گذر به سوی فضای بازتر؛ تجربه برمه

نازنین جاوید

به سختی می توان انتخابات میان دوره ای دیگری را به یاد آورد که تا این حد توجه جامعه بین المللی را به خود جلب کرده باشد.

کشوری که تا دو سال پیش دارای حکومت نظامی بود و سرشناس ترین چهره مخالف دولت در آن در حصر خآنگی به سر می برد، در طول مدتی نسبتا کوتاه و با انجام دادن یک رشته اصلاحات محدود، به حزب اصلی مخالف دولت و رهبر آن اجازه داد که در این انتخابات میان دوره ای شرکت کند؛ در حالیکه کاملا آگاه بود که برنده اصلی آن خانم سوچی خواهد بود.

انزوای بین‌المللی و منطقه‌ای

برمه نیز مانند بسیاری دیگر از کشورهای جهان که مسیر رسیدن به دمکراسی در آن مسدود شده و حکومتی خودکامه برای کنترل خواسته های مردم و آزادی های جامعه بر آن حاکم شده است، در مراوداتش با جامعه بین المللی خود را منزوی یافت و ناچار شد که تحریم ها و فشارهای اقتصادی و سیاسی گوناگونی را متحمل شود.

فرزانه روستایی، تحلیلگر سیاسی، معتقد است که جامعه بین الملل نمی توانست به آسانی چشم خود را به روی کشوری که در آن سرکوب‌هایی صورت گرفته و حقوق بشر نیز مکررا در آن نقض می شود، ببندد و در مقابل خود را موظف می داند که در مقابل آن واکنش نشان دهد.

به گفته خانم روستایی، برمه یکی از این کشورهاست. او می گوید که روند تحولات سیاسی در برمه این کشور را تبدیل به "معضلی" در منطقه جنوب شرق آسیا کرده بود و آنچه در این کشور روی می داد، انعکاس گسترده ای در رسانه های جهان پیدا می کرد.

خانم روستایی می گوید: "خیلی طبیعی بود که در چنین وضعیتی بلوک اقتصادی مانند اتحادیه اروپا علیه این کشور تحریم هایی اعمال کند. و طبیعی بود که آمریکا به عنوان یک قطب اقتصادی بزرگ در جهان، نسبت به برمه حساسیت نشان بدهد و این کشور را به معادلات اقتصادی راه ندهد و از معادلات تجاری منطقه ای حذف کند. و حتی سعی کند تا روابط برمه با چین را هم تحت تاثیر قرار دهند."

علاوه بر اعمال تحریم های گوناگون علیه حکومت‌های دیکتاتوری و سرکوبگر، جامعه بین‌المللی از روش‌های دیگری نیز برای متمرکز کردن توجه‌ها بر این گونه حکومت ها استفاده می‌ کند.

به گفته فرزانه روستایی دادن جایزه صلح نوبل به آنگ سن سوچی، زنی ریز نقش و میانسال در برمه که بدون ایجاد جنجال به مخالفت خود با حکومت نظامی این کشور ادامه می دهد، "نمی تواند یک واقعه تصادفی باشد."

خانم روستایی می گوید: "انتخاب خانم سوچی به عنوان برنده جایزه صلح نوبل، عکس العمل جامعه جهانی را به آنچه در برمه می‌گذشت، نشان می‌داد. خیلی طبیعی است که از آن به بعد نام برمه در لیست کشورهایی قرار می‌گیرد که توجه جهانی را به خود جلب می کند."

اصلاحات محدود

رهبران نظامی برمه پس از ۲۲ سال حکومت بر این کشور، سرانجام در اواخر سال ۲۰۱۰ میلادی، تصمیم گرفتند که با ایجاد تغییراتی در این کشور، وجهه بین المللی خود را بهبود ببخشند و چهره بهتری از این کشور به جامعه بین المللی ارائه دهند.

رژیم نظامی برمه انتخاباتی تقریبا نمایشی برگزار کرد که در آن بخش عمده‌ای از کرسی های مجلس به حزب تحت نفوذ حاکمان تعلق گرفت و به فاصله چند روز هم خانم سوچی از زندان آزاد شد. با وجود اینکه "لیگ ملی دمکراسی" این انتخابات را تحریم کرد، به این حزب و خانم سوچی، رهبر آن، اجازه فعالیت سیاسی داده شد.

حبیب حسینی فرد، تحلیلگر مسائل سیاسی معتقد است که فشارهای بین المللی در تغییر رفتار رهبران برمه نقش عمده ای بازی کرده است.

او می گوید که ژنرال های برمه متوجه شدند که نمی توانند تا ابد از نظر اقتصادی به چین متکی باشند و "انزوای آنها، به خصوص در منطقه و بیرون ماندن این کشور از آسه ‌آن (اتحادیه کشورهای جنوب شرق آسیا ) نیز نمی تواند ادامه پیدا کند."

به گفته آقای حسینی‌فرد، به همین دلیل رهبران نظامی برمه تصمیم گرفتند که یک رشته اصلاحات "محدود و کنترل شده" را در این کشور پیاده کنند. نتیجه این اصلاحات محدود، پایان دادن به حصر خآنگی خانم سوچی، آزادی حزب او و اجازه شرکت آنها در انتخابات میان دوره‌ای بود.

رهبری صلح‌طلب

آنگ سن سوچی، سیاستمداری صلح جو و شدیدا پایبند به روش پرهیز از خشونت است. او سیاستمداری با تجربه است که سال‌ها در انتظار آزادی و از سرگیری فعالیت های سیاسی‌اش در حصر به سر برده، اما همواره در پیام‌هایش برای هواداران خود و برای رهبران برمه، آنها را به پرهیز از خشونت دعوت کرده است.

