"تدفین 2 شهید گمنام" برای خرابی آثار باستانی در میدان امیر چخماق یزد

پس از دو سال کشکمکش میان مسئولان سازمان میراث فرهنگی، استانداری و فرمانداری شهرستان یزد بر سر دفن بقایای ۸ نفر از کشته‌شدگان ناشناس جنگ ایران و عراق در میدان امیر چخماق یزد، تلاش‌ها بی‌نتیجه ماند.

بنا گزارش سایت فرارو ظهر روز گذشته، دوشنبه (اول آذرماه، ۲۲ دسامبر) در اقدامی ناگهانی، متحصنانی که از روز قبل در میدان امیرچخماق تجمع کرده بودند و مخالف انتقال قبور به ضلع شرقی میدان (طبق تصمیم نهایی شورای تامین استان) بودند، بقایای دو "شهید از ۸ شهید گمنام" را در قبرهایی که پیش از این آماده شده بود، دفن کردند.

ساز‌مان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری کشور در بیانیه‌ای با مرور برآنچه بر دفن شهدا در میدان امیرچخماق یزد گذشت، تدفین ناگهانی شهدا را به‌دور از موازین قانونی دانست. در این بیانیه تاکید شده که مسئولیت هر گونه عواقب فرهنگی و تاریخی و حفاظت از بنای مذکور متوجه کسانی است که بر خلاف قوانین مرتبط و تصمیمات مراجع قانونی استان، اقدام به این کار کرده‌اند.

به گزارش خبرگزاری میراث فرهنگی، دو سال قبل طرحی با عنوان "تدفین ۸ شهید گمنام" در میدان امیرچخماق یزد، از سوی کمیته جستجوی مفقودین ستاد نیروهای مسلح مطرح شد که با مخالفت استانداری وقت، اجرای آن متوقف ماند. با این‌حال طی ۲۰ روز گذشته، اجرای این طرح دوباره از سرگرفته شد.

با از سرگیری دوباره این طرح، طبق توافقات صورت گرفته در جلسه شورای تامین استان که روز شنبه به صورت اضطراری برای همین موضوع برگزار شده بود، محل دفن شهدا از محوطه امیرچخماق به ضلع شرقی این میدان منتقل شد. با این‌حال پس از اخذ این تصمیم، عده‌ای متحصن میدان را قرق کردند و مانع از انجام تصمیمات شواری تامین استان شدند.

عصر روز شنبه (۳۰ آذر، ۲۱ دسامبر) و همزمان با برگزاری جلسه شورای تامین استان با نماینده ولی فقیه، قبرهای کنده شده در حال آجرچینی بودند و هیچ نهاد قانونی و اجرایی در استان مانع از فعالیت‌های غیرقانونی این عده نشد.

مخالفت سازمان میراث فرهنگی

مدیر کل میراث فرهنگی یزد پیش از این مخالفت خود را با اجرای دفن شهدای گمنام در میدان تاریخی امیرچخماق اعلام کرده بود.

به گفته وی، طبق ضوابط و قوانین حاکم بر ثبت اماکن تاریخی هرگونه دفن اموات در این قبیل اماکن یا محوطه‌‌های تاریخی ممنوع است. همچنین فعالیت‌های پژوهشی در محدوده امیرچخماق، اعم از فعالیت‌های باستان‌شناسی آن تکمیل نشده و به همین علت هرگونه حفاری به هر دلیلی منجر به مخدوش شدن لایه‌های باستانی و تداخل در روند مطالعات علمی است. در عین حال مجموعه امیر چخماق دارای طرح نجات بخشی است.

محمد شاکری شمسی، فرماندار یزد از جمله منتقدان به این عمل پیشتر گفته بود: «کسانی که مجری این طرح هستند، فعالیت‌هایی کردند و نامه‌هایی گرفته‌اند که کارشان قانونی باشد، به همین دلیل کارشان را پیش می‌برند. با این‌حال مجوزی برای حفر قبر نداشتند اما قبرها را کنده‌اند.»

محمدعلی طالبی، معاون سیاسی استانداری نیز از جمله مخالفان این امر در اواخر هفته گذشته با غیر قانونی خواندن حفر قبرها گفته بود: «حفر قبرها بدون اخذ مجوزهای لازم بوده، پس غیرقانونی است. ما این موضوع را پیگیری می‌کنیم تا جلوی کار گرفته شود.»

محمد مهدی شرافت، مدیر کل میراث فرهنگی استان یزد، در انتقاد به حفر قبر در این محوطه تاریخی به خبرگزاری میراث فرهنگی گفت: «سازمان میراث فرهنگی با طرح دفن ۸ شهید گمنام در میدان تاریخی امیرچخماق مخالفت کرده، زیرا بر خلاف موازین و قوانین میراث فرهنگی کشور است. با این‌حال گردانندگان قبرها را کندند و هرچند شخصا هنگام کندن در محل حضور داشتم و دراین‌باره اخطار دادم، اما به کارشان ادامه دادند.»

قانون مجازات اسلامی

بر اساس ماده ۵۶۶ مجازات اسلامی، "هر کس نسبت به تغییر نحوه استفاده از ابنیه، اماکن و محوطه های مذهبی – فرهنگی و تاریخی که در فهرست آثار ملی ثبت شده‌اند، برخلاف شئونات اثر و بدون مجوز از سوی سازمان میراث فرهنگی کشور اقدام نماید، علاوه بر رفع آثار تخلف و جبران خسارت وارده به حبس از سه ماه تا یک سال محکوم می شود."

بسیج دانشجویی، جامعه اسلامی دانشجویان و انجمن اسلامی دانشگاه یزد که از مدافعان اجرای این طرح بودند در بیانیه‌ای اعلام کردند که در این خصوص از علی خامنه‌ای، رهبر ایران استفتا کردند و او در این خصوص نظر مساعد داشته است.

به گزارش رسانه‌های داخلی، تدفین "شهدای گمنام" در میدان امیرچخماق یزد باعث می‌شود پرونده ثبت جهانی بافت تاریخی یزد از دستور کار خارج شود. درویش امیری، معاون امور استان‌ها و حقوقی سازمان میراث فرهنگی ایران هم این مساله را تائید کرده بود.

میدان امیرچخماق در یزد شامل بازار، تکیه، مسجد و آب انبار است که قدمتشان به دوره تیموریان (قرن ۹ هجری) بر می‌گردد و در فهرست آثار تاریخی ایران ثبت شده است. تکیه امیر چخماق در سال ۱۳۳۰ و مسجد امیر چخماق در سال ۱۳۴۱ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیدند.

بحث تدفین شهدای جنگ در اماکن نا متعارف، نخستین بار توسط محمود احمدی نژاد در زمان تصدی سمت شهرداری تهران مطرح شد که با انتقادهای مختلفی روبرو شد و عملا امکان اجرا پیدا نکرد. بار دیگر این طرح در زمان ریاست جمهوری او مطرح شد، در ادامه پیگیری این طرح توسط محمود احمدی‌نژاد و همراهانش نخستین بار در سال ۱۳۸۴ تعدادی از "شهدای گمنام" در دانشگاه شریف خاکسپاری شدند و از آن زمان به بعد هرازگاهی چنین مراسمی در دانشگاه‌های مختلف ایران انجام شد.