پشت اختلاف‌های مذهبی و دشمنی تاریخی عربستان سعودی و ایران، نوعی رقابت حیثیتی و اقتصادی نیز پنهان شده است.

کشورهای حوزه خلیج فارس و در راس آنها عربستان سعودی هیچ گاه توافق هسته ای ایران و قدرت های جهانی را قبول نکرده اند و همچنان از آمریکا به خاطر این توافق خشمگین‌اند.

از طرف دیگر دولت عربستان بنا به ضرورت، مجبور به مبارزه علیه داعش شده تا ثابت کند که مهار این گروه خواست عربستان سعودی نیز هست، هرچند که خود این کشور، به عنوان تامین کننده اصلی داعش شناخته می شود. در راستای همین ضرورت بوده که عربستان در کنار اعدام های متعدد اخیر، ائتلافی از ۳۴ کشور تشکیل داده است.

در عرصه پیچیده خاورمیانه هیچ چیز تصادفی نیست. عربستان سعودی خوب می دانست که با اعدام یک روحانی شیعه مخالف، نه‌تنها باعث تحریک خشم و تظاهرات در خیابان های تهران می شود، بلکه خشم شیعیان در کشورهایی چون بحرین، یمن و لبنان را هم بر می انگیزد. اعدام اخیر، یک حرکت حساب شده از طرف عربستان سعودی برای تحریک رقیب بزرگ خود یعنی ایران بود. این اقدام در شرایطی صورت گرفت که ایران برای بازگشت به کانون سیاست جهانی تلاش می کرد و تهران، تبدیل به گذرگاه اجتناب ناپذیر سیاستمداران، جهانگردان و بازرگانان شده بود.

عربستان، گرفتار یک سیستم حکومتی پیچیده

باز گشت ایران به صحنه جهانی برای ریاض غیر قابل تحمل است. در حالی که عربستان سعودی مواجه با یک کسری بودجه تاریخی به میزان ۸۷ میلیارد دلار، مطابق با ۲۰ درصد از تولید ناخالص داخلی خود شده، ایران به زودی به بیش از ۱۰۰ میلیارد دلار از دارایی های مسدود شده خود در جهان دست پیدا خواهد کرد.

عربستان سعودی دارای یک سیستم حکومتی بسیار پیچیده است. این کشور، احساس می کند که با تبدیل شدن به متحد درجه دوی آمریکا از جایگاه قبلی خود نزول کرده است. بنابراین مجبور است ثابت کند که واقعا می خواهد علیه تروریسم مبارزه کند.

از سوی دیگر، ریاض با اعدام یک رهبر شیعه و با تحریک تمام شیعه ها نشان داد که می خواهد کنترل خلیج فارس را به دست گیرد، خلیجی که از نظر عربستان نمی تواند فارس باشد.

روحانی خوب عمل کرد، اما تمام کلیدها را ندارد

در مقابل شرایط بحرانی به وجود آمده، حسن روحانی با درایت عمل کرده است. او نه تنها حمله به سفارت را محکوم کرد، بلکه همزمان با دستگیری تعدادی از مهاجمان، تمام تلاش خود را برای جلوگیری از وخامت اوضاع به کار برد.

اما حمله به سفارت عربستان، مسلما به نفع تندروهای ایران خواهد بود، همان کسانی که با توافق هسته ای و ایجاد گشایش در روابط ایران و غرب نیز مخالفند. عاملان این حمله، که یادآور حمله به سفارت آمریکا پس از انقلاب ایران بود، همسو با تندروهایی هستند که در انتخابات مجلس آینده به رقابت با دیگران خواهند پرداخت.

مسلما روحانی نمی تواند اجازه دهد که با چنین اقداماتی، نتایج تلاش های چند ساله اش و منافع حاصله از توافق هسته ای به هدر رود، اما او تمام کلیدها را در دست ندارد.

اگرچه آمریکا نیز به گونه ای مخالفت خود را با اقدامات اخیر دولت عربستان ابراز کرده، اما استراتژی سعودی ها روشن است: تخریب قدم به قدم فرایند بازگشت ایران به صحنه بین المللی جهانی.

برای این منظور، عربستان نه تنها با دولت های خلیج فارس علیه ایران همکاری می کند، بلکه سعی در همکاری با ترکیه و خصوصا اسرائیل نیز دارد.

منطق "دشمن دشمن من دوست من است"، در سطح روابط دولت های منطقه به‌خوبی عمل می کند.

منطقه به‌شدت نظامی

فقط اندکی تحریک برای منطقه ای که در حال حاضر بسیار نظامی شده کافی است تا آتشی شعله ور شود؛ یا به شکل مستقیم یا از طریق واسطه هایی که ایران قادر به کنترل آنها نیست.

اگرچه نفوذ منطقه ای جمهوری اسلامی ایران قوی و واقعی است، اما دولت ایران نه تنها بر عملیات شبه نظامیان یمن، بلکه بر حزب الله، اقلیت شیعه عربستان و اقلیت شیعه بحرین نیز کنترل زیادی ندارد. من شک دارم که حسن روحانی بتواند برای مدت زمان زیادی از اقدامات نظامی این گروه ها جلوگیری کند و همزمان، در سطح ملی به مقابله موثر با تندروها بپردازد.

بیم آن می رود که مانند زمان جنگ ایران و عراق، جهان غرب از رقبای منطقه ای ایران، که اکنون در راس آنها اسرائیل قرار دارد، حمایت کند. این در حالی است که درست در زمانی که جهان برای مبارزه با داعش به وحدت نیاز دارد، دنیا شاهد افزایش بی جهت تنش میان ایران و عربستان شده است.

به واسطه اتفاقات اخیر، تعادل و ثبات منطقه استراتژیک خاورمیانه در معرض خطر قرار گرفته که ادامه این وضعیت، تنها به فروشندگان اسلحه سود می رساند.

در چنین شرایطی، اجتناب از تمام عوامل تشدید کننده جنگ های فرقه ای بین شیعه و سنی ضروری است. دامنه بحرانی که هم اکنون در مقابل چشمانمان در حال شکل گیری است، می تواند در نهایت تا غرب هم کشیده شود.