تصمیم رهبران سیاسی کشورها به دور نگاه داشتن مخالفانشان از فعالیت سیاسی که در اکثر مواقع به تبعید، زندانی کردن و یا در حصر قرار دادن آنها منجر می شود، تا چه حد روی رفتار سیاسی این مخالفان تاثیر می گذارد؟ آیا قطع ارتباط آنها با جهان بیرون می تواند آن‌ها را تشویق به استفاده از روش های صلح آمیز کند؟

به عبارت دیگر این خصیصه خانم سوچی تا چه حد ناشی از اعتقادات و باورهای قلبی اوست و تا چه حد نتیجه زندانی بودن او؟

رامین جهانبگلو، فیلسوف ساکن کانادا، می گوید که آنگ سن سوچی سال هاست که روش پرهیز از خشونت را دنبال می کند. به گفته آقای جهانبگلو، خانم سوچی تاکید دارد که پیروی از این شیوه نه تنها از نظر اخلاقی کار درستی است، بلکه از نظر عملی و برای رسیدن به دمکراسی نیز روش مناسبی است.

حصر خانگی و پرهیز از خشونت

آقای جهانبگلو در مقایسه ایران و برمه می گوید که حصر خانگی به خودی خود کافی نیست که رهبران مخالف حکومت را تبدیل به "رهبری خشونت پرهیز" کند.

آقای جهانبگلو می گوید: "خشونت پرهیزی چند مرحله دارد که خانم سوچی از این مراحل گذشته است. مرحله اول اعتقاد به آئین بودائیست، آئینی که معتقد به خشونت پرهیزی است؛ دوم اینکه خانم سوچی اعتقاد دارد که بهترین راه آگاهی دادن به شهروندان استفاده از همین روش پرهیز از خشونت است؛ و مرحله سوم ایجاد حس همبستگی، اخلاق مدنی و شبکه های شهروندی از طریق ترویج اندیشه عدم خشونت است، که خانم سوچی این مرحله را هم انجام داده است."

برمه نیز مانند بسیاری دیگر از حکومت‌های خودکامه رفتار کرده است. رهبران برمه در طی بیست سال گذشته بسیاری از مخالفان خود را زندانی کرده و از قلع و قمع آن‌ها هم باکی نداشته است.

نمونه جدیدتر آن اعتراض‌های راهبان بودایی در سال ۲۰۰۷ میلادی بود که چندین روز در خیابان های رانگون ادامه داشت که سرانجام با کشته شدن دست کم ۳۰۰۰ نفر و زندانی شدن هزاران نفر دیگر پایان یافت.

رامین جهانبگلو معتقد است که تجربه و دوراندیشی سیاستمدارانی که به مخالفت با حکومت‌ها بر می خیزند، یکی دیگر از عوامل مهم در تعیین روش مبارزه آنهاست.

به اعتقاد او، خانم سوچی از نظر سیاسی و اخلاقی رفتار درستی در مقابل رفتار خشونت آمیز نظامیان برمه در پیش گرفت و موفق شد که بدون استفاده از خشونت، شبکه های شهروندی لازم را ایجاد کند و حس همبستگی را هم زنده نگاه دارد.

فشارهای بین‌المللی در مقابل اراده داخلی

بسیاری از تحلیلگران معتقدند که نحوه رفتار و روش های مبارزه ای که مخالفان حکومت ها در پیش می گیرند همراه با تحریم ها و فشارهای بین المللی، می تواند حکومت هایی را که در مقابل اصلاحات و تغییر مقاومت می کنند، رفته رفته برای پذیرش تغییر آماده سازد.

اما فرزانه روستایی معتقد است که تا زمانی که این حکومت ها در داخل خود تمایلی به تغییر نداشته باشند، قادر خواهند بود در مقابل این فشارها مقاومت کنند.

خانم روستایی می گوید برای بررسی میزان تاثیر تحریم های بین المللی بر کشورهای "بحران دار" مانند ایران، برمه، عراق و سوریه، و ایجاد تغییرات سیاسی در این کشورها، باید به یک نکته مهم توجه کرد: "تجربه ای که حداقل در طی چند سال گذشته به دست آمده، که می توان تجربه عراق را هم به آن اضافه کرد، نشان می دهد که تلاش های بین المللی به تنهایی نمی تواند عامل ایجاد تغییرات در کشورها باشد."

به گفته خانم روستایی، حاکمیت کشورها می تواند تا حدود زیادی در مقابل این فشارها مقاومت کند، تحریم ها را دور بزند و "پیچیده تر" رفتار کند. او می افزاید که فقط در صورتی تغییر به وجود می آید که "اراده ای برای تغییر وجود داشته باشد."

فرزانه روستایی می گوید: "در مورد عراق تجربه نشان داد که هر چقدر فشار زیاد باشد باز هم تغییر و تحولی به وجود نمی آید. کل سیستم کشور ممکن است به صورت عمودی و افقی ترک بردارد، سیستم های امنیتی، اقتصادی و سیاسی فرو بپاشد، اما هیچگونه مصالحه ای و یا کوتاه آمدنی و یا تسلیم شدنی در مقابل فشارهای بین المللی صورت نگیرد تا اینکه کل سیستم فروبریزد."

فرزانه روستائی معتقد است که فرهنگ غالب در منطقه جنوب شرق آسیا که فرهنگ مصالحه است و تا اندازه زیادی از آئین بودائی و آئین های مشابه الهام گرفته، حتی روی ذهن ژنرال های برمه نیز تاثیر گذاشته است. خانم روستائی می گوید اراده و خواست این رهبران برای کنار آمدن با جامعه جهانی و جامعه داخلی خود، احتمالا از فشارهای بین المللی برای اعمال اصلاحات در این کشور موثرتر بوده است