مستندی علیه محمد رضا شاه توسط رژیم ضد بشری

"قندیل‌های شکسته" و برنامه‌هایی از این دست بیشتر بر آرشیو صدا و سیما و یا فیلم‌های آرشیوی شبکه‌های داخل و خارج از ایران متکی بودند،‌ در مقابل اما برنامه "به روایت دربار" اثری تولیدی است که از فحوای آن بر می‌آید گروهی با اعزام به اروپا و آمریکا به گفت‌وگوهای طولانی با شخصیت‌های نسبتا شناخته شده دوره پهلوی پرداخته‌اند.

در این برنامه از سخنان کسانی چون حسین نصر، اردشیر زاهدی، علینقی عالیخانی، احسان نراقی٬ منوچهر رزم‌آرا، ایرج امینی و امیرهوشنگ آریانپور و چندین نفر دیگر مسئولان حکومت پهلوی استفاده شده است.

در لابلای برنامه نیز متنی به صورت نریشن از سوی چند مجری شناخته شده صدا و سیما خوانده می‌شود، اما نه در آغاز و نه در پایان برنامه ،هیچ شناسنامه‌ای نیست که نشان دهد این متن‌ها را چه کسی نوشته و چه کسانی خوانده‌اند.

تنها نکته قابل اشاره تهیه این برنامه توسط واحد مرکزی خبر، سازمان خبری زیر نظر صدا و سیماست که در پاپان‌بندی مستند یادشده دیده می‌شود.

از کلیت چهار برنامه بر می‌آید که محور اصلی این مجموعه تمرکز بر دلایل سقوط شاه و انقلاب ایران است. در متن برنامه هیچ نشانی از پرسش ‌‌کننده نیست و تنها صدای او شنیده می‌شود، اما میزانسن و نحوه فیلمبرداری از شخصیت‌ها نشان می‌دهد که کار به صورت حرفه‌ای فیملبرداری شده است.

محورهای سوالات نیز جهت‌دار و عمدتا به تاکید بر نکات منفی حکومت پهلوی متمرکز است یا حداقل از پاسخ‌های شخصیت‌ها برمی‌آید که آنها بیشتر در نکوهش رفتارهای شاه و حکومت پهلوی و پشتیبانان آنان سخن می‌گویند.

اطلاعاتی کهنه در بسته‌بندی تازه

از برآیند سخنان شخصیت‌های مورد نظر نکته تازه‌ای به دست نمی‌آید و دلایلی که آنها درباره سقوط دولت شاه بیان می‌کنند، پیش از این به تناوب و تفضیل از سوی مورخان و کارشناسان در کتاب‌ها و مصاحبه‌های مختلف مورد بحث قرار گرفته است. به خصوص که پیش از این دو طرح تاریخ شفاهی ایران در آلمان و آمریکا گفت وگوهای مفصلی با اکثر این افراد انجام دادند.

به روایت دربار بدون حاشیه هم نبود، یک روز بعد از انتشار بخش نخست این مجموعه حسین دهباشی، که طراح و گفت وگو کننده اصلی این مجموعه بوده است، در گفت وگویی با خبرگزاری مهر به انتقاد از این کار صدا و سیما و واحد مرکزی خبر پرداخت و از شکایت به دادگاه برای نقض برخی مقاد قرارداد میان تهیه‌کنندگان این مجموعه و کسانی که با آنها گفت وگو شده است خبر داد.

چهار روز بعد او در مصاحبه‌ای با خبرگزاری ایبنا با عبارتی تندتر گفت: "سهم واحد مرکزی خبر در پروژه تاریخ شفاهی ایران، دزدی و ریختن آبروی کتابخانه ملی و رسانه شریف تلویزیون است". مسئولان صدا و سیما هنوز به این انتقادات واکنشی نشان نداده‌اند.

مجموعه این گفت وگو ها با حمایت مالی سازمان صدا و سیما و کتابخانه ملی تهیه شده است اما به گفته آقای دهباشی"در قراردادها ذکر شده بود و که تا انتشار متن کامل مصاحبه‌ها اجازه برداشت‌های جزیی از آنها وجود ندارد و از این منظر صدا و سیما و واحد مرکزی خبر نقض عهد کرده است".

آقای دهباشی در گفت وگو با خبرگزاری ایبنا اطلاعات تازه‌تری درباره این طرح بیان کرد و گفت که اصل طرح در زمان ریاست محمد خاتمی در کتابخانه ملی تصویب شد و قراردادی بود بین کتابخانه ملی از ایران و کتابخانه گنگره آمریکا و یک نسخه از متن تمامی مصاحبه‌ها نیز هم‌اینک در اختیار کتابخانه کنگره آمریکا قرار دارد.

