هشت چالش بزرگ اتحادیه اروپا

آیا نخبگان سیاست و اقتصاد اروپا می‌توانند بحران‌ها را مدیریت کنند؟ اگر پوپولیست‌ها، نیروهای راست افراطی و مخالفان اروپا و جهانی‌ شدن در کشورهای فرانسه، هلند و ایتالیا سرنوشت انتخابات این کشورها را به سود خود رقم بزنند، وضعیت این اتحادیه چه خواهد شد؟ آیا می‌توان نسبت به نتایج انتخابات در آلمان که پائیز سال آینده برگزار می‌شود، مطمئن بود؟ ترامپ و سیاست‌های او چه تاثیری بر اوضاع قاره اروپا بر جای خواهند نهاد؟ آیا پرونده بحران پناهندگی بسته شده است؟ اگر ترکیه توافقنامه مربوط به پناهجویان را لغو کند، چه می‌شود؟ آیا یونان بر بحران بدهی‌های مالی خود غلبه خواهد کرد؟ پاسخ این پرسش‌ها سرنوشت اتحادیه اروپا را در سال آینده رقم می‌زند. اما برای بسیاری از این پرسش‌ها و اگر و مگرها، پاسخ و توضیح قانع‌کننده‌ای در شرایط کنونی وجود ندارد.

در زبان لاتین برای تشریح و توضیح یک سال بد از عبارت "Annus horribilis" استفاده می‌کنند، یعنی سال وحشتناک. این ارزیابی خبرگزاری آلمان از سال ۲۰۱۶ برای اتحادیه اروپا است. سالی که اخبار بد و چالش‌های ناشی از آن‌ها یکی از پس دیگری اعضای این اتحادیه را غافلگیر کرد. سرنوشت اتحادیه اروپا وابسته به بحران‌ها و چالش‌هایی است که این اتحادیه با آن‌ها دست به گریبان است.

پرسش‌های مربوط به توانمندی اتحادیه اروپا برای اتخاذ تصمیم‌های مشترک و هماهنگ کردن کارکرد اعضا با همه پرسی در هلند و بریتانیا شروع شد و با چالش‌های ناشی از پیروزی دونالد ترامپ در انتخابات آمریکا و شکست دولت ایتالیا در همه‌پرسی اصلاح قانون اساسی این کشور خاتمه یافت. آیا این آغاز پایان اتحادیه اروپاست؟

هلند و بحران قاره اروپا

بحران و چالش از روز ۶ آوریل شروع شد. در این روز قرار بود که در هلند بر سر همکاری اتحادیه اروپا با اوکراین همه ‌پرسی صورت گیرد. کمتر کسی در آن هنگام نسبت به نتیجه این همه‌پرسی تردید داشت. رئیس کمیسیون اتحادیه اروپا، ژان کلود یونکر با خوش بینی تمام روی نتیجه مثبت همه پرسی حساب باز کرده بود و گفته بود که مردم هلند ممکن نیست به این توافق رای منفی بدهند، چون اگر رای منفی بدهند راه را برای یک بحران بزرگ قاره‌ای هموار کرده‌اند.

اکثریت مردم هلند در همه‌پرسی روز ۶ آوریل به توافق همکاری اتحادیه اروپا و اوکراین رای منفی دادند. پس از آن تلاش‌های بسیاری صورت گرفت برای چاره‌جویی پیرامون پیامدهای سیاسی ناشی از این همه‌پرسی. این نخستین ضربه به انسجام اتحادیه اروپا بود و در عمل توافق همکاری مشترک اتحادیه اروپا و اوکراین را به مخاطره انداخت.

حال قرار است متن توافق این همکاری تغییر کند و تصریح شود که این همکاری به معنی عضویت اوکراین در اتحادیه اروپا نیست و با این تغییر، نظر منتقدین هلندی این توافق تامین شود. این عقب نشینی از نگاه مخالفان اتحادیه اروپا و به ویژه پوپولیست‌های کشورهای دیگر اروپایی مخفی نماند.

 خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا

تقریبا دو ماه پس از برگزاری همه پرسی هلند، نوبت به همه پرسی بریتانیا رسید. سحرگاه ۲۴ ژوئن نتیجه همه‌پرسی رسما اعلام شد. چهره غمگین هواداران اتحادیه اروپا و ماندن بریتانیا در این اتحادیه گویای نتیجه این همه‌پرسی بود. برخلاف باور بسیاری، اکثریت مردم بریتانیا رای به خروج این کشور از اتحادیه اروپا دادند. این بزرگترین ضربه‌ای بود که به انسجام این اتحادیه در کل تاریخ آن وارد آمده بود. و اولین مورد از خروج یکی از اعضای این اتحادیه.

تردیدی نیست که بریتانیا یکی از مهم‌ترین اعضای اتحادیه اروپاست. از این رو هنوز پیامدها و عواقب این تصمیم سرنوشت ‌ساز نه برای بریتانیا روشن است و نه برای اتحادیه اروپا. مذاکرات مربوط به خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا سال آینده آغاز خواهد شد. بریتانیا دو سال فرصت دارد تا اتحادیه را ترک کند. در صورت توافق همه اعضای اتحادیه اروپا و البته در صورت خواست خود بریتانیا، امکان تمدید این مهلت وجود دارد.

کارشناسان پیش بینی می‌کنند که با ادامه مذاکرات و به خصوص اگر نتایج آن برای بریتانیایی‌ها رضایت‌بخش نباشد، احتمال برگزاری یک همه‌پرسی جدید منتفی نیست. دونالد توسک، رئیس شورای اتحادیه اروپا اعلام کرده است که در صورت توافق همه، قطع مذاکرات خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا هر لحظه‌ ممکن است. اما آیا واقعا بریتانیا تن به یک همه پرسی جدید خواهد داد؟ و اگر چنین باشد، چه تضمینی وجود دارد که طرفداران "برکسیت" این بار نیز اکثریت آرا را به دست نیاورند؟

پیمان "ستا"

چالش بعدی اتحادیه اروپا پس از همه پرسی مهم بریتانیا، پیمان "ستا" بود. قرار بود روز ۲۷ اکتبر به عنوان یک روز مهم در تاریخ سیاست تجارت جهانی اتحادیه اروپا ثبت شود. روزی که قرار بود پیمان تجارت آزاد بین کانادا و اتحادیه اروپا امضا شود.

پیمان "ستا" محصول سال‌ها مذاکره و کار مشترک کارشناسان و مسئولان اقتصادی کشورهای عضو اتحادیه اروپا و کانادا بود. ولی  در آخرین لحظه اقلیت کوچک والونی در بلژیک با امضای این قرارداد مخالفت کرد و باعث شد که جدول زمانی تعیین شده برای امضای این پیمان از اعتبار بیافتد. اما همین مخالفت یک اقلیت کوچک و تاثیر آن بر سیاست‌های کلان اتحادیه اروپا، به حیثیت جهانی اتحادیه اروپا آسیب رساند.

سرنوشت این پیمان هنوز روشن نیست. احتمالا بخش‌هایی از پیمان "ستا" سال آینده اجرایی خواهد شد. البته این مشروط به آن است که پارلمان اروپا در نخستین هفته ماه فوریه سال آینده به این پیمان رای مثبت بدهد. اما حتی رای مثبت پارلمان اروپا به معنی آن نیست که این پیمان قابل اجرا خواهد بود. پس از پارلمان اروپا نوبت به پارلمان‌های کشورهای مختلف می‌رسد و آن‌ها هم باید موافقت خود را اعلام کنند. آیا می‌توان روی رای مثبت پارلمان‌های کشورهای عضو با قطعیت حساب باز کرد؟

انتخابات آمریکا و خطاهای سیاسی

در بین سیاستمداران عالی‌رتبه اتحادیه اروپا کسی را نمی‌توان یافت که پیش از انتخابات آمریکا، بخت و شانسی برای دونالد ترامپ قائل شده باشد. حال مشخص شده که این خطای بزرگ سیاسی برای اتحادیه اروپا بدون پیامد نبوده است.

نخستین پیامد آن این است که از سوی اتحادیه اروپا تا پیش از انتخابات هیچ تماسی با ترامپ و تیم انتخاباتی او صورت نگرفته است. حال در واپسین هفته‌های سال جاری می‌باید تماس بین نمایندگان اتحادیه اروپا و همکاران ترامپ برقرار شود.

اما زمینه‌های تماس و برقراری ارتباط با ترامپ و تیم او چندان که باید و شاید فراهم نیست. ترامپ و اعضای تیم او اظهار نظرهای سیاستمداران کشورهای اروپایی را فراموش نکرده‌اند. همه سیاستمداران اتحادیه اروپا در ارزیابی‌های خود پیش از انتخابات آمریکا، نظری بسیار منفی درباره ترامپ داشته و این نظر را نیز آشکارا بیان کرده‌اند. مثلا رئیس پارلمان اتحادیه اروپا، مارتین شولتز، پیش از انتخابات آمریکا گفته بود که "ترامپ نه تنها برای کشورهای عضو اتحادیه اروپا که برای کل جهان یک مشکل است."

کشورهای عضو اتحادیه اروپا در این نکته اتفاق نظر دارند که حفظ مناسبات خوب با اتحادیه اروپا در میان اولویت‌های ترامپ نیست. اما چون ترامپ به عنوان فردی اهل معامله و کسب و کار شناخته می‌شود، سیاستمداران این اتحادیه امیدوارند که ترامپ رویکرد مثبتی در قبال اتحادیه اروپا در پیش گیرد و به همکاری با اتحادیه اروپا ادامه دهد. ولی سرنوشت پیمان تجارت آزاد ترانس آتلانتیک TTIP که به عنوان دستاورد بزرگ و تاریخی اتحادیه اروپا از آن یاد می‌شد، چه خواهد بود؟ آیا واقعا ترامپ حاضر به امضا و اجرای این پیمان خواهد بود؟ تردیدهای جدی در این زمینه وجود دارند

بحران پناهندگی

کنترل فراگیر مرزها و توافقنامه با ترکیه منجر به آن شد که شمار پناهجویان از کشورهای سوریه، افغانستان و عراق در اروپا به‌ شدت کاهش یابد. تنها برای مقایسه، سال ۲۰۱۵ بیش از یک میلیون پناهجو به اروپا آمدند. حال آنکه در شش ماهه نخست سال جاری، تعداد پناهجویان چیزی در حدود ۲۰۰ هزار نفر اعلام شده است.

پیش بینی می‌شود که تغییر سیاست ترکیه و لغو احتمالی توافقش با اتحادیه اروپا نیز تاثیر قابل ملاحظه‌ای در افزایش شمار پناهجویان نداشته باشد. بنابراین نگرانی مردم کشورهای آلمان و اتریش از "هجوم پناهجویان" در سال ۲۰۱۷ موضوعیت نخواهد داشت. پناهجویانی که خواهان اقامت در یکی از کشورهای اروپایی باشند، کمتر از راه ترکیه به سوی جزیره‌های یونان استفاده خواهند کرد. مشکل اصلی مسیر دریای مدیترانه است و افرادی که برای پناهندگی از این طریق خود را از لیبی به ایتالیا می‌رسانند چون امکان پس فرستادن این افراد به کشور بی ثبات و جنگزده لیبی وجود ندارد.

بحران مالی یونان

در سال ۲۰۱۶ کمتر کسی از موضوع خروج یونان از اتحادیه اروپا سخن گفت. واقعیت این است که یونان برای تامین نیازهای مالی خود در این سال نیز میلیاردها یورو کمک مالی دریافت کرده است. حال به نظر می‌رسد که این کشور اوج بحران بدهی‌های مالی خود را پشت سر گذاشته باشد.

اما این به معنی آن نیست که یونان بر بحران بدهی‌های مالی خود کاملا غلبه کرده است. این کشور در سال آینده و سال‌های پس از آن نیز کماکان به کمک و حمایت مالی کشورهای اروپایی نیاز دارد. تا سال ۲۰۱۸ می‌باید طبق توافق سال ۲۰۱۵ مبلغ ۸۶ میلیارد یورو به یونان کمک مالی صورت گیرد. حال باید دید که صندوق بین‌المللی پول برای تامین نیازهای مالی یونان به چه شکلی و در چه ابعادی مشارکت می‌کند. باید یادآور شد که مجلس آلمان پرداخت کمک‌های مالی به یونان را مشروط به مشارکت صندوق بین‌المللی پول در تامین نیازهای مالی یونان کرده است.

ایتالیا و شکست دولت رنتسی

شکست دولت رنتسی در همه‌پرسی اخیر این کشور بر سر اصلاح قانون اساسی وضعیت سیاسی ناروشنی را به همراه داشته است. ایتالیا سومین تامین کننده اصلی بودجه اتحادیه اروپاست و با توجه به نامشخص بودن اوضاع، زمان و میزان پرداخت‌های مالی این کشور به اتحادیه اروپا معلوم نیست. از آن گذشته، پیروزی احتمالی پوپولیست‌ها و نیروهای راست لیگا نورد ایتالیا در انتخابات پارلمانی این کشور می‌تواند پیامدهای نامطلوبی بر سیاست‌های اروپایی ایتالیا داشته باشد.

رونق بازار کار و نرخ رشد

گرچه وضعیت در کشورهای ایتالیا، اسپانیا و یونان رضایت‌بخش نیست، اما در مجموع نرخ بیکاری در اتحادیه اروپا در سال ۲۰۱۶ کاهشی چشمگیر داشته است. در اکتبر سال جاری، نرخ بیکاری در اتحادیه اروپا به ۸/۳ درصد رسید که از زمان فوریه ۲۰۰۹ تا کنون بی‌سابقه بوده است.

کارشناسان کمسیون اتحادیه اروپا بر این باورند که میزان اشتغال در کشورهای عضو این اتحادیه در سال آینده نیز افزایش خواهد یافت. میانگین نرخ رشد اقتصادی در کشورهای عضو اتحادیه اروپا برای سال آینده معادل ۱/۶ درصد پیش بینیاوباما در برلین: با حفظ اتحادیه اروپا دموکراسی را تقویت کنید شده که اندکی کمتر از نرخ رشد سال جاری است. این ارزیابی کارشناسان مسائل اقتصادی اتحادیه اروپاست. اما با توجه به پرسش‌های مختلفی که بر انسجام و فعالیت‌های اتحادیه اروپا سنگینی می‌کند، کسی حاضر به تضمین این ارزیابی‌ها و پیش بینی‌ها نیست.