موسیقی و مبارزه با داعش در مراکش

این جشنواره به شکل زیبایی پر سر و صدا و رنگارنگ است و معمولا با رژه گروه پر شماری از نوازندگان غناوه در خیابان‌های باریک شهر قدیمی صویره، شهر کوچک ماهیگیری در ساحل اقیانوس اطلس، شروع می شود.

هر گروه موسیقی غناوه که اصطلاحا گروه "اخوان" خوانده می شود، لباس و عبایی به رنگ ویژه خود به تن می کند. همراه با نواختن، می خوانند و پایکوبی می کنند و تعدادی نوازنده طبل و سنج آنها را همراهی می کنند.

هر گروه حداقل هفت و یا چند عضو بیشتر دارد و معمولا فردی با عنوان "معلم" یا همان استاد غناوه، گروه را رهبری می کند. او خواننده اصلی و نوازنده ساز گمبری است که از چوب درخت گردو و پوست گلوی شتر ساخته شده و ظاهر و صدای آن شبیه گیتار باس باستانی آفریقایی است.

پس از پایان مراسم رژه دسته های موسیقی غناوه کنسرت جداگانه هنرمندانی که به جشنواره آمده اند شروع می شود. کنسرت ها معمولا غروب شروع می شوند و تا حوالی سه بامداد ادامه پیدا می کند. چندین صحن و محل گسترده برای جمع شدن تماشاچیان در نقاط مختلف شهر برپا می شود.

بهترین محل اجرای کنسرت موسوم به مولای حسن در بیرون شهر و نزدیک اسلکه ماهیگیری قرار دارد.

معروفترین خوانندگان و نوازندگان خارجی شرکت کننده در جشنواره معمولا در این محل برنامه اجرا می کنند. معمولا در بسیاری از این کنسرت ها خوانندگان و گروه‌های موسیقی مختلف همنوازی می کنند و کنسرت به یک جشن و پایکوبی بزرگ بدل می شود. تمام محوطه از مردم علاقمند پر می شود و سیل جمعیت تا دیوارهای شهر و کافه های اطراف آن ادامه می یابد.

محل دیگری برای اجرای کنسرت که معمولا به گروه های نوازنده موسیقی غناوه اختصاص پیدا می کند در نزدیکی ساحل قرار دارد و روی سقف یک قلعه کوچک قدیمی دایر می شود.

معلم عبدالسلام علیکانه در این محل برنامه اجرا می کند. او ساکن صویره است و از طریق نجاری و ساختن آلات موسیقی محلی به خصوص ساز گمبری امرار معاش می کند.

او می گوید: "دورانی این موسیقی را موسیقی برده ها می دانستند. کسی به آن اهمیت نمی داد و مزخرف تلقی می شد."

اما جشنواره موسیقی غناوه همه این برداشت های کهنه را تغییر داده است.

او می افزاید: "امروزه ما را موسیقی دان و نوازنده محسوب می کنند و ما و موسیقی ما را شناخته اند. امروزه حدود یک سوم از ما از راه موسیقی امرار معاش می کنیم. چنین چیزی قبلا امکان نداشت."

دسته های موسیقی و نوازندگان غناوه همه مسلمانان مومنی هستند. اما مذهب آنها مثل موسیقی آنها آمیخته ای است از عناصر گوناگون. اعتقادات آنها به جهان معنوی و ارواح و باورشان به قدرت التیام آور موسیقی در شکل مراسم خلسه، نشان دهنده ارتباط آنها با جنبه های فرهنگی کهن غرب آفریقاست.

علیکانه و سایر اساتید موسیقی غناوه در مراسم مذهبی یا "لیلا" شرکت می کنند ولی این مراسم بخشی از جشنواره نیستند. معالم علیکانه می گوید: "این مراسم تمام شب طول می کشد و در آن معمولا گاو و یا بز قربانی می کنیم . ما دوست نداریم از مراسم ما فیلم بگیرند. معمولا یک نفر که بیمار است و یا کسی که گرفتار یک انرژی بدی شده برای درمان در این مراسم شرکت می کند."