او همچنین گفت که در توافق با مدیر قبلی شبکه قرار بود خودش مستندی ۲۶ قسمتی از این مصاحبه‌ها تدوین و برای تلویزیون آماده کند.

به گفته آقای دهباشی آنها به اتفاق کتابخانه ملی در حال آماده‌سازی این مصاحبه‌ها برای پخش بودند که "متاسفانه آقایان واحد مرکزی خبر بدون اینکه هیچ زحمتی کشیده باشند، خودشان را سروقت پروژه رساندند تا این مستند به جای اینکه در کتابخانه ملی تولید شود، توسط آنها کار شود؛ یعنی کسانی که نه کوچکترین اطلاعات تاریخی دارند، نه از سوابق مجموعه مطلع هستند و نه کمترین دلسوزی را در این باره دارند."

به گفته آقای دهباشی آنها "در هنگام مصاحبه با مصاحبه‌شونده‌ها تعهد رسمی سپرده" بودند که "‌ زمانی از مصاحبه‌هایشان استفاده شود که متن کامل مصاحبه‌شان قبلاً منتشر شده باشد." تا زمان پخش این برنامه گفت وگوی چهارتن از سوی انتشارات "دفتر تاریخ شفاهی و تصویری ایران" به بازار کتاب عرضه شده بود و به همین دلیل انتشار به کارگیری از گفته‌های این چهارتن مشکلی ایجاد نمی‌کرد اما استفاده از بقیه مصاحبه‌ها نقض توافقی است که آقای دهباشی از آن سخن گفته است.

در مقدمه این چهار کتاب‌ آمده است که مصاحبه با حسین نصر٬ استاد علوم اسلامی در دانشگاه جورج واشنگتن در محل سکونتش در واشنگتن، داریوش همایون، روزنامه‌نگار و وزیر اطلاعات و جهانگردی محمدرضا پهلوی در مونترو سوئیس، عبدالله آذربرزین، جانشین فرماندهی نیروی‌هوایی در زمان پهلوی دوم در کالیفرنیا و با علینقی عالیخانی، وزیر اقتصاد پهلوی دوم در ویرجینیا انجام شده است.

حسامالدین آشنا: متواضعانه از صداوسیما تقاضا می‌کنم که اجازه ندهد این پروژه بزرگ به دستاویزی برای جنگ‌های کوچک تبدیل شود و اجازه دهند این پروژه در سطح ملی دیده شود

هر چهار کتاب در تقریبا ۷۰۰ صفحه منتشر شده است و به نوشته تنظیم کنندگان کتاب" ۱۵ درصد اسناد منتشر شده در کتاب برای نخستین بار است که منتشر شده است و علاوه بر گفت‌وگو شامل اسناد و ضمائمی است که از اسناد وزارت خارجه آمریکا، اسناد آرشیو بریتانیا، پرونده اداره ضد اطلاعات و پرونده کارگزینی و اسناد ساواک، این افراد در ایران بهره گرفته شده است.ویراستاران کتاب نیز سعی کرده‌اند ادعاهای مطرح شده از سوی افراد در مصاحبه‌ها را در پاورقی همان صفحه و به گفته خود" با ادله و اسناد پاسخ گویند و مورد نقد قرار دهند"

به نظر می‌رسد پخش مقطع و دم بریده این مصاحبه‌ها ضمن آنکه منظور دست‌اندرکاران صدا و سیما را از این برنامه برآورده نکند بلکه به گفته آقای دهباشی در گفت وگو با مهر"چیزی که می‌توانست تبلیغ مثبتی برای نظام ما باشد، به احتمال بسیار زیاد تبدیل می‌شود به یک ضدتبلیغ و واقعاً هم به صورت اخلاقی و حتی شرعی، ما پاسخی در این خصوص نخواهیم داشت."

این همان نکته‌ای بود که حسام‌الدین آشنا، مشاور فرهنگی حسن روحانی و عضو شورای نظارت بر صدا و سیما و از طراحان این مجموعه در مراسم رونمایی از ۴ کتاب یاد‌شده صدا و سیما را تحذیر داده و گفته بود"متواضعانه از صداوسیما تقاضا می‌کنم که اجازه ندهد این پروژه بزرگ به دستاویزی برای جنگ‌های کوچک تبدیل شود و اجازه دهند این پروژه در سطح ملی دیده شود."