داعش آماده سرازیری خلافت می‌شود

در بیانیه‌های عمومی و عملیات اخیر در سوریه، رهبران داعش اذعان کرده‌اند که اقبال‌شان در جبهه‌های جنگ کاهش یافته است. سنگرهای فتوحات این گروه با خطر سقوط مواجه است؛ هم زمان داعش به سیاست ایجاد فشار از طریق خشونت پای‌بند مانده گرچه خشونت‌ورزی به انزوای بیشتر عاملان عملیات نیز انجامیده است.

کارشناسان مبارزه با تروریسم در ایالات متحده معتقدند که عملیات ماه گذشته داعش در استانبول و بغداد، تا حد زیادی پاسخ به پیش‌روی‌‌های نظامی در عراق و سوریه علیه مواضع «دولت اسلامی» بوده است. آنها می‌گویند داعش از یک شبه دولت با سرزمین‌های تحت تصرف به شبکه‌ای وسیع در سایه با شاخه‌ها و نفرات پراکنده‌ در سه قاره جهان، تکامل یافته. به نظر این کارشناسان، اقدامات تروریستی داعش دست‌کم در این مرحله ادامه خواهد داشت و حتی بیشتر می‌‌شود.

رمز بقای داعش

از دست دادن بخشی از سرزمین‌ها و پناهگاه‌ها ضربه‌ بزرگی بر پیکر «دولت اسلامی» بوده و موجب محدود شدن توان این گروه در جذب و جمع‌آوری پول، آموزش و عملیات پیچیده تروریستی شده است. با این حال، به گفته مقامات سابق و فعلی ایالات متحده و کارشناسان تروریسم، طبیعت بسیار غیر متمرکز داعش، رمز بقای آن است.

مایکل هیدن، ژنرال بازنشسته نیروی هوایی (رییس سازمان سیا در  سال‌های ۲۰۰۶ تا ۲۰۰۹) می‌گوید: «برخلاف القاعده که ساختاری سلسله مراتبی و تا حدی کنترل شده دارد، داعش جنبه‌های پیش‌بینی ناپذیری دارد که مختص جریان‌های پوپولیستی است.»

داعش در تبلیغات و بیانیه‌هایش اصرار دارد که پروژه خلافت به قوت خود باقی است اما هم‌زمان می‌پذیرد که شکست‌های نظامی، گروه را مجبور به تغییر در استراتژی‌هایش کرده است. چندی پیش، یکی از اعضای این گروه در پیامی صوتی در اینترنت گفت: «ما در عراق و سوریه زیر حمله قرار داریم، اما توانسته‌ایم نیروهایمان را گسترش دهیم و بخشی از ساز و کار فرماندهی، رسانه‌ای و ثروت خود را به کشورهای دیگر منتقل کنیم.»

بر اساس گزارشی که مرکز تحلیل اطلاعات IHS در آمریکا منتشر کرده، نشانه‌های نومیدی و سرخوردگی در صفوف داعش سیر صعودی دارند.  در شش ماه نخست سال ۲۰۱۶ آماری از کاهش ۱۲درصدی نیروهای داعش در دست بود. همین موجب شد که دولت اسلامی در سرزمین‌های متصرفی، دست به عملیات موثری بزند. به طور نمونه در ماه ژوئن، همه کافی‌نت‌ها در یک استان تحت محاصره‌اش در سوریه را بستند و در استانی دیگر فرمان نابودی تلویزیون‌ها و بشقاب‌های ماهواره‌ را دادند. داعش این گونه اقدام‌ها را مقابله با “اشاعه کفر” می‌نامد.

خلافت بدون سرزمین

دو سال پیش، فرماندهان و رهبران جهادی، استقرار خلافت اسلامی را شروع عصری جدید و با شکوه در تاریخ جهان نامیده بودند. در آن زمان داعش، قلمرویی به بزرگی بریتانیا را در اختیار داشت که بخش وسیعی از شرق سوریه و نوار بلندی در شمال و غرب عراق را شامل می‌شد. اما النبأ، هفته‌نامه عربی «دولت اسلامی»، ماه گذشته، ارزیابی غم انگیزی از چشم‌انداز خلافت این گروه ارائه داد و از احتمال از دست رفتن سرزمین‌های تحت تصرف این گروه نوشت.

این سرمقاله تحت عنوان “توهمات صلیبیون در عصر خلافت” تلاشی است به منظور تقویت هواداران داعش با اصرار بر اینکه دولت اسلامی حتی اگر تمام شهرها و کانون‌هایش را هم از دست بدهد، به حیات خود ادامه خواهد داد. مقاله در عین حال ادعا می کند که این خلافت، چون به همه نشان داده دولت اسلامی واقعی چیست، موجب تغییر در کل جهان شده است.

این در حالی است که در شش هفته اخیر، شبه‌نظامیان داعش در جبهه‌های متعددی از فلوجه در مرکز عراق تا مناطقی در مرز سوریه و ترکیه مجبور به عقب‌نشینی شده‌اند.

سراشیبی قدرت

رهبران داعش، خلافت اسلامی را خدشه‌ناپذیر معرفی می‌کنند و می‌کوشند شکست‌ها و عقب‌گردهای اخیر را به جهادگران محدود سازند. در تبلیغات داعش پیوسته به سابقه طولانی این گروه اشاره می‌شود و این که در گذشته نیز توانسته به حیات خود ادامه دهد.

ویل مک کانت، محقق موسسه بروکینگز می‌گوید: «حملات مرگبار در استانبول و بغداد احتمالا بخشی از تلاش‌هایی است که برای دلگرم کردن هواداران دولت اسلامی صورت می‌گیرد.» او تاکید می کند که حملات موفق در خارج از حوزه خلافت، نشانه‌ عمق نگرانی در داخل خانه است: «اکنون، پس از آوازه شکست‌ناپذیری این گروه، رهبرانی مانند عدنانی شروع کرده‌اند به تایید تلفات در میدان‌های جنگ.»  به اعتقاد مک‌کات، فرماندهان داعش واقعا آماده می‌شوند تا نفرات خود را آماده پایان خلافتی کنند که دیگر خلافت نیست.

اما در همین حال، مقامات امنیتی اروپا از شروع مرحله‌ای جدید در تاکتیک‌های داعش بیمناکند. یک مقام امنیتی فرانسه تاکید می‌کند: «آن‌ها درحال آزمودن و گسترش تاکتیک ‌های جدیدی هستند و برنامه دارند که دست به عملیات پنهانی و موذیانه در بسیاری از شهرهای بزرگ بزنند.» او می‌افزاید گام‌های بعدی هم اینک برداشته شده‌اند.