ولی با این وجود در اکثر موارد این مراسم های ویژه و دیرهنگام در جشنواره غناوه تحت تاثیر نیروی خلسه آور موسیقی به یک گردهمایی نشئه آور بدل می شود.

هنگامی که این جشنواره کار خود را شروع کرد تنها هدف آن کمک به موسیقی غناوه و دست اندرکاران این سبک موسیقی و رونق دادن به گردشگری این منطقه بود. امسال تخمین ها نشان می دهند که حدود ۲۵۰ هزار نفر از این جشنواره چهار روزه دیدن کرده اند.

حدود یک سوم از هزینه برای اجرای برنامه های رایگان توسط حکومت پرداخت می شود و مابقی هزینه ها توسط گروههای تعاونی برگزار کننده و یا شرکت های خصوصی که حامیان مالی جشنواره هستند تامین می شود.

نیلا تازی مدیر جشنواره می گوید:"به ازای هر یک یورویی که به صورت حمایت مالی در این برنامه سرمایه گذاری می شود حدود ۱۶ یورو در جشنواره خرج می شود و رونق توریسم هم فرصت های شغلی زیادی ایجاد کرده است."

اما امسال جشنواره موسیقی غناوه یک ویژگی منحصر به فردی دارد. در شرایطی که گروههای تندرو مثل دولت اسلامی (داعش) تلاش می کنند هر مناسبت و کار فرهنگی مثل این جشنواره را نابود کنند، نشان می دهد که اسلام و موسیقی می توانند همزیستی داشته باشند.

محمود گینه در حال نواختن گمبری

در آن سوی صحرای شمال آفریقا در خاک کشور مالی، جشنواره موسیقی مشهور "در صحرا" به خاطر نگرانی های امنیتی ناشی از گسترش فعالیت گروههای اسلام گرای تندرو در منطقه از سال ۲۰۱۱ تاکنون لغو شده است.

و در سواحل مدیترانه در خاک کشور لیبی، گروه نزدیک به داعش آلات موسیقی مثل طبل و سنج و فلوت را که از نظر آنها خلاف شرع اسلام تلقی می شوند، ضبط می کنند و می سوزانند.

نوازندگان موسیقی غناوه از این حوادث وحشت کرده اند.

علیکانه می گوید: "آنها جاهلند و نمی دانند چه می کنند. آنها احمقند. اسلام چیزی که آنها می گویند نیست. اسلام صلح، موسیقی، رنگ، احترام و به خصوص احترام به ادیان دیگر است."

نیلا تازی مدیر جشنواره نگاه گسترده تری به این موضوع دارد. او که متولد آمریکاست برنامه های فیلم و موسیقی مختلفی ترتیب می دهد و برای او جشنواره غناوه و یا "جشنواره موسیقی مقدس فاس" به نمادی از مراکش معاصر و جایگاه آن در جهان اسلام بدل شده اند.

او می گوید:"مردم از اسلام می ترسند. اما این نوع مناسبت ها نشان می دهند که اسلام واقعی در مراکش اسلامی مثبت است. هجده سال پیش که ما این جشنواره را شروع کردیم اسلامگرایان مراکش هم با ما مخالف بودند. آنها با شیوه لباس پوشیدن جوانان و یا رقصیدن مردم مخالف بودند. ولی امروزه برخی از آنها درحکومت هستند و از کار ما حمایت می کنند. این جشنواره بسیار پرطرفدار شده است."

"ما باید نشان دهیم که اسلام می تواند متفاوت باشد و مراکش دقیقا همین گزینه متفاوت را برگزیده است. مراکش با اسلام گرایی تندرو مبارزه می کند و این جشنواره بخشی از همین مبارزه است."