ایرانیان در صدر جدول نوشابه، در قعر جدول شیر

به گفته آقای شیدفر کاهش مصرف شیر باعث "کمبود کلسیم و ویتامین D (دی)" در ایران شده است.

به گفته کارشناسان در چند سال گذشته مصرف شیر در کشور "حدود ۱۵ تا ۲۰ درصد کاهش" داشته و سرانه مصرف شیر برای هر فرد ایرانی به کمتر از "هفتاد لیتر در سال" رسیده است.

به این ترتیب مصرف سرانه شیر در ایران حتی از کشورهایی مثل بلیز، گرانادا، مالدیو و سیشل کمتر است و به حدود یک سوم متوسط جهانی کاهش یافته است.

سرانه مصرف شیر در ایران بین سالهای ۱۹۷۰ تا ۲۰۰۸ از نفری ۲۸ کیلوگرم در سال به ۸۰ کیلوگرم افزایش یافت اما از آن به بعد سیر نزولی گرفته است.

کارشناسان "حذف یارانه شیر و گران‌تر شدن این ماده غذایی" را از عوامل موثر در کاهش میزان مصرف شیر در ایران می‌دانند.

ویتامین D و کلسیم

ویتامین D یکی از ویتامین‌هایی است که در مواد غذایی اندکی وجود دارد و بجز چند نوع ماهی مثل ماهی آزاد (Salmon) و روغن کبد ماهی منبع غذایی غنی از این ویتامین وجود ندارد.

این ویتامین برای جذب کلسیم و فسفر از روده‌ها اهمیت حیاتی دارد و کلسیم و فسفر نیز برای سلامت استخوانها و جلوگیری از پوکی استخوان ضروری هستند.

علاوه بر این ویتامین D برای سلامت کلی بدن مفید است و برخی شواهد نشان می‌دهند کمبود این ویتامین باعث پیشگیری از بیماری‌هایی مثل سرطان، دیابت و بیماری‌های قلبی می‌شود.

نور مستقیم آفتاب مهمترین راه تامین ویتامین D است

مهمترین راه تولید ویتامین D نور خورشید است. برای فردی که پوست روشن دارد قرار گرفتن صورت و بازوها در معرض تابش مستقیم (نه از پشت شیشه) آفتاب نیمروزی به مدت تقریبا ۲۰ تا ۳۰ دقیقه، هفته‌ای دو تا سه بار برای تولید ویتامین D کافی است. کسانی که پوست تیره‌تری دارند، کودکان، سالمندان و زنان باردار به آفتاب بیشتری احتیاج دارند.

البته در صورت آلودگی هوا یا استفاده از کرم ضد آفتاب یا پوشش کامل نیاز به آفتاب بیشتر می‌شود.

بنابه گفته مقامات وزارت بهداشت ایران کمبود ویتامین D در کودکان ایرانی بویژه در ۱۰ سال گذشته "افزایش شدید، معنادار و نگران کننده‌ای" داشته است.

تحقیقاتی که در ایران انجام شده حتی ارقامی در حد "کمبود ۹۰ درصدی ویتامین D را در نوجوانان تهرانی" ذکر کرده‌اند و تحقیقاتی نیز که در برخی مراکز استان‌ها انجام شده، نشان می‌دهد افراد بزرگسال جامعه ایران هم، "بین ۴۰ تا ۸۰ درصد" کمبود ویتامین D دارند.

کمبود کلسیم هم در خانواده‌های ایرانی تا "نود درصد" ذکر شده است.

با این حال کمبود ویتامین D مختص ایران نیست و اکنون از آن بعنوان معضلی جهانی یاد می‌شود.

غنی‌سازی با ویتامین D

در بسیاری از کشورهای پیشرفته دنیا برای حل این مشکل از سالها پیش نان و شیر با ویتامین D غنی می‌شود.

در ایران در دوره‌ای غنی‌سازی شیر با ویتامین D انجام شد، اما به دلایلی مثل به صرفه نبودن و فقدان فرهنگ‌سازی ادامه پیدا نکرد و اکنون در سطحی بسیار محدود انجام می‌گیرد.

بسیاری از کارشناسان معتقدند غنی‌سازی شیر با ویتامین D برای جامعه ایران ضروری است

به گفته مجید حاجی‌فرجی رییس انستیتو تحقیقات تغذیه و صنایع غذایی ایران، غنی‌سازی شیر باید در دستور کار قرار بگیرد:

"اما از آنجایی که در صورت تصویب، وزارت بهداشت و آموزش و پرورش باید بار مالی و اجرایی آن را در مدارس متحمل شود و چون اولین گروه هدف مدارس هستند، باید منتظر برطرف شدن موانع و نیازها برای به اجرا درآمدن این کار باشیم."

توزیع رایگان شیر در مدارس که پیش از انقلاب انجام می‌شد پس از انقلاب از سال ۱۳۷۹ بطور آزمایشی دوباره آغاز شد و به تدریج مقاطع تحصیلی و مدارس بیشتری را تحت پوشش قرار داد.

با اینکه برنامه توزیع شیر رایگان در مدارس ایران یکی از بزرگترین برنامه های شیر مدارس در دنیا از نظر جمعیت تحت پوشش (حدود ۱۳ میلیون نفر) قلمداد شده اما بویژه در سال‌های اخیر، با موانع زیادی روبرو بوده و نبود اعتبار، ناهماهنگی و مشکلات دیگر باعث توقف گاه به گاه طرح و پوشش ناکافی آن شده است.

در اردیبهشت امسال شورای عالی سلامت و غذا به ریاست حسن روحانی رییس جمهور، تداوم طرح توزیع شیر در مدارس را به منظور تامین کلسیم تصویب کرد.

رشد توزیع شیر در مدارس ایران (۲۰۰۱ تا ۲۰۰۴)

اما در برخی مناطق اجرای آن در سال تحصیلی جاری حتی تا پایان پاییز هم به اجرا در نیامد.

از سوی دیگر آزمایشهایی که روی شیر توزیعی در مدارس انجام شده نشان می‌دهد "این شیرها ارزش غذایی کافی ندارند" و کیفیت این شیرها "حتی از لحاظ درشت مغذی‌هایی مانند انرژی و پروتئین هم پایین است."

مقامات وزارت آموزش و پرورش این موضوع را رد کرده‌اند و شیر توزیعی در مدارس را کاملا بهداشتی، با کیفیت و منطبق با استاندارد می‌دانند.

توزیع شیر در مدارس ایران فقط هفتاد روز در سال انجام می‌شود (در طرح اولیه قرار بود ۱۲۰ روز باشد) و هنوز وزارت آموزش پروش برنامه‌ای برای غنی سازی شیر توزیعی با ویتامین D ندارد.

گفته می‌شود شیر توزیعی در مدارس دو درصد کل مصرف شیر در ایران را شامل می‌شود که در مقایسه از بسیاری از کشورهایی که برنامه رایگان توزیع شیر در مدارس دارند کمتر است.

نوشابه بجای شیر و دوغ

طبق گزارش نظام هدفمندی یارانه‌ها، مصرف لبنیات در ایران روند نزولی داشته و به جای آن مصرف نان، غلات و ماکارونی افزایش داشته است.

در حالیکه مصرف سرانه شیر هفتاد لیتر است، بر اساس آمارهای موجود ایرانیان سالانه بطورمتوسط هر نفر سالانه بیش از ۴۸ لیتر نوشابه گازدار مصرف می‌کنند و از این نظر در میان پرمصرف‌ترین کشورهای دنیا قرار دارد.

تحقیقات در ایران نشان می‌دهند "در مسیر کودکی تا بلوغ مصرف نوشابه‌های گازدار سه برابر می‌شود در حالیکه مصرف شیر و لبنیات به یک چهارم کاهش پیدا می‌کند."

علاوه بر این، "بیش از ۹۴ درصد دانشجویان" ایرانی حداقل یک تا دو بار در هفته نوشابه گازدار مصرف می‌کنند و زنان جوان "بطور متوسط روزی یک و سه چهارم نوشابه و در مقابل کمتر از یک فنجان شیر می‌نوشند."

این تغییر قابل ملاحظه در تغذیه ایرانیان بخصوص در دهه‌های اخیر باعث شیوع گسترده پوکی استخوان در ایران شده و برخی حتی رقم پنجاه درصد را برای آن ذکر کرده‌اند.

نوشابه‌های گازدار هم با این مصرف زیاد بر مشکل اضافه می‌کنند؛ اسید فسفریک موجود در نوشابه‌های گازدار جذب کلسیم را از روده مختل می‌کند.

با مختل شدن این جذب، بدن بناچار با برداشتن کلسیم از استخوان‌ها آن را جبران می‌کند.

کمبود جذب کلسیم، بعلاوه کمبود ویتامین D، باعث کاهش تراکم استخوانی و در نهایت پوکی استخوان خواهد شد.

این در حالیست که تنها جایگزین کردن دوغ بجای نوشابه گازدار، هم کلسیم لازم را بدن می‌رساند هم از عوارض متعدد نوشابه‌های گازدار مثل چاقی (هر ١٠٠ سی‌سی نوشابه گازدار ایرانی١٠ گرم قند دارد) و پوسیدگی دندان جلوگیری می‌شود.

از میان لبنیات آنها که چربی و نمک کمی دارند، یعنی شیر و ماست (و دوغ کم نمک) بهترین هستند و پنیر، خامه، سرشیر و کره به دلیل چربی یا نمک زیاد گزینه‌های خوبی نیستند.