مبادله جاسوسان آمریکا و روسیه: پایان پرده‌ای دیگر از جنگ سرد

کسی نمی داند در چند هفته گذشته مقامهای آمریکا و روسیه به هم چه گفتند. هر چه بود، قضیه ده شهروند روسیه که به جاسوسی در آمریکا متهم شده بودند، درست مانند خیلی از رسواییهای جاسوسی دوران جنگ سرد به پایان رسید: با مبادله کسانی که به جاسوسی متهم شده اند، از جمله روس پریچهره ای که پایش به مطبوعات جنجالی غرب هم کشیده شد. ولی جالب اینجاست که با وجود جنجال رسانه ای، هیچیک از روسها در دادگاه به جاسوسی متهم نشدند.

آمریکا و شوروی بعد از جنگ دوم جهانی درگیر یک نبرد اطلاعاتی دائمی بودند. هر طرف سعی می کرد با نفوذ دادن عواملش در دستگاههای دولتی حریف، اطلاعات حیاتی به دست آورد. در عین حال، هر طرف پیوسته در حال شناسایی و شکار جاسوسهای طرف مقابل بود.

از دهه ۱۹۶۰ میلادی به بعد، وقتی دست جاسوسها رو می شد و به دام می افتاد، معمولا غرب و شرق بر سر آنها معامله می کردند. هر کشوری می خواست مامورش را پیش خودش برگرداند – احتمالا با توشه ای از اطلاعات باارزشی که در مدت فعالیتش به دست آورده بود.

این جنگ جاسوسی، دستمایه کتابها و فیلمهای فراوانی شد، که معروفترینشان سری فیلمهای جیمز باند مامور دو صفر هفت بود.

در سال ۱۹۶۸، نیکولاس دانیلوف، خبرنگار آمریکایی در مسکو دستگیر شد و به جاسوسی و در اختیار داشتن اسناد محرمانه متهم شد.

کمی پیش از آن، آمریکا، گنادی زاخاروف، از اعضای هیئت دیپلماتیک شوروی سابق در سازمان ملل را بازداشت کرده بود. بعد از سه هفته مذاکره میان دولت رونالد ریگان و مقامهای کرملین، هر دو نفر به فاصله یک روز از هم آزاد شدند.

در سالهای جنگ سرد، هزاران زندانی بین دو طرف مبادله شدند. شاید مشهورترین مورد، مربوط به گری پاورز، خلبان نیروی هوایی آمریکا باشد که در سال ۱۹۶۰، هواپیمای جاسوسی یو ۲ او بر فراز شوروی سرنگون شد. دو سال بعد، پاورز را با رودلف ایبل مبادله کردند، کسی که سالها در پوشش عکاس در نیویورک کار می کرد.

اما بعد از آخرین پرونده پر سر و صدای جاسوسی پس از پایان جنگ سرد مربوط به رابرت هنسن باشد، کسی که ۲۲ سال عامل نفوذی شورویها در اف بی آی بود. هنسون دوران حبس ابد را می گذراند.

در شرایطی که یخهای میان مسکو و واشنگتن آب می شود و سران دو کشور با هم همبرگر می خورند، هیچیک از دو طرف علاقه ای به جنجال تازه ندارند.

آزادی شهروندان روسیه در آمریکا، شاید آخرین پرده از نمایشی باشد که در زمان جنگ سرد تماشاگران فراوان داشت، اما آنچه احتمالا هرگز روشن نخواهد شد این است که در قرن بیست و یکم، این افراد با روشهای نخ نمای مربوط به عهد شوروی سابق، به چه اطلاعات محرمانه ای دست یافته بودند و ماموران روسیه، چه بهره ای از این اطلاعات می بردند.