ترفندهای سیاسی اوباما و کنگره درباره توافق هسته ای

در "رای‌گیری آئین نامه‌ای" شامگاه گذشته، مشخص شد که شمار طرفداران برجام در حدی هست که بتوانند با توسل به ترفندهای پارلمانی، از موضع رئیس جمهوری در قبال توافق هسته‌ای با ایران حمایت کنند.

با توجه به اینکه شمار مخالفان برجام در هر دو مجلس سنا و نمایندگان کنگره به مراتب بیش از موافقان آن است، موفقیت طرفداران آقای اوباما در خنثی کردن تلاش مخالفان رای می‌توان بخشی از کشاکش حزبی و جناحی در آغاز مبارزات مقدماتی انتخابات ریاست جمهوری و ترفندهای سیاسی دانست که دو طرف در پیشبرد نظر خود به آنها متوسل شده‌اند.

برجام و هشدار وتو

در ماه مه سال جاری یعنی حدود دو ماه قبل از توافق نهایی ایران و ١+٥، باراک اوباما مصوبه "بازنگری توافق هسته‌ای با ایران" را امضا کرد که با اکثریت ٩٩ به ١ در سنا و اکثریت ٤٠٠ به ٢٥ در مجلس نمایندگان به تصویب رسیده بود.

طبق این مصوبه، مقرر شد متن توافق بین ایران و گروه ١+٥ برای بررسی به سنا و مجلس نمایندگان کنگره آمریکا ارسال شود و کنگره تا روز ١٧ سپتامبر برای بررسی و احتمالا رای‌گیری در مورد آن مهلت داشته باشد.

حزب جمهوریخواه آمریکا، که ٥٤ کرسی از یکصد کرسی مجلس سنا و ٢٤٦ کرسی از ٤٣٥ کرسی مجلس نمایندگان را در اختیار دارد، توافق هسته‌ای با ایران – برجام – را مغایر منافع ملی آمریکا دانسته و با آن مخالفت کرده است. شماری از اعضای حزب دموکرات - حزب آقای اوباما - در کنگره نیز همین موضع را اتخاذ کرده‌اند.

پس از اعلام حصول توافق هسته‌ای، رهبران حزب جمهوریخواه در سنا و مجلس نمایندگان اعلام کردند که در نظر دارند طرح رد برجام را در کنگره به تصویب برسانند و به این ترتیب، دولت آمریکا را وادار کنند از این توافق خارج شود.

در واکنش به این موضع‌گیری، باراک اوباما هشدار داد که در صورت تصویب چنین پیشنهادی، مصوبه کنگره برای خروج آمریکا از برجام را وتو خواهد کرد.

قوانین آمریکا سه وضعیت را برای مصوبات کنگره (سنا و مجلس نمایندگان) پیش بینی کرده است. اول امضای مصوبه کنگره توسط رئیس جمهوری و ابلاغ آن به عنوان قانون؛ خودداری رئیس جمهوری از امضای مصوبه که در این صورت، دوازده روز پس از ارسال آن از سوی کنگره، این مصوبه به طور خودکار جنبه قانون می‌یابد، و سوم رد مصوبه توسط رئیس جمهوری پیش از انقضاء مهلت دوازده روزه و بازگرداندن آن به کنگره که اصطلاحا به آن "وتو" می‌گویند.

Image copyrightReutersImage captionتوافق ایران و آمریکا ستون اصلی برجام را تشکیل می‌دهد

در صورت وتو شدن مصوبه‌ای توسط رئیس جمهوری، اگر هر دو مجلس کنگره ظرف ده روز آن را با اکثریت دو سوم آرا مورد تایید قرار دهند، این مصوبه بدون نیاز به امضای رئیس جمهوری به قانون تبدیل می‌شود. به عبارت دیگر، رئیس جمهوری برای تنفیذ وتوی خود باید از حمایت دست کم یک سوم نمایندگان برخوردار شود.

