقي مي داند. همچنين معتقد است "چگونه بايد حکومت کرد" بحث امروز جنبش است نه چه کسي بايد حکوکت کند.

به عنوان اولين سوال، وضعيت جنبش اعتراضي مردم را چگونه ارزيابي مي کنيد؟

جنبش سبز يا به تعبيري بهتر، جنبش مدني مردم ايران در 7ماه گذشته آزمونهاي بزرگي را پشت سر گذاشته و موفقيت هايي کسب کرده است. با توجه به فشارهاي اعمال شده از سوي بخش هاي مختلف و همچنين خشونت بي حدو حصري که در برابر مردم صف آرايي کرده، جنبش گسترش کمي و کيفي قابل ملاحضه ي داشته چه از نظر گستردگي جغرافيايي و تراز کمي و چه از لحاظ کيفي و همراهي گروهها و گرايشات فکري مختلف و بعضا" متفاوت، حرکت و سير جنبش قابل قبول و تحسين برانگيز بوده است. اين فاکتورها در کنار پويايي و استمراري که تابه حال داشته نقاط قوت بساير بزرگي محسوب مي شود.

نقش رهبري جنبش را چگونه مي بينيد؟ آيا رهبري وجود داشته يا مردم به صورت خودجوش عمل کرده اند؟

قبل از جواب اين سوال بهتر است نگاهي به پيش زمينه ها و علل پيداش جنبش داشت. اينکه شروع جنبش انتخابات خردادماه و نتيجه ي آن باشد به نظر من صورت ظاهري قضيه است. در واقع تحولات خردادماه را مي توان نقطه تحريک و آستانه تحمل مردم تعريف کرد. با نگاهي کلي تر مي بينيم مطالبات و خواسته هاي امروز مردم محصول سالها خفقان و سرکوب صداهاي اعتراضي و انتقادي است. انباشت مطالبات و بي پاسخ ماندن خواسته ها و انتظارات گروهها و اصناف مختلف عوامل اصلي در پيدايش جنبش اعتراضي است. مثال واضح از اين بحث و بطور خاص، جنبش دانشجويي و جنبش زنان است. محدوديت ها ، اعمال فشار، تهديد و برخوردهاي امنيتي و فراقانوني در اين گروهها بعلت نمودهاي ظاهري که در جامعه داشتند عريانتر و مشخص تر بوده و يا برخورد هايي که با حرکت هاي صنفي معلمان صورت مي گيرد، ولي چيزي که مشخص است اينکه در لايه هاي مختلف جامعه همين وضعيت بوده و ادامه داشته است و مجموعه رويدادهاي خردادماه و شايد به تعبير کلي تر شرايط 4 سال گذشته باعث شد تا اعتراض و نا خشنودي از زمزمه ي زير لب درکنج خانه به فرياد خيابان تبديل شود.

نکته ديگر در بررسي و شناخت علل پيدايش جنبش تفاوت ماهوي و هدف گذاري جنبش امروز ايران با جنبشها و تحرکات اجتماعي مشابه است. در چندين سال گذشته دهها نمونه از جنبش هاي اجتماعي و مدني در نقاط مختلف دنيا وجود داشته و تقريبا" تمامي آنها پس از يک رويداد انتخاباتي و در اعتراض به نتيجه حاصل از آن بوجود آمده اند طبيعتا" هدف اين جنبش ها نيز تغيير در نتيجه انتخابات با توجه به سازوکارهاي خاص خودشان بوده است ولي امروز شاهديم جنبش اعتراضي ايران فراتر از نتيجه انتخابات مطالبات عميق تري را مطرح مي کند و همين موضوع نشان از عمق نارضايتي مردم دارد.

اما در مورد رهبري جنبش، به نظر من نقش رهبري و کادر راهبردي تا بدين مرحله فاکتور غالبي نبوده و لي در استمرار و انسجام جنبش عامل مهم و تعيين کننده اي بوده. من نقش آقايان موسوي و کروبي از دو ديدگاه بررسي مي کنم. از يک منظر که با توجه به سوال اول شما از کارکردها و موفقيت هاي جنبش محسوب مي شود همراهي عناصري از درون نظام با خود است و اين محصول اتخاذ روشهاي مبتني بر عقلانيت و استراتژي مطالبه محوري مردم است. از منظر ديگر همراهي و همگامي اين دو بزرگوار بي نظير و بي سابقه بوده. حضور آقاي کروبي در ميان مردم و در مناسبت هاي خاص عامل موثري در تداوم ايستادگي و مقاومت است و يا جايگاه آقاي موسوي در ميان اقشار جامعه با خواستگاههاي فکري مختلف عاملي جهت گسترش و انسجام بيشتر، به بيان کلي تر، مردم بصورت خودجوش عمل کرده اند ولي همواره نيم نگاهي نيز به بالا داشته اند.

آيا به طور کلي لزومي جهت وجود کادر رهبري و فرماندهي مي بينيد؟

بدلايل محتلف و با توجه به شرايط و ماهيت جنبش نياز به رهبري و کادر فرماندهي کاملا" احساس مي شود. يکي از اين دلايل که اشاره اي هم به آن داشتم وجود طيف هاي مختلف فکري و عقيدتي است. گروههايي که بعضا" تفاوت هاي قابل ملاحضه اي دارند، وجود کادر رهبري و تشکيلاتي منسجم نياز چنين جريان ناهمگوني است. بيانيه آخر آقاي موسوي لزوم وجود يک خواستگاه معتدل و مدبر را کاملا" نشان داد. من حتي از نگاه عميقتري قضيه را دنبال مي کنم، فرداي پيروزي ناهمگوني تفاوت هاي فکري تظاهر بيشتري خواهد داشت، کنترل و مديريت اين ناهمگوني و تفاوت هاي فکري تنها در سايه کادر تشکيلاتي قوي قابل گذار است.

به بيانيه آقاي موسوي اشاره کرديد، نظر شما در اين رابطه چيست؟

آقاي موسوي با انتشار اين بيانيه ي نسبتا" متفاوت با قبل کار هوشمندانه و به موقعي انجام دادند. به همان دلايلي که در سوال قبل بحث شد اين بيانيه يک نقطه اتکاء و يک محوريت معقول و گسترده را در شرايط خاص و بحراني بر عهده گرفت که هم راه را نشان داد و هم با روشن ساختن زنجيره اي از مشترکات رهروان اين جنبش و مشخص کردن نسبي مطالبات و اهداف مسير مشخصي را براي آينده جنبش ترسيم کرد. صدور اين بيانيه يک نقطه تحول در سير حرکت جنبش بود و نشان از تغيير فاز جنبش و برداشتن گامي بزرگ روبه جلو بود.

بعد از صدور بيانيه صحبتهاي زيادي پيرامون چگونگي ادامه جنبش مطرح شد، بحث مسالمت آميز بودن جنبش ، نظر شما در اين رابطه چيست؟

بايد دقت داشته باشيم که هدف ما «شرايطي بهتر از حال حاضر» است ولي گاهي دچار شبهه هدف «تغيير شرايط حال حاضر» مي شويم به تعبير روشن تر، ما دنبال «هرآنچه غير از اين» نيستيم بلکه خواست و مقصود ما «هر آنچه بهتر از اين» است که اين امر با توجه به برآيندي از مطالبات امروز جامعه جز در سايه ي روشهاي مسالمت آميز حاصل نمي شود. اتخاذ روشهاي خارج از توان کنترلي جنبش و همچنين روشهاي نامنطبق با علت و عوامل بروز جنبش و ناسازگار با هدف ممکن است ما را به «هرآنچه غير از اين» برساند. استراتژي مناسب براي شرايط و هدف امروز نافرماني مدني به اشکال و انحاء مختلف است. جنبش سبز در استفاده از اين استراتژي گاهي ابتکار عملي از خود نشان داده که در دنيا نه کم نظير بلکه بي نظير بوده. اگر روزي با انقلاب الگويي براي دنيا شديم امروز با جنبش مقاومت مدني، پختگي، بلوغ فکري و بينش و آگاهي سياسي را به دنيا نشان مي دهيم. ما اگر در حصول اهداف انقلاب نا موفق بوديم و يا بطور تمام و کمال به مقصود نرسيديم، امروز استقلال و آزادي را بينش و آگاهي، با صداي مردم، متمدنانه و مسالمت آميز فرياد مي زنيم و همين خود يکي از مراحل گذار به دموکراسي و جامعه مدني است.

در واقع شما پيروزي جنبش سبز را در اتخاذ شيوه هاي مسالمت آميز و به دور از خشونت مي بينيد؟

دقيقا". جبهه روبرو هم در برابر عدم خشونت نا توان تر است. ابزارهاي خشونت آميز و رفتارهاي نامعقول و غير انساني در برابر اين مقاومت و ايستادگي عريان تر و شکننده تر است. اگر امروز از گوشه کنار دنيا گروهها و فعالين مختلفي اعلام همبستگي و حمايت از جنبش سبز ايران را مي کنند بدليل مدنيت و عمق آگاهي جنبش است. خوشبختانه شاهد يک پراگماتيسم سبز هستيم و اين اراده و تصميم مبتني بر پراتيک با يک غناي تئوريک و با يک برآيند جهان شمول قابل اتکاء و اميد بخش است. همانطور که اشاره کردم همه چيز در اين حنبش بايد منطبق و سازگار با هدف طراحي شود. غايت هدف ما دموکراسي و دموکراتيزه کردن مجموعه مديريتي کشور است. من از منظر فرهنگي مقوله دموکراسي را بررسي مي کنم، نسل ما، نسل قانع و سربزيري بود، نسل پذيرفتن هرآنچه در اطرافمان است، نسل خفقان خود خواسته شايد.ما اعتراض را هم دير آموختيم و هم تا حدي خوب نياموختيم. نسل امروز اعتراض را آموخته و با عدم سکوت در برابر ناخق بزرگ مي شود، اين نسل اگر خشونت را هم بياموزد آينده فاجعه است. نسل آينده نه مي خواهد و نه ميتواند در فراگرد جهاني شدن اينگونه بماند. گاندي معتقد بود براي رسيدن به هدف مقدس وسيله هم بايد مقدس باشد.

جداي از اينها، جنبش سبز مخلوق و محصول حرکت مدني و متمدنانه است. ماهيت اين جنبش مقاومت، پايداري و پرهيز از خشونت است. هدف نهايي جنبش دموکراسي و حقوق بشر است، خروجي و نتيجه ي حاصل وابسته به فاکتورهاي تغذيه کننده ي آن است. نمي توان با خشونت فرهنگ مدارا و صلح طلبي را نهادينه کرد. خشونت محصول نگاه ايدئولوژيک است و جنبش مدني فرا ايدئولوژيک.

نکته اي که خيلي روي آن تاکيد دارم و در بحث رهبري جنبش هم مطرح کردم، فرداي بثمر رسيدن اين مقاومت و پايداري است. نمي توان در پروسه ي استقرار دموکراسي و حاکميت مردم محور پروژه هايي همچون «حذف رقيب» و يا «دشمن سازي» صورت بگيرد. اگر طي روند پيروزي تخم نفرت بکاريم فرداي پيروزي اين محصول ببار مي نشيند و طبيعتا" اتفاق امروز تکرار مي شود و معتقدم اجتناب از اينچنين رخدادهايي در گرو رفتار امروز و متاثر از شيوه هاي مورداستفاده ي امروز جنبش است و بر همين اساس فکر مي کنم استفاده از شيوه هاي مسالمت آميز و بدور از خشونت سرانجامي اينگونه نخواهد داشت.

صحبت از اهداف و مطالبات جنبش سبز کرديد، سطح مطالبات را چگونه مي بينيد؟

بدليل همان غالب نبودن فاکتور رهبري و بحث گستردگي و نا همگوني در بافت فکري و عقيدتي جنبش گاهي شاهد مطالبات متفاوت و بعضا ايده آليستي بوديم.که بعد از بيانيه آقاي موسوي همگوني و تراز معقولتري پيدا کرد.من در راستاي برآيند مطالبه محوري و بطور عام استناد ميکنم به کارل پوپر; که بحث امروز بشر چه کسي بايد حکومت کند نيست ، چگونه بايد حکومت کند است!

روند مطالبات در عمر کوتاهي که از جنبش سبز گذشته در واقع از چه کسي حکومت کند و بطور خاص نتيجه انتخابات به چگونه بايد حکومت کرد رسيده است و اين قابل تحسين و اميدوارانه است در جاهايي سطح مطالبات تغييراتي داشت ولي امروز به نسبت به يک ميزان قابل دست يابي و معقولي رسيده است.

البته بحث ديگري که اعتقاد دارم بايد در جمع بندي و بررسي مطالبات مورد توجه قرار بگيرد، موقعيت جنبش در مختصات جغرافيايي کشور است. همانطوري که بحث شد امروز به تراز نسبتا" معقول و راضي کننده اي از مطالبات رسيده ايم ولي اين برآيند نگاه به اصطلاح ناحيه ايست، در مناطق مختلف کشور و در ميان قوميت ها نگاه به جنبش و فاکتورهاي درخواستي و مطالباتي همراه با ترديد و دودلي است و من معتقدم جنبش در اين زمينه کم کاري هايي داشته چه در بدنه چه در راس.

يعني شما معتقديد اين خواسته ها و مطالبات مطرح شده کلي نيست و سطح راضي کننده براي همه مردم کشور نمي تواند باشد؟

فکر مي کنم بايد با يک نگاه تاريخي به وضعيت قوميت ها و خواسته ها و انتظارات آنها سطح مطالبات را تعيين کرد. حقوقي از آنها پيوسته پايمال شده و حاصل اين دلسردي و سرخوردگي، عدم اطميناني ست که ريشه در خيلي از وقايع و رويدادها دارد. شايد کمي حق داشته باشند با ترديد جريان را پيگيري کنند.

معتقدم جمع بندي و ترسيم مطالبات بدون حضور و مشارکت قوميت ها، فرهنگ ها و حتي اديان نتيجه مطلوبي نخواهد داشت و چه بسا حرکت در لبه ي تيغ باشد چرا که عدم نگاه کلي و اکتفاء به جمع بندي و برآيند محدود و انحصاري مي تواند فرداي تحقق مطالبات را تلخ کند و غفلت از اين موضوع به نظر من اشتباه بزرگي ست که عواقب خطرناکي خواهد داشت.