در مورد برجام، شمار سناتورهای حامی موضع رئیس جمهوری از حد نصاب یک سوم آرا اندکی بیشتر است و به این ترتیب، اگر سنا به رد برجام رای دهد، و رئیس جمهوری مصوبه سنا را وتو کند، سنا نمی‌تواند وتوی رئیس جمهوری را خنثی کند. به عبارت دیگر، در شرایط کنونی حتی اگر مجالس کنگره علیه برجام رای دهد، وتوی رئیس جمهوری متضمن اجرای این سند خواهد بود.

نارضایی سیاسی و فیلیباستر

در عین حال، رای مخالف کنگره به برجام و استفاده باراک اوباما از حق وتو، ولو اینکه کنگره قادر به خنثی کردن آن هم نباشد، به معنی رویارویی آشکار بین رئیس جمهوری و نمایندگان مردم در کنگره است.

ظاهرا مقامات دولتی ترجیح می‌دهند از چنین رویارویی اجتناب ورزند و در مقابل، مخالفان برجام در کنگره در نظر داشته‌اند با دادن رای منفی به برجام، رئیس جمهوری را در چنین موقعیتی قرار دهند.

راه حل طرفداران برجام در سنا برای جلوگیری از بروز چنین وضعیتی، تهدید به توسل به یک روش ابستراکسیون پارلمانی برای ممانعت از مذاکره و رای‌گیری در باره برجام بوده که کارساز واقع شده است.

مقررات ناظر بر فعالیت سنای آمریکا به سناتورها اجازه داده است درباره هر موضوعی به طور نامحدود صحبت کنند. در نتیجه، اگر موضوعی در دستور جلسه سنا قرار گیرد، چند سناتور می‌توانند با ایراد سخنرانی‌های طولانی و پیاپی به وقت‌کشی بپردازند به نحوی که فرصتی برای پرداختن به این موضوع باقی نماند و مذاکره و رای‌گیری در باره آن منتفی شود. به این ترفند پارلمانی "فیلیباستر" نام داده‌اند که به اقلیتی از نمایندگان امکان تاثیرگذاری بر تصمیمات سنا را می‌دهد.

برای متوقف کردن این سخنرانی‌ها و خنثی کردن روش فیلیباستر ، لازم حداقل سه پنجم سناتورها (٦٠ نفر) به کفایت مذاکرات رای دهند.

در حال حاضر، شمار موافقان برجام در سنا بیش از ٤٠ نفر است و در نتیجه، در صورت قرار گرفتن برجام در دستور جلسه سنا، این گروه می‌تواند برای جلوگیری از طرح آن در جلسه، به روش فیلیباستر متوسل شود در حالیکه طرف مقابل از تعداد لازم برای تصویب پیشنهاد کفایت مذاکره برخوردار نیست. به همین دلیل نیز مخالفان برجام در سنا از قرار دادن برجام در دستور جلسه صرفنظر کردند.

البته مقررات سنا راه‌ دیگری را برای مقابله با فیلیباستر پیش بینی کرده که شامل "استمرار" یک موضوع در دستور کار مجلس است به این معنی که موضوع مورد نظر اختصاص به دستور جلسه روز خاصی ندارد بلکه تا زمان بررسی و رای‌گیری، همچنان در دستور جلسه باقی خواهد ماند و در اولین فرصت ممکن، بار دیگر مطرح خواهد شد. اما در مورد برجام، این راه حل قابل استفاده نیست زیرا "قانون بازنگری توافق هسته‌ای با ایران" زمان مشخصی – تا ١٧ سپتامبر – را برای اظهار نظر و تصمیم‌گیری کنگره پیش‌بینی کرده است.

بعضی از مخالفان برجام گفته‌اند که در نظر دارند هفته آینده بار دیگر طرح مخالفت با برجام را در دستور جلسه سنا قرار دهند با این امید که در این فاصله، بتوانند بعضی از حامیان این توافق را به تغییر نظرشان ترغیب کنند.

البته اعضای مجلس نمایندگان از حق سخنرانی نامحدود و در نتیجه، امکان ابستراکسیون پارلمانی از طریق توسل به فیلیباستر برخوردار نیستند. مجلس نمایندگان ٤٣٥ عضو دارد و در صورت وتوی رئیس جمهوری، حمایت ١٤٦ نماینده از تصمیم رئیس جمهوری مانع از خنثی کردن آن می‌